Το «στρατηγικό βάθος των σχέσεων με τις ΗΠΑ» χρησιμοποίησε και ο πρωθυπουργός της Ελλάδας μετά τη στρατιωτική συμφωνία με τις ΗΠΑ για να ανταπαντήσει κυρίως στις τουρκικές προκλήσεις. Η Ελλάδα χτίζει έναν στρατηγικό σχεδιασμό πάνω στις βάσεις της πυραμίδας του αμερικανικού πολιτισμού και των κοινών ελληνο-αμερικανικών συμφερόντων. Η Ελλάδα χτίζει το δικό της γεωπολιτικό και ιστορικό βάθος μέσα από ένα πλέγμα ευρω-ατλαντικών σχέσεων που καλύπτουν γεωπολιτικά τον χώρο από τον Δυτικό Εύξεινο Πόντο, το Αιγαίο, την Κύπρο και την Ανατολική Μεσόγειο, ως ανταπάντηση στις ιστορικές διεκδικήσεις κυρίως της Τουρκίας. Δεν θα ήταν παράλογο να δούμε μελλοντικά την παρουσία της Ελλάδας στους θαλάσσιους δρόμους από την Ερυθρά Θάλασσα μέχρι τον Ινδικό. Η ιστορία του ελληνιστικού πολιτισμού τεκμηριώνει την ελληνική παρουσία στις παραπάνω περιοχές και μια στρατηγική σχέση με τις διεκδικήσεις της υπερδύναμης την εμψυχώνει. Λαοί που δεν διεκδικούν την ιστορία τους μέσα από διεθνείς συμμαχίες και αναβάθμιση του ρόλου τους δεν έχουν μέλλον.
Μια σχέση με στρατηγικό βάθος με τις ΗΠΑ υποδηλώνει βέβαια και την πρόσδεση της Ελλάδας στο άρμα της αμερικανικής γνώσης, σε ανθρωπιστικό και τεχνολογικό πεδίο, στη συνεργασία των Πανεπιστημίων, των Πολιτιστικών Ιδρυμάτων, των δικαιωμάτων των ομογενών, και πρώτιστα στις αμερικανικές επενδύσεις σε ένα σταθερό πεδίο της Ελληνικής Οικονομίας. Όμως, η πολιτισμική συνύπαρξη με μια υπερδύναμη απαιτεί προσαρμογές στον τομέα του δικαίου, των θρησκευτικών ελευθεριών, των δικαιωμάτων των μειονοτήτων, της διακίνησης των μεταναστών. Απαιτεί προσέγγιση στα υπερεθνικά ιδανικά του αμερικανικού πολιτισμικού οικοδομήματος.
Μια στρατηγική σχέση με μια υπερδύναμη που «χτίστηκε» από μετανάστες, απαιτεί μια διαφορετική προσέγγιση της ιστορίας, μια αναπροσαρμογή στα ιδανικά του έθνους και στους εθνικούς προσανατολισμούς. Απαιτεί μια φιλελευθεροποίηση και αυτονόμηση από τις παραδοσιακές κοινωνικές δομές, την οικογένεια, την εκκλησία, την πρόσδεση στην οικογενειακή αγροτική οικονομία. Μια υπερδύναμη δεν δίνει προηγμένη τεχνολογία, και μάλιστα πολεμική, αν δεν μοιράζεσαι τα ίδια ιδανικά. Το γνωρίζουμε και από την αρχαία «Αθηναϊκή συμμαχία» και την από κοινού ανάπτυξη του ελληνικού πολιτισμού.
Ήδη οι δονήσεις αυτών των νέων υπερατλαντικών δεσμών τρίζουν το παραδοσιακό εθνικό οικοδόμημα. Ο πνεύμονας της οικογενειακής αγροτικής επιχείρησης που είναι η Θεσσαλία, νιώθει τους κραδασμούς ενός επερχόμενου μετασχηματισμού. Η δημόσια εκπαίδευση, ταμπού της ελληνικότητας της παιδείας, νιώθει να παραμερίζεται μπροστά στη διείσδυση ιδιωτικών, διάβαζε Αμερικανικών, ιδρυμάτων που θα προωθούν όχι μόνον τις επενδύσεις στη γνώση, αλλά και το δικό τους δομημένο σύστημα σκέψης. Οι ανατροπές στο Οικογενειακό Δίκαιο, αλλά και στο Δίκαιο της χώρας, είναι ένα γκρέμισμα των στεγανών που μέσα από την προστασία της παραδοσιακής οικογένειας δημιουργούσε πανίσχυρες κάστες και κοινωνικές τάξεις, περιορίζοντας κάθε ελεύθερη επιλογή και ατομική βούληση.
Ο σχηματισμός των ΗΠΑ απέχει πολύ από τον σχηματισμό εθνικών κρατών, δομημένων πάνω στη μια γλώσσα και μια θρησκεία, όπως η Ελλάδα. Ο σχηματισμός των ΗΠΑ ήταν δυναμικός και εξελικτικός. Η Αμερική έγινε αυτό που είναι χάρη σε ένα βαθιά δομημένο σύστημα σκέψης και μια παγκόσμια φιλοσοφία. Δύναμή της ήταν η πολυγλωσσία και ο πολυπολιτισμός. Με θρησκευτική αυτονομία, τόλμη και πειραματισμό, δημιούργησε έναν πνευματικό πολιτισμό που συμβαδίζει με την οικονομία και τη δύναμη των όπλων.
Η Ελλάδα χτίστηκε πάνω σε έναν κεντρικό, εν πολλοίς φαντασιακό, πυρήνα, τον αρχαιοκεντρικό, στον οποίον ενσωματώθηκαν βίαια οι περιφερειακές εκφάνσεις του, με τη μορφή του προσφυγικού συγκολλήματος. Ο ιδεολογικός εθνικός πυρήνας έχει μάλλον κεντρόφυγες τάσεις, εξ ου και η εύκολη μεταναστευτική τάση των Νεοελλήνων. Μέσα στην Ελλάδα συγκρούονται δύο τάσεις: Η εθνικο-θρησκευτική, την οποία χρησιμοποίησε ο αμερικανικός παράγοντας μετά τον πόλεμο, και μια δημοκρατική, πρόθυμη να αποδεχθεί τις μεταρρυθμίσεις και να ενσωματωθεί, παρά τις δυσκολίες, σε μια νέα στρατηγική σχέση με ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο.
Η μεταβατική φάση που φαίνεται να αρχίζει θα έχει κραδασμούς και δύσκολους συμβιβασμούς, αλλά θα φέρει την Ελλάδα σε φάση αιχμής, τέτοια όπως ήταν πραγματικά τόσο στο αρχαίο όσο και στο βυζαντινό παρελθόν της, ως φάρος της οικονομίας και των γραμμάτων. Όμως, ο Μινώταυρος θέλει θυσίες και ο μίτος της εξόδου από τον συνειδησιακό λαβύρινθο δεν διατίθεται στην αγορά!
* Ο Δημήτρης Μποσνάκης είναι καθηγητής Ελληνικής και Αγγλικής Φιλολογίας
