Ποίηση και έρωτας

[για τον Αγιο Βαλεντίνο]

Από τον Απόστολο Ζιώγα, βιολόγο
«Ο έρωτας είναι σαν τον άνεμο. Δεν μπορείς να τον δεις, αλλά μπορείς να τον νιώσεις»
Nicholas Sparks

Το σονέτο επινοήθηκε στην Ιταλία του 12ου αιώνα ως ποίημα 14 στίχων, από τον Τζάκομο ντα Λεντίνι, έναν ποιητή στο Βασίλειο της Σικελίας, ο οποίος είχε εμπνευστεί από παλαιότερη αραβική και γαλλική ποίηση.

Ήταν, όμως, ο Ιταλός ποιητής Πετράρχης εκείνος που έβαλε τη φόρμα στον χάρτη: Τον 14ο αιώνα έγραψε μια συλλογή από 366 ποιήματα, κυρίως σονέτα. Έγραψε τη συλλογή για μια γυναίκα που τη λέγανε Laura, την οποία αγάπησε από μακριά στη ζωή και μετά τον θάνατό της. Ο Πετράρχης πέθανε το 1374, αλλά η ποίησή του έγινε η πιο ευρέως δημοσιευμένη λογοτεχνία της ιταλικής Αναγέννησης.
Ο Thomas Wyatt φαίνεται ότι έγραψε τα πρώτα αγγλικά σονέτα, στις αρχές του 16ου αιώνα. Τα ποιήματά του βασίζονταν έντονα στον Πετράρχη, έτσι μερικά από τα πιο γνωστά, όπως το «Whoso list to hunt», είναι σχεδόν μεταφράσεις του έργου του Ιταλού ποιητή. Γράφοντας μισό αιώνα αργότερα, ο Σαίξπηρ άλλαξε τη μορφή, τελειώνοντας τα σονέτα του με ένα δίστιχο με ομοιοκαταληξία, γεννώντας με τον τρόπο αυτόν το «σαιξπηρικό σονέτο». Πάνω από τέσσερις αιώνες μετά την πρώτη εκτύπωση των σονέτων του Σαίξπηρ το 1609, τα ποιήματά του εξακολουθούν να αναφέρονται πάντως συχνά. Λιγότερο γνωστό είναι το γεγονός ότι τα μισά από τα ποιήματα του Σαίξπηρ απευθύνονταν σε έναν νεαρό άνδρα, έναν ανώνυμο Fair Youth. Ανάλογα με τον μελετητή του Σαίξπηρ που ρωτάτε, η χειρονομία είναι είτε πλατωνική, είτε ρομαντική, είτε λίγο από τα δύο. Σε κάθε περίπτωση, εισάγει ένα στοιχείο queerness, καθώς υπάρχει ομοερωτισμός και αμφισβήτηση σε αυτό που η κοινωνία θεωρεί φυσικό.
Ωστόσο, σήμερα το σονέτο της Αναγέννησης εξακολουθεί να έχει τη φήμη πως αφορά την ανεκπλήρωτη αγάπη ενός άνδρα για μια γυναίκα. Ακόμη και πριν από τον Σαίξπηρ, στην Ιταλία της Αναγέννησης, το σονέτο ήταν πολύ πιο ποικίλο από αυτό. Ο Πετράρχης, αν και έγραψε τα περισσότερα ποιήματα για την αγάπη του για τη Λάουρα, υπάρχουν ορισμένα που γράφτηκαν για φίλους, με αρκετά από αυτά για τον Φλωρεντινό ποιητή Sennuccio del Bene. Στο ποίημα 113, ο Πετράρχης γράφει για την επιστροφή στην περιοχή όπου γεννήθηκε η Λάουρα, αλλά ανοίγει περιγράφοντας την αγάπη του για τον φίλο του, λέγοντας ότι είναι μόνο ο μισός εαυτός του χωρίς τον Sennuccio και ότι οι δύο άντρες θα ήταν ευτυχισμένοι αν ήταν μαζί. Το ποίημα 287 είναι ένα σονέτο για τον θάνατο του Σενούτσιο, στο οποίο το πένθος του Πετράρχη μετριάζεται μόνο από τη γνώση ότι ο φίλος του είναι στον παράδεισο με άλλους μεγάλους ποιητές, όπως ο Δάντης και η νεκρή πλέον Λάουρα.
Αλλά η πλατωνική αγάπη μεταξύ των ανδρών δεν έφερε κανένα στίγμα στην Αναγέννηση. Αν μη τι άλλο, η ρομαντική φιλία φαίνεται να παρακάμπτει απλές κατηγορίες σεξουαλικού προσανατολισμού. Οι περισσότεροι δημοσιευμένοι συγγραφείς στην Ιταλία της Αναγέννησης ήταν άνδρες, αλλά ένας όχι ασήμαντος αριθμός ήταν και γυναίκες. Υπάρχει σε ένα μόνο αντίτυπο σε μια βιβλιοθήκη στη Σιένα της Ιταλίας, μια κοινή ποιητική συλλογή που γράφτηκε από δύο αδερφές, τη Speranza Vittoria και την Giulia di Bona. Αυτές ζούσαν με τη μητέρα τους και τέσσερις άλλες αδερφές. Οι αδερφές τους Λουκρητία και Κασσάνδρα πέθαναν και οι δύο σε νεαρή ηλικία. Τα σονέτα που συνέθεσαν για αυτές- η Speranza και η Giulia- έχουν το είδος των σπαραχτικών εικόνων που χρησιμοποιήθηκαν για να περιγράψουν έναν χαμένο σύντροφο, αλλά επαναπροσδιορίζονται για να απεικονίσουν τη θλίψη τους: το κύκνειο άσμα, ο ήλιος που σκοτείνιασε, η επιθυμία του ποιητή να πεθάνει για να είναι κοντά στο αντικείμενο του έρωτά του.
Υπάρχουν τόσα άλλα αναγεννησιακά ιταλικά ποιήματα γραμμένα για φίλους, γονείς, παιδιά και εγγόνια – για να μην αναφέρουμε πύρινα ερωτικά ποιήματα αφιερωμένα στον Ιησού και τους Αγίους, μερικά από κληρικούς, όπως ο Angelo Grillo. Λειτουργούν ως υπενθυμίσεις του τι μπορεί να είναι το ποίημα αγάπης. Αντιστέκονται σε αφηγήσεις που υποστηρίζουν τις ετεροφυλόφιλες σχέσεις ή που διαφημίζουν τη ρομαντική σύζευξη και τη σεξουαλική έλξη οποιουδήποτε προσανατολισμού ως την πιο σημαντική σχέση στη ζωή ενός ατόμου, ελαχιστοποιώντας τη σημασία άλλων σχέσεων αγάπης. Αυτά τα ποιήματα ενθαρρύνουν τον καθένα να σκεφτεί πιο επεκτατικά τη δική του αγάπη και τη ζωή του σπιτιού του. Μερικές φορές χρειάζεται ένα ανατρεπτικό γεγονός για να σπάσει τις πολιτιστικές προσδοκίες όσον αφορά την πυρηνική οικογένεια και την ανατροφή των παιδιών. Εάν οι συγγραφείς μπορούσαν να περιγράψουν διαφορετικούς τύπους αγάπης κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, γιατί να περιορίσουμε αυτό που μπορούμε να οραματιστούμε για τον εαυτό μας; - Χρόνια μας Πολλά!