«Σάτιρα και Σκοταδισμός;»

Από τον Αντώνη Ψάλτη, δικηγόρο

Θυμάμαι, πριν καλά καλά πατήσω τα δεκαπέντε έτη μου, δειλά να κάνω τους πρώτους μου περιπάτους στη λογοτεχνία, είτε -κυρίως- διαβάζοντας, είτε -θαρραλέα κι άτσαλα- γράφοντας λογοτεχνία.

Δυστυχώς όμως, επίσης θυμάμαι, μερικά χρόνια μετά, περίπου στα πρώτα φοιτητικά, καθώς ανοιγόμουνα εύκολα στους συνομήλικους του τότε περιβάλλοντός μου, από συγκεκριμένα άτομα να δέχομαι την άμεση, κάθετη και κατακεραυνωτική χλεύη που το περιεχόμενό της συμπυκνωνόταν σε δύο κατευθύνσεις. Πρώτον, τα ποιήματα είναι “σαχλαμάρες” (μια άλλη λέξη χρησιμοποιούσαν, την οποία δε θα γράψω), και δεύτερον, όποιος ασχολείται με αυτά είναι “ομοφυλόφιλος” (επίσης μια άλλη υποτιμητική με τον μανδύα ύβρεως λέξη χρησιμοποιούσαν, την οποία επίσης δε θα γράψω). Τότε, ωστόσο, θες που ήμουνα νεαρός, θες που αδιαφορούσα, θες που δεν καταλάβαινα τι ακριβώς κρύβεται πίσω από μια τέτοια χλεύη, θες -το κυριότερο- που ακόμη δεν είχε αρχίσει μέσα μου να φύεται δυναμικά η πολιτική σκέψη μου, τότε, λοιπόν, δεν αντιδρούσα απέναντι σε αυτά τα σχόλια. Άλλοτε γελούσα, άλλοτε άλλαζα θέμα, άλλοτε έκανα ότι συμφωνούσα, πάντως δεν αντιδρούσα, αφού μάλιστα αυτά τα συγκεκριμένα άτομα -τότε- ήταν πολύ κοντά μου και δεν ήθελα να διαρρηχθούν οι σχέσεις μας. Τώρα, αυτή τη στιγμή που μιλάμε, αυτά τα άτομα (με τα οποία ουδεμία σχέση με συνδέει) ανήκουν στον πιο νεοσυντηρητικό “πολιτικό” χώρο της (στην εγχώρια πολιτική σκηνή εισαγόμενης) τραμπικής altright με ιδεοληψίες προσκολλημένες σε σκοταδιστικές θρησκοληψίες, συνωμοσιολαγνίες, ρατσιστικούς σωβινισμούς και αυταρχικές αντιλήψεις (στα όρια της μη δημοκρατίας) για τη συγκρότηση και διακυβέρνηση της πολιτείας. Τώρα πια μπορώ να καταλάβω τι ήταν και κυρίως από ποιους προερχόταν αυτή η αλλοτινή εις βάρος μου χλεύη. Από αυτούς οι οποίοι δε θα δίσταζαν μέχρι και να κάψουν, αν οι συνθήκες τους το επέτρεπαν, βιβλία σε μια φιέστα νεοφασιστικής “μεταξικής” αναπόλησης.
Κάτι παρόμοιο συνέβη πριν από λίγες ημέρες και σε μία δήθεν χιουμοριστική εκπομπή της ενδεχομένως (με εξαίρεση την ΥΕΝΕΔ) πιο επικίνδυνης, σκοταδιστικής και συντηρητικής (και όχι μόνο βλακώδους, όπως θα βόλευε για την αθώωσής της) τηλεόρασης που είχε ποτέ στα χρονικά η ελληνική πραγματικότητα. Με αφορμή το γεγονός αυτό, αλλά και πέρα από αυτό, παρατίθενται κάτωθι κάποιες σκέψεις και θέσεις. Πριν από μερικές μέρες στην εκπομπή «Ράδιο Αρβύλα» χλευάστηκε με ιταμό τρόπο και σε επίπεδο ποινικού αδικήματος ο ποιητής και εκδότης Γιώργος Αλισάνογλου, ο οποίος διάβασε στην έκθεση βιβλίου ένα ποίημα του Ρον Πάτζετ. Σχετικά με το τι συνέβη στην εκπομπή καθείς μπορεί να το δει στο διαδίκτυο, αρκεί να πληκτρολογήσει στο youtube τις λέξεις «Ράδιο Αρβύλα Αλισάνογλου». Εννοείται πως εν προκειμένω το θέμα δεν είναι αν το συγκεκριμένο ποίημα θα αρέσει ή όχι σε κάποιον. Εννοείται πως ούτε είναι θέμα η λογοτεχνική κριτική ή η καλή σάτιρα, για παράδειγμα ο “μολιερικός” Δημήτρης Ψαθάς όταν σατίριζε τον Εγγονόπουλο. Και προφανέστατα και πέρα από αρτηριοσκληρωτικές θέσεις η τέχνη και έχει ανάγκη και συνυπάρχει με την διακωμώδησή της, αλίμονο αν δεν λειτουργούσε έτσι, και προφανέστατα η τέχνη θα ζήσει ακόμη κι αν βληθεί από άχαρο ή κακόψυχο χιούμορ. Όμως το ερώτημα που εγώ θέτω εδώ είναι αν είχαμε εν προκειμένω να κάνουμε με διακωμώδηση (όπως ο Ψαθάς, όπως προανέφερα) ή όχι. Το τι, λοιπόν, κατά την άποψή μου, σημαίνει αυτό το γεγονός είναι το πιο ανησυχητικό. Μια παρεΐτσα τηλεστάρ σε ιδιωτικό κανάλι μεγάλης εμβέλειας προσπαθεί δήθεν να μας πείσει ότι σατιρίζει (έστω και αποτυχημένα) ένα ποίημα, έναν (πολύ μικρότερης εμβέλειας από τους τηλεστάρ, άρα δεν έγινε ένα παιχνίδι επί ίσοις όροις) ποιητή, την ίδια την ποίηση. Μπορεί, λοιπόν, σε κάποιους να φαίνεται ελαφρύς αστεϊσμός, ωστόσο θα μπορούσε αυτή η κακή και αποτυχημένη σάτιρα να αποτελέσει, εκουσίως ή ακουσίως, καλό αγωγό αυταρχικών και σκοταδιστικών “ιδεολογιών”. Η σάτιρα είναι μια σκληρή πολιτική, ή και άλλη, καταγγελία, ναι, αλλά δεν είναι σκοταδισμός. Και η κεκαλυμμένη (με το ενδιαίτημα της σάτιρας) επιθετική χλεύη στην ποίηση, στις τέχνες, στον πολιτισμό εν γένει, είναι σκοταδισμός. Όμως -εν τέλει- δεν πείθουν παρά μόνο τους όμοιούς τους, παρά μόνο τους λυσσαλέους κυνηγούς -έως εξαφάνισης- του πολιτισμού, αυτούς που χλεύαζαν τότε κι εμένα και που πάνω κάτω όλοι μαζί τώρα είμαστε περίπου στις ίδιες ηλικίες, στις ίδιες γενιές. Διότι αυτό που έγινε στην εκπομπή αυτή, επαναλαμβάνω, δεν είναι σάτιρα, διότι η κακόψυχη επιθετική χλεύη σε συνδυασμό με ένα brutal και macho χιούμορ δεν είναι σάτιρα, αλλά αντιθέτως και πολύ πιθανώς ένα δείγμα ισοπεδωτικού σκοταδισμού. Το τονίζω αυτό για να μην γίνει πιστευτό ότι το θεωρώ απολύτως δεδομένο, ωστόσο το θεωρώ δείγμα του πως λειτουργεί ο σκοταδισμός. Είναι ακόμη μία συγκεκριμένη “πολιτική στιγμή” (ίσως εν προκειμένω η πιο μηδαμινή, πλην όμως συντελεσμένη) από τις πάρα πολλές των πολύ πρόσφατων και τελευταίων ετών. Ακόμη μία στιγμή ανηλεούς “χειροδικίας” στον πολιτισμό, στις τέχνες, στην κουλτούρα, “χειροδικίας” που ταυτόχρονα βάλλει και κατά της παιδείας. Ακόμη μία στιγμή της επέλασης των πλέον επικίνδυνων, απάνθρωπων και καταστροφικών “ιδεολογιών” που επιδιώκουν την εκμηδένιση κάθε πολιτιστικής και κριτικής σκέψης και την ταυτόχρονη επικράτηση των πιο αποχαυνωτικών, δουλικών και καθοδηγούμενων κοινωνών. Ακόμη μία στιγμή που στο όνομα της ελευθερίας του λόγου κάποιοι θεωρούν ότι μπορούν να προσβάλουν, να συκοφαντούν και να ακυρώνουν ανθρώπους και προσωπικότητες. Προφανώς δεν τους συμφέρει να αποδεχτούν ότι η “δική τους” δημοκρατία και δικαιώματα δε σημαίνει (επειδή κάποιος έτσι θέλει) να καταπατάται η δημοκρατία και τα δικαιώματα. Πιθανώς μιλώντας για το συγκεκριμένο συμβάν να έχουμε απλώς μια υποσυνείδητη, μια κατά λάθος, οικειοποίηση πρακτικών που καταγγέλθηκαν προηγουμένως. Ωστόσο, εγώ δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι δεν είναι απολύτως συνειδητή ή ότι αυτοί οι θιασώτες του συμβάντος, χρόνια στην τηλεόραση και στο δημόσιο λόγο, ήταν τόσο απρόσεκτοι ή αφελείς. Προφανώς οφείλουμε με κάθε τρόπο να καταγγέλλουμε τέτοια γεγονότα όχι μόνο στο όνομα της ποίησης, αλλά και στο όνομα της σάτιρας. Όταν κάποτε με ρώτησαν αν σήμερα η ποίηση μπορεί να αλλάξει τον κόσμο απάντησα ευθαρσώς «όχι». Με αυτό το κείμενο όμως, επίσης ευθαρσώς και θαρραλέα, υποστηρίζω ότι αυτή η σκοταδιστική “πολιτική ιδεολογία”, που στην τωρινή ελληνική πραγματικότητα δρα ανενόχλητη και ενίοτε ποικιλοτρόπως εξουσιάζει, ποδηγετεί και κυβερνά, σίγουρα θα αλλοτριώσει και θα καταστρέψει ολοσχερώς την κοινωνία.