«…Δεν ήξεραν» (απορούσα απ’ αυτή εδώ στήλη της «Ε», 10.10.2022) «ότι η υποτίμηση της Γλώσσας, ως διδακτικού αντικειμένου, έφερε την υποβάθμιση σε σημείο τέτοιο που οι πλείστοι των σημερινών μαθητών, όχι απλώς να αδυνατούν να μελετήσουν κείμενα του Παπαδιαμάντη, αλλά να δυσκολεύονται να κατανοήσουν την κεντρική ιδέα ενός κειμένου, να εκφράσουν με σαφήνεια και να διατυπώσουν με τον σωστό συντακτικό τρόπο και κανόνα μια σκέψη, μια ιδέα, μια πρόταση;». Πέρασε ένας σχεδόν χρόνος και τις προάλλες (στις 5 Δεκεμβρίου 2023) η …«καμπάνα» για τη χώρα μας ξαναχτύπησε… Αυτή τη φορά από την orizinal (εδρεύουσα εν Παρισίοις), διεθνή «P.I.S.A.» για τον διαγωνισμό του 2022, διά του οποίου αξιολογήθηκε το γνωστικό επίπεδο των μαθητών στα Μαθηματικά, τις Φυσικές Επιστήμες και στην Κατανόηση Kειμένου (Γλώσσα). Οι επιδόσεις των 15χρονων Ελλήνων μαθητών και στα τρία πεδία ήταν απογοητευτικές, καθώς, όχι μόνο ήταν χειρότερες από την προηγούμενη έρευνα, αλλά είναι κατά πολύ χαμηλότερες από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ. Κοινώς, ως χώρα (ξανα-)πατώσαμε…
Τις πρώτες θέσεις στον διαγωνισμό (σ’ όλα τα πεδία, δηλ. στα Φυσικομαθηματικά, αλλά και τη Γλώσσα) καταλαμβάνουν πάλι η Κίνα, η Σιγκαπούρη, το Χονγκ Κονγκ, η Ιαπωνία, έχοντας σε απόσταση αναπνοής την ταχέως αναπτυσσόμενη Εσθονία. Αλλά ας ξεπεράσουμε ψυχολογικά το άγχος μας για τις χώρες αυτές, ας τις πούμε «σπασίκλες» να ησυχάσει η ψυχή μας. Ας κλείσουμε και τα μάτια στην Εσθονία, σαν να μην την είδαμε. Αλλά, βρε αδελφέ, Σλοβενία, Βέλγιο, Πορτογαλία, Κροατία, Λετονία, Ουγγαρία, Λιθουανία, Ουκρανία, Τουρκία, Σλοβακία – κι αυτές - πάνω από εμάς; Ελεος!..
‘Ηλθαν ξανά στη μνήμη μου τα λόγια του αειμνήστου καθηγητού μας στη Θεολογική Σχολή Νίκου Ματσούκα, ο οποίος, θεωρώντας υψίστης αξίας και σημασίας τη γλωσσική κατάρτιση, μας επισήμαινε διαρκώς ότι «για να είσθε αύριο καλοί θεολόγοι, θα πρέπει να γίνετε, τουλάχιστον, μέτριοι φιλόλογοι». Θα επιμείνω λίγο στο θέμα της Γλώσσας, το οποίο θεωρώ πολύ σοβαρό ίσως και το πρωτεύον ζήτημα με το οποίο θα πρέπει το ταχύτερον ν’ ασχοληθεί το ΥΠΑΙΘA. Αποτελεί εδώ και χρόνια και προσωπική μου διαπίστωση ότι οι μαθητές αδυνατούν να χρησιμοποιήσουν όρους ή να εμπεδώσουν έννοιες στα Θρησκευτικά, την Ιστορία ή τη Φιλοσοφία. Δεν μπορούν να τεκμηριώσουν μια άποψη για σύγχρονα κοινωνικά ζητήματα ή να τοποθετηθούν στον ιστορικό χρόνο και στον χώρο.
Στην παρατήρηση της Επιτροπής Ειδικών της «ελληνικής P.I.S.A.» για το γλωσσικό μάθημα στον περσινό διαγωνισμό ότι «(…) οι μισοί μαθητές δεν είχαν κατορθώσει να αναγνωρίσουν την κεντρική ιδέα του κειμένου που τους δόθηκε για να το επεξεργασθούν και αναλύσουν πραγματολογικά, αλλά εστίασαν μονομερώς σε επιμέρους αποσπάσματα επιλέγοντας τη μερικώς ορθή και όχι την ορθή απάντηση, ή λανθασμένες απαντήσεις (…)» [βλ. «Καθημερινή», 08.10.2022, σελ. 3], θυμήθηκα τα αποτελέσματα που προέκυψαν στην περίπτωση μιας παρόμοιας (φιλολογικο-θεολογικού περιεχομένου) δοκιμαστικής εξέτασης στην οποία είχα υποβάλει προ ετών μαθητές μου στη Γ’ τάξη του Λυκείου. Θέλοντας, λοιπόν, να τους δώσω να καταλάβουν, να αντιληφθούν και να συνειδητοποιήσουν, ότι το θρησκευτικό μάθημα δεν είναι και τόσο εύκολο, όσο τουλάχιστον ορισμένοι εξ αυτών νόμιζαν, τους ζήτησα, στο πλαίσιο μια απλής ωριαίας (45λεπτης) εξέτασης, την ερμηνευτική (που πάει να πει τη φιλολογικο-θεολογική) προσέγγιση της «Κυριακής Προσευχής (του «Πάτερ Ημών») που την άκουγαν απ’ το Νηπιαγωγείο και, ασφαλώς, ήξεραν να την απαγγείλουν απ’ έξω κι ανακατωτά…
Την αρχική χαρά για το «εύκολο» θέμα άρχισαν να διαδέχονται οι χαμηλοφώνως εκφραζόμενες απορίες των μαθητών προς τον διπλανό τους, τον μπροστινό τους, τον πίσω τους… «Ρε, συ τι θα πει “άφες ημίν τα οφειλήματα ημών”;…. Tι σημαίνει “μη εισενέγκης” (ημάς εις πειρασμόν);… Aυτό το (αλλά) “ρύσαι” (ημάς από του πονηρού), από ποιο ρήμα προέρχεται και τι σημαίνει;». Φυσικά, δεν μπόρεσαν να παραθέσουν τη μικρή θεολογική ανάλυση που τους ζήτησα, γιατί αυτή προϋπέθετε τη φιλολογική που δεν την κατάφεραν γιατί αγνοούσαν τη σημασία και την έννοια πολλών λέξεων -ουσιαστικών και, κυρίως, ρημάτων- του τόσο γνωστού, κατά τ’ άλλα, πλην …παπαγαλιστί μόνον – προσευχητικού αυτού κειμένου. Οι καλύτεροι μαθητές μόλις και μετά βίας έπιασαν τη (βαθμολογική) βάση και όλοι συνειδητοποίησαν ότι για να είσαι καλός στα Θρησκευτικά θα πρέπει να ξέρεις καλά Ελληνικά, γιατί η ουσία είναι να καταλαβαίνεις ό,τι διαβάζεις, να προσλαμβάνεις το νόημά του κι αν το συμμερίζεσαι, αν το αποδέχεσαι και το πιστεύεις (μιας και μιλάμε για τα Θρησκευτικά) να το κάνεις και πράξη στη ζωή σου κι όχι να το παπαγαλίζεις…
Θαρρώ ότι επιβάλλεται η δυναμική επιστροφή στα εργαλεία του Συντακτικού και Γραμματικής και συνδυαστική χρήση τους με κείμενα σοβαρά (Αρχαιοελληνικά, Πατερικής Θεολογίας, κ.ά.). Δεν υποτιμώ τη σημασία άλλων μαθημάτων (όπως τα Αγγλικά που ήδη εισήχθησαν (και) στο Νηπιαγωγείο, ή γενικά, οι ξένες γλώσσες), ούτε θεματικών αντικειμένων της νέας τεχνολογίας (Ρομποτική / STEM, κ.λπ.), αλλά επειδή όλα ξεκινάνε από τη μητρική Γλώσσα, καθώς λένε οι τρανοί παιδαγωγοί, καλό θα είναι να μάθουν και τα δικά μας παιδιά -οι μαθητές μας- καλά Ελληνικά. Η γλώσσα είναι το κυριότερο εθνικό κεφάλαιο ενός λαού. Οταν κινδυνεύει αυτή, κινδυνεύει και η εθνική του υπόσταση. Όσο γρηγορότερα πάρουν «χαμπάρι» στο ΥΠΑΙΘΑ ότι επείγει η αναβάθμιση της διδασκαλίας της Γλώσσας -σ’ όλες τις βαθμίδες της εγκύκλιας Εκπαίδευσης (Νηπιαγωγείο/Δημοτικό - Γυμνάσιο - Λύκειο)- τόσο καλύτερα για τους μαθητές μας, δηλαδή για το αύριο αυτού του τόπου, της χώρας, της πατρίδας.
* Ο Χάρης Ανδρεόπουλος είναι καθηγητής Β’/θμιας (ΠΕ01), δρ Εκκλησιαστικής Ιστορίας του ΑΠΘ
(xaan@theo.auth.gr).
