Νοέμβριος μήνας. Ο μήνας της σποράς των βροχών και του κρύου

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΝΟΠΑΤΙ

Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών

Ο Νοέμβριος είναι ο δεύτερος μήνας του φθινοπώρου και ουσιαστικά ο τελευταίος του φθινοπώρου. Μετά από αυτόν έρχεται ο Δεκέμβρης που είναι και ο πρώτος, ο χειμωνιάτικος μήνας. Είναι ο ενδέκατος μήνας του χρόνου, σύμφωνα με το ημερολόγιο που εκπονήθηκε από τον Πομπίηο Νουμά, που υπήρξε βασιλιάς της Ρώμης. Ήταν άλλοτε ένατος και το όνομα του το πήρε τότε απ’ τον ρωμαϊκό αριθμό NOBEΜ-NOVEBER, που σημαίνει εννέα. Ο μήνας αυτός πήρε αρκετές ονομασίες από τους γεωργούς, κτηνοτρόφους και καλλιεργητές, αλλά και από τον θυμόσοφο λαό μας.

Οι αμπελουργοί τον λένε Κρασομηνά, γιατί τον μήνα αυτόν ανοίγουν τα νέα κρασιά, στήνουν τα «Καζάνια» για την απόσταξη σταφυλιών και για τη νέα σοδειά του τσίπουρου. Οι αμπελουργοί καθαρίζουν τ’ αμπέλια από τις περιττές κληματόβεργες και αφήνουν μόνον εκείνες που θα κλαδέψουν αργότερα στο τέλος του Φλεβάρη ή στο πρώτο δεκαήμερο του Μάρτη, ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες, κάνουν το μονολόγημα, όπως το λένε, τα ξελακώνουν και φυτεύουν τις καινούργιες καταβολάδες. Μια παροιμία λέει: «Τον Νοέμβρη και Δεκέμβρη, φύτευε καταβολάδες». Από αυτές την άνοιξη θα φυτρώσουν τα καινούργια κλήματα. Οι ελαιοπαραγωγοί δουλεύουν εντατικά από το πρωί ως το βράδυ στα ελαιόδεντρα, για να μαζέψουν τις ελιές. Τα λιοτρίβια δεν έχουν σταματημό. Εργάζονται μέρα και νύχτα για να βγάλουν το καινούργιο λάδι. Δυστυχώς, φέτος, η έλλειψη ελαιών μειώνει την ποσότητα λαδιού και λάδι θα είναι χρυσάφι για τα νοικοκυριά. Οι μέρες του Νοέμβρη είναι μικρές και οι νύχτες μεγάλες. Δεν προλαβαίνουν τη μέρα να κάνουν όλες τις δουλειές οι άνθρωποι και εργάζονται υποχρεωτικά και τη νύχτα. Για τον λόγο αυτόν σε πολλά μέρη τον αποκαλούν και «χαμένο Μήνα». Άλλοι, πάλι, τον ονομάζουν «Αντρέι», γιατί μαζί με τις άλλες γιορτές των Αγίων Αναργύρων, των Κοσμά και Δαμιανού, των Ταξιαρχών, του Αγίου Νεκταρίου του Αγίου-Φιλίππου και της Αγίας Αικατερίνης, μας φέρνει στο τέλος του και τη γιορτή του Αγίου Ανδρέα.
Οι γεωργοί θεωρούν προστάτιδα την Αγία Αικατερίνη, επειδή η γιορτή της συμπίπτει με τη σπορά. Έχουν παρατηρήσει ότι τις περισσότερες χρονιές βρέχει τη μέρα αυτή, που το νερό είναι πολύτιμο για να φυτρώσουν τα σπαρτά τους. Λένε, μάλιστα πως αν συμβεί και είναι ανομβρία τις μέρες αυτές της σποράς, η Αγία δανείζεται νερό από άλλον Άγιο για να βρέξει, για να μη στερήσει τη χαρά αυτή από τους γεωργούς, που την περιμένουν με αγωνία. Με τη γιορτή του Αγίου Αντρέα τις περισσότερες φορές μας έρχονται και τα πρώτα χιόνια, το κρύο δυναμώνει, αντρεύει και τα τζάκια καίνε ασταμάτητα. Οι πολλές και διάφορες ονομασίες που του δίνει ο λαός μας προέρχονται, κατά κύριο λόγο, από τις γιορτές που τον συνοδεύουν, τις εργασίες που γίνονται στις μέρες του και από τις διάφορες καιρικές συνθήκες που επικρατούν στις μέρες του. Ο λαός τον ονομάζει βροχάρη, γιατί μας φέρνει αρκετές βροχές, Σποριά ή Σπορίτη, γιατί τότε σπέρνovται τα σιτάρια. Τον λένε Αεργίτη, Ανακατωμένο, σπορέα, Μισοσπορίτη, Νυχτιάρη, Παχνιστή, γιατί τα ζώα τους είναι κλεισμένα στο παχνί ή από την πάχνη που πέφτει το βράδυ. Τα πρώτα χιόνια σκεπάζουν τις κορυφές των βουνών. Έπαψαν πια τα χαρούμενα βελάσματα των προβάτων και τα κουδουνίσματα που έδιναν ζωή στα βουνά. Οι κτηνοτρόφοι κατεβάζουν τα κοπάδια στα χειμαδιά. Στις χελιδονοφωλιές ένοικοι κάτοικοι είναι τώρα τα σπουργίτια. Τα λελέκια και τα χελιδόνια έχουν φύγει για την Αφρική. Παλαιότερα τα νυχτέρια ήταν ένα γλέντι για τους κατοίκους των χωριών, όπου εργάζονταν και τραγουδούσαν γύρω από το τζάκι. Ξεφλούδιζαν τα καλαμπόκια ή οι γυναίκες έγνεθαν τα μαλλιά με την πατροπαράδοτη ρόκα, έπλεκαν ή ύφαιναν στον αργαλειό. Τα χωρατά ήταν στο προσκήνιο. Αυτά τα νυχτέρια στα σπίτια έμειναν σε πολλούς από εμάς έντονα στη μνήμη από τα νεανικά μας χρόνια και αποτελούν μια απαλή αύρα της παραδοσιακής οικογενειακής ζωής των αγροτικών, κυρίως περιοχών. Ο χαμένος μήνας αναχωρεί, φεύγει και ο Δεκέμβρης παίρνει τη θέση του. Ευχάριστος μήνας αυτός, αν και το κρύο τσούζει φοβερά και τα άσπρο σεντόνι του χιονιού καλύπτει τα πάντα, ενώ η ψυχή των ανθρώπων γίνεται θερμογόνος, γιατί ιδίως στις πόλεις αλλάζει ριζικά η όξη τους. Φτάνουν τα Χριστούγεννα, η πιο μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης. Οι δρόμοι και τα καταστήματα στις πόλεις φωταγωγούνται και οι προθήκες των καταστημάτων γεμίζουν από Άγιο Βασίληδες και από πλήθος δώρα και κάθε είδος παιχνιδιού. Τα παιδιά είναι ανυπόμονα. Στέλνουν γράμματα στον Άγιο Βασίλη και τον παρακαλούν να φέρει στο καθένα το δώρο που επιθυμεί. Ακόμη και οι μεγάλοι νιώθουν μέσα τους χαρά και αγαλλίαση, γιατί ύστερα από τον Δεκέμβρη θα έρθει ο καινούργιος χρόνος, από τον οποίον προσδοκούν και περιμένουν να τους φέρει καλές δουλειές, ευτυχία, χαρά και προ παντός ειρήνη. Αλλά και στις αγροτικές και κτηνοτροφικές περιοχές της πατρίδας μας, ο Δεκέμβριος είναι ο μήνας της χαράς, της αισιοδοξίας και της προετοιμασίας για τα Χριστουγεννιάτικα ήθη και έθιμα.