Τι έγινε και τι πρέπει να γίνη», το οποίο υπέγραφε ο έκτακτος ανταποκριτής στη Θεσσαλία «Σπ. Σπυρ.». Πρόκειται για τον νεαρό τότε Σπυρίδωνα Δ. Σπυρίδη, τον μετέπειτα δήμαρχο του Βόλου την περίοδο 1925-1929. Γράφει ο Σπυρίδης σχετικά: «Προερχόμενος τας κυριωτέρας θεσσαλικάς πόλεις, διά συνεντεύξεων μετά διαφόρων εντοπίων και των τοπικών αρχών θα περισυλλέξω παν ό, τι άγνωστον και ενδιαφέρον υπάρχει ακόμα εκ της καταστροφής» [1]. Στο κείμενο που ακολουθεί θα αναδημοσιεύσουμε τις εντυπώσεις του Σπυρίδωνα Σπυρίδη από τα Φάρσαλα, τη Λάρισα, τον Τύρναβο, την οροθετική γραμμή (Λυγαριά κλπ.) και το Καζακλάρ (Αμπελώνας).Το κείμενο συνοδεύεται από επεξηγηματικές σημειώσεις.
[Φάρσαλα] «Όλη η εκ του Βόλου εις Φάρσαλα σιδηροδρομική γραμμή, ως και τα εκατέρωθεν αυτής χωρία παρουσιάζουν ευθύς εξ αρχής εις τον θεατήν την όψιν ερημώσεως και καταστροφής. Αρχίσατε από το Βελεστίνον, του οποίου η φρικώδης κατάστασις κινεί και τον σκληροκαρδιώτερον εις δάκρυα…Και προχωρήσατε ακόμη…θα ευρίσκεσθε εν μέσω ερειπίων και πάντοτε ερειπίων…Ερείπια το χωριό Αϊβαλί [= Ρήγαιο], ερείπια η Ορμάν Μαγούλα [= Δασόλοφος], ερείπια η Λάζαρ Μπούγα [= Σιτόχωρο], ερείπια το Τατάρ[= Άγιοι Ανάργυροι (1920-1949) και σήμερα Ζωοδόχος Πηγή] και τόσα άλλα χωρία. Και φθάσατε εις Φάρσαλα…
Φθάσατε εις τον δυστυχή αυτόν τόπον, ο οποίος είχε το ατύχημα να είνε βάσις πολεμικών επιχειρήσεων και να υποστή συνεπώς από τους Τούρκους την μεγαλητέρανκαταστροφήν. Και μη θρηνήσητε επί των αμόρφων εκείνων σωρών χώματος και λίθων, τα οποία δεικνύουσι μόνον ότι υπήρχε άλλοτε ποτέ εκεί κτισμένη πόλις.
Μόλις αποβιβασθείς του σιδηροδρομικού τραίνου εις τον έξω της πόλεως σταθμόν των Φαρσάλων, επέβην αμάξης, της οποίας τα αξιοθρήνητα χάλια αμιλλώνται προς την κατάστασιν της πόλεως, εις την οποίαν θα με φέρη. Μακρόθεν ακόμη αντιλαμβάνεται κανείς της εικόνος της ερημώσεως και της φρίκης. Εκ των συνεπιβατών μου τρείς εντόπιοι με δάκρυα στα μάτια ζητούν να ανακαλύψουν τα ίχνη, φαντασθήτε, των οικιών των διά να περιφράξουν το οικόπεδον...
Εισέρχομαι εντός της πόλεως. Κατέρχομαι εις την κεντρικήν πλατείαν την επονομαζομένη «Γυαλί – Καφενέ». Κάθημαι εις εν από τα εκεί καφενεία και λαμβάνω προχείρους πληροφορίας. Τα μαγαζιά είνε όλα αριθμημένα τουρκιστί, κατελήφθησαν δε υπό των Τούρκων, ελλειπόντων των ιδιοκτητών και ενωκιάσθησαντεθέντα εις δημοπρασίαν. Εκ των κατοίκων των εντοπίων περί τους είκοσι μέχρι τριάκοντα μόνον παρέμειναν καθ’ όλο το διάστημα της τουρκικής κατοχής, εκ των οποίων, καθώς με επληροφόρησαν, τινές έδειξαν αισχίστην διαγωγήν, υποδείξαντες εις τους Τούρκους τας οικίας των πλουσιωτέρων κατοίκων, τας οποίας ούτοι ελεηλάτησαν, πωλήσαντες εις αυτούς αντί ελαχίστης τιμής τα έπιπλα, τα οποία ήδη, κατόπιν ερευνών ανακαλύπτει εδώ κι’ εκεί η Αστυνομία.
Μετά μεσημβρίαν, συνοδευόμενος μετά του εντοπίου προύχοντος κ. Δ. Κουτσουμπλή [2], περιήλθον την πόλιν, εξετάσας λεπτομερώς όλας τας γεομέναςκαταστροφάς. Αρχίζω από την συνοικίαν «Παλαιόλουτρον». Όλαι αι οικίαι της συνοικίας ταύτης είνεκυριολεκτικώς ανεσκαμμέναι. Ολίγα τείχη μόνον σώζονται. Η εκκλησία «Κοίμησις της Θεοτόκου» της συνοικίας ταύτης, παρουσιάζει φρικτόν θέαμα. Δεν ημπορεί, σχεδόν, κανείς να σχηματίση ιδέαν τι ήτο πρότερον το κτίριον εκείνο. Ουδεμία εικών εκ τε των ξυλίνων και των εν τοις τοίχοιςεζωγραφημένων σώζεται. Παράθυρον ουδέν υπάρχει. Ο θόλος όλος της εκκλησίας έχει καταρριφθή. Και σώζονται μόνον οι τέσσαρες τοίχοι, το σχέδιον των οποίων δίδει αμυδρώς την ιδέαν της υπάρξεώς ποτέ εκεί εκκλησίας χριστιανικής.
Η κεντρική συνοικία η επονομαζομένη «Κασαμπάσα», την οποίαν περιήλθον, έχει και αυτή πλείστας καταστροφάς. Πολλαί οικίαι έχουσι καταστραφή υπό του πυρός, το οποίον χάριν διασκεδάσεως και μόνον έθετον οι κατακτηταί. Άλλαι οικίαι έχουσι καταριφθή. Σώζονται μόνον περί τας δεκαπέντε. Λέγων όμως ότι σώζονται αυταί, δεν εννοώ ότι είνε και κατοικήσιμοι. Μεταβαίνω τρίτον εις την συνοικίαν«Ταμπά-Χανέ» [= βυρσοδεψείο, στις όχθες του Απιδανού], την πρώτην εις την είσοδον της πόλεως εκ του σιδηροδρομικού σταθμού. Η συνοικία είνε τόσον κατεστραμμένη, ώστε δεν σώζεται τίποτε άλλο, ή σωρός αναμίξ χωμάτων και λίθων. Τετάρτην επισκέπτομαι την συνοικίαν«Καρυάς». Και η συνοικία αυτή, καθώς και το μέγα κτήμα «Καρυά» του κ. Ταξιάρχου Μπουλασικίδου πρώην δημάρχου, εκ του οποίου ο συνοικισμός έλαβε το όνομα, είνε εντελώς κατεστραμμέναι. Τελευταίον περιήλθον την συνοικίαν Βαρουσίου, αριστερά της πόλεως επί υψώματος εκτισμένην. Και η συνοικία αυτή, αν και δεν είνε γενικώς κατεστραμμένη, έχει πάθει εν τούτοις αρκετάς καταστροφάς» [3].
(συνεχίζεται)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1].Σκριπ (Αθήνα), φ. 1000 (6 Ιουνίου 1898).
[2]. Ιατρός και βουλευτής της επαρχίας Λαρίσης (1887).
[3]. Σκριπ (Αθήνα), φ. 1002 (8 Ιουνίου 1898).
