Το παλιό ελληνικό λαϊκό τραγούδι

Από τον Κων/νο Τσιρονίκο

Δεν είναι λίγες οι φορές που σε στιγμές χαλάρωσης η μνήμη μας πάει πίσω, στα παλιά, στα περασμένα. Στα προβλήματα, που ο λαός μας βίωσε δραματικά, ως αποτελέσματα πολέμων και κακής κρατικής διαχείρισης, που οδήγησαν στη φτώχεια, στην ανεργία, στον ξενιτεμό…

Αυτές οι δυσάρεστες καταστάσεις αποτέλεσαν το αντικείμενο μελέτης απλών ανθρώπων, γράφτηκαν στο χαρτί και πέρασαν στην αιωνιότητα των στίχων…, που μέσα τους κρύβουν ολάκερη τη λαϊκή μας ιστορία και σοφία, που συνέθεσαν το βιβλίο της λαϊκής μνήμης, που κρατά άσβηστο το παρελθόν, την εθνική μας παράδοση… και στέκεται απέναντι σε κάθε απόπειρα διαγραφής των περασμένων. Των δυστυχιών και των βασάνων του λαού μας, που αποτέλεσαν το υλικό της σύνθεσης των αλησμόνητων λαϊκών μας τραγουδιών.
Οι λαϊκοί στίχοι αποτελούν τον μάρτυρα των χτυπημάτων του λαού μας απ’ το κακό ριζικό του και όχι μόνο. Με τη μελοποίησή τους από καταξιωμένους συνθέτες και την επένδυσή τους με πονετική και παραπονιάρικη μουσική έδωσαν τραγούδια, τα οποία εκτελέσθηκαν από μεγάλες φωνές, που τα έκαναν αγαπητά στο σύνολο σχεδόν της ελληνικής κοινωνίας. Γιατί αποτελούν το ματωμένο κομμάτι του πολιτισμού μας. Αυτό της φτώχειας, της απόρριψης, του ξενιτεμού…, που άφησε πίσω του την απαρηγόρητη μάνα, τον ανήμπορο πατέρα, τις ανύπαντρες αδελφές που έπρεπε να αποκατασταθούν, την αγαπημένη, τον νόστο που, για τους περισσότερους, δεν ήρθε ποτέ.
Τέτοια συναισθήματα του πόνου και της προσμονής βγαίνουν απ’ το παλιό και ποιοτικό ελληνικό λαϊκό τραγούδι. Γιατί η χαρά ήταν λίγη και δυσεύρετη. Διότι την πήρε η καταραμένη ξενιτιά: οι φάμπρικες της Γερμανίας, του Βελγίου οι στοές, η μακρινή Αυστραλία, οι χώρες της Αμερικής… Και πίσω έμεινε η μάνα μοναχή με την προσμονή του ξεγραμμένου της παιδιού: του γιου της, που από παραστράτημα ή στην ξενιτιά χαμένος, ύστερα από χρόνους και καιρούς, ήρθε να δει τη μάνα του. Βρήκε, όμως, το σπίτι μανταλωμένο και χορταριασμένο. Γιατί η χαροκαμένη μάνα έφυγε! Συγκινητικός και σπαρακτικός ο παρακάτω στίχος, που εκφράζει το επίμονο παρακαλετό του γιου: «Σήκω μανούλα μου γλυκιά και τρέξε να μ’ ανοίξεις το ξεγραμμένο σου παιδί στην αγκαλιά να σφίξεις…». Όμως, αντί της μάνας: «Μια πόρτα ανοίγει διπλανή και του φωνάζει ένας, σ’ αυτό το σπίτι μη χτυπάς, γιατί δε ζει κανένας…».
Αναφορά του λαϊκού στιχουργού γίνεται και στον πατέρα, με το παιδί του να νοιάζεται στοργικά για την ξεκούρασή του από τη βιοπάλη της ζωής: «Ασπρομάλλη μου πατέρα κάτσε να ξεκουραστείς έχεις πολύ ακόμα αγώνα στη βιοπάλη της ζωής...».
Η αρρώστια, η αγάπη που χάνεται τραγουδιούνται πολύ πονετικά από τον λαϊκό τροβαδούρο: «Κερί τάξε στην Παναγιά να γίνω μάνα μου καλά…». «Και συ αγάπη μου γλυκιά απόψε που με χάνεις...». «Πέρασε ένας χρόνος μαύρος και πικρός κι άλλος δε με σώνει, γιατί θα με φάει τέτοιος χωρισμός…».
Στίχοι που αποδίδουν το άδικο της κοινωνίας έχουν σημαντική θέση στο λαϊκό τραγούδι, γιατί ο λαός υπέφερε και υποφέρει από ανθρώπινες και εξουσιαστικές πρακτικές, οι οποίες συνιστούν την εκμετάλλευση των φτωχών και των αδύναμων. «Να σου δώσω μια να σπάσεις αχ, ρε κόσμε γυάλινε για να κάνω μια καινούργια κοινωνία άλλη νε…». «Κοινωνία ένοχη είσαι σκάρτη κι άπονη και σε κατηγορούνε…»
Ο πόνος ο αβάσταχτος αποδίδεται με βαθιά θρηνητικά λαϊκά τραγούδια, που συγκινούν και την πέτρινη καρδιά. «Συννεφιασμένη Κυριακή μοιάζεις με την καρδιά μου, που έχει πάντα συννεφιά Χριστέ και Παναγιά μου…».
Τα παραπάνω είναι ελάχιστα μπροστά στον όγκο της λαϊκής μας παράδοσης. Των σπουδαίων στίχων, οι οποίοι ενέπνευσαν ταλαντούχους δημιουργούς, που συνέθεσαν το αθάνατο λαϊκό τραγούδι, που μέσα του περικλείει όλον τον πόνο του πολύπαθου λαού μας. Τον λαϊκό μας πολιτισμό. Τον ματωμένο από τα μουτζουρωμένα, τα ροζιασμένα και τα πληγωμένα χέρια της περήφανης εργατιάς.
Αυτόν τον πολιτισμό πρέπει να τον διαφυλάξουμε ζωντανό. Καντήλι αναμμένο, άσβεστο στις επιθέσεις της λησμονιάς, η οποία σβήνει ιστορίες, παραδόσεις, ταυτότητες… που οδηγούν στον εθνικό χαμό των λαών…
Σήμερα, το λαϊκό μας τραγούδι πρέπει να το τιμούμε και να το εκτιμούμε, ως ένα σημαντικό μέρος του πολιτισμού μας, της ταυτότητάς μας. Γι’ αυτό πρέπει να το συντηρούμε και να το μεταφέρουμε αναλλοίωτο στις επερχόμενες γενιές, οι οποίες αποτελούν την εγγύηση της λαϊκής μας παράδοσης.