Σύμφωνα με τις εκθέσεις αρμόδιων οργανισμών εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο μετακινούνται από τις εστίες τους για διάφορες αιτίες δημιουργώντας μεγάλους κινδύνους στους ίδιους και μεγάλη αναστάτωση και προβλήματα στις χώρες που «φιλοξενούνται». Είναι επομένως ενδιαφέρον να γίνει μία αναφορά στο θέμα δεδομένου ότι έχει ιδιαίτερη σημασία για τη χώρα μας και την περιοχή μας, η οποία επηρεάζεται σοβαρά από τις μετακινήσεις αυτές. Επειδή όμως το ζήτημα είναι αρκετά πολύπλοκο και πολλές φορές οι αποφάσεις και ενέργειες που τις συνοδεύουν δυσνόητες οδηγώντας σε τραγικά γεγονότα, θεωρούνται χρήσιμες ορισμένες διευκρινίσεις. Και πρώτα-πρώτα στις έννοιες που χρησιμοποιούνται.
Μετανάστης (migrant) είναι εκείνος που επιλέγει να μετακινηθεί όχι λόγω ενός άμεσου κινδύνου ή καταδίωξης, αλλά κυρίως για βελτιώσει τη ζωή του με αναζήτηση εργασίας, καλύτερη εκπαίδευση ή επανασύνδεσή του με την οικογένειά του. Όταν η μετακίνηση γίνεται εκτός χώρας θεωρείται εξωτερικός μετανάστης (immigrant), ενώ όταν μετακινείται εντός της χώρας του λέγεται εσωτερικός μετανάστης (migrant). Οι άνθρωποι αυτοί μπορούν να επιστρέφουν στον τόπο τους όταν το επιθυμούν. Για την κατηγορία αυτή δεν υπάρχει διεθνώς αποδεκτός ορισμός.
Πρόσφυγας (refugee), αντίθετα θεωρείται όποιος φεύγει από τη χώρα του λόγω ένοπλων συγκρούσεων ή διώξεων και φυσικά δεν μπορούν να επιστρέψουν στον τόπο τους με ασφάλεια. Για την κατηγορία αυτή υπάρχει συγκεκριμένη διεθνής νομοθεσία που καθορίζει μεταξύ των άλλων και την προστασία τους από την απέλαση και επιστροφή τους στη χώρα στην οποία κινδυνεύει η ζωή τους. Στις νέες χώρες που καταφεύγουν πρέπει να ζητούν το ονομαζόμενο «άσυλο», το οποίο χορηγείται με βάση συγκεκριμένους όρους που περιγράφονται στη διεθνή και εθνική νομοθεσία.
Η κατηγορία των ανθρώπων που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις χώρες τους λόγω προβλημάτων που δημιουργούνται από κλιματικά αίτια είναι οι Κλιματικοί Πρόσφυγες. Δεν υπάρχει όμως ακόμα διεθνώς νομικός ορισμός του όρου αυτού, άρα ούτε ιδιαίτερη νομοθεσία, γεγονός που καθιστά την αντιμετώπιση των σχετικών ζητημάτων ακόμα πιο πολύπλοκη και δύσκολη. Τα μόνα αναγνωρισμένα διεθνώς κείμενα που σχετίζονται σε κάποιο βαθμό την κατηγορία αυτή ανθρώπων είναι η Σύμβαση για του Πρόσφυγες του 1951 και το Πρωτόκολλο 1967. Αυτό σημαίνει για παράδειγμα ότι οι 200.000 κάτοικοι του Μπαγκλαντές που μένουν άστεγοι κάθε χρόνο λόγω της καταστροφής των αναχωμάτων των ποταμών από τις ακραίες πλημμύρες, δεν δικαιούνται επανεγκατάσταση σε άλλη χώρα όπως οι «κανονικοί» πρόσφυγες, με απλά λόγια δεν δικαιούνται να ζητήσουν άσυλο.
Οι κλιματικοί πρόσφυγες προέρχονται κυρίως από χώρες που πλήττονται ιδιαίτερα από την Κλιματική Αλλαγή (ΚΑ). Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Επισιτισμού του ΟΗΕ οι οκτώ πιο έντονα πληγείσες χώρες την ΚΑ είναι: Νότιο Σουδάν, η Μαδαγασκάρη, το Πακιστάν, η Σομαλία, το Σουδάν, το Τσαντ, το Σαχέλ και ο Ξηρός Διάδρομος της Κεντρικής Αμερικής (βλ. αναφορά 1). Σε αυτές τις χώρες πρέπει να προστεθούν η Συρία όπου το 90% του πληθυσμού λόγω της ξηρασίας (και των πολέμων και του πρόσφατου σεισμού στα σύνορα με την Τουρκία) είναι κάτω απ’ το «όριο της φτώχειας», το Κονγκό, το Αφγανιστάν το οποίο μπήκε στον τρίτο χρόνο έντονης ξηρασίας, η Υεμένη, στην οποία το προηγούμενο έτος 17 εκατ. κάτοικοι υποσιτίζονταν, η Κεντρική Αφρική, η Νιγηρία στην οποία το 2022 2.5 εκατ. άνθρωποι έχασαν τις περιουσίες τους λόγω των πλημμυρών και η Αιθιοπία, όπου η ξηρασία έχει φέρει σε απελπιστική κατάσταση 22 εκατ. κατοίκους. Προκειμένου να γίνει κατανοητή η έκταση του προβλήματος αναφέρεται ότι σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό για τη Μετανάστευση (ΙΟΜ) μέχρι το 2050 θα υπάρξουν 200 εκατ. τέτοιου είδους πρόσφυγες. Άλλη αναφορά του ΟΗΕ εκτιμά ότι ο αριθμός των ατόμων που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις οικίες τους λόγω της ΚΑ (ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως καύσωνες, πλημμύρες, ξηρασίες) και των επακόλουθων συγκρούσεων ανέρχεται σε 30 εκατ. τον χρόνο.
Πού κατευθύνονται όμως οι κλιματικοί μετανάστες; Οι πιο δημοφιλείς προορισμοί είναι οι χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, η διαδρομή προς τις οποίες περιλαμβάνει δίοδο από χώρες της Νότιας Ευρώπης, στις οποίες ανήκει και η Ελλάδα, όπου λόγω της ανυπαρξίας ειδικής νομοθεσίας, δημιουργούνται διάφορα προβλήματα, τα οποία αντιμετωπίζονται από τις χώρες ανάλογα με τις αποφάσεις των κυβερνήσεών τους.
Η χώρα μας ως χώρα εισόδου στην Ευρώπη, αντιμετωπίζει τα τελευταία χρόνια σοβαρό πρόβλημα το οποίο στον δημόσιο λόγο αναφέρεται ως «μεταναστευτικό». Μεγάλος αριθμός ανθρώπων για όλους τους παραπάνω λόγους, μεταξύ των οποίων και οι συνέπειες της ΚΑ, προσπαθεί απονενοημένα να εισέλθει στην Ευρώπη μέσω της Χώρας μας. Το πρόσφατο δυστύχημα στην Πύλο, στο οποίο εκατοντάδες «μετανάστες» τάφηκαν σε βάθος 5.000 μ. της θάλασσας δείχνει ανάγλυφα το μέγεθος της απελπισίας, στην οποία βρίσκονται αυτοί οι άνθρωποι. Από την άλλη πλευρά, η διαχείριση του προβλήματος από τις χώρες που σχετίζονται εκούσες άκουσες με το ζήτημα δείχνει ένα τεράστιο κυνισμό που δεν θέτει την αξία της ανθρώπινης ζωής σε πρώτη προτεραιότητα. Πρόδηλη εργαλειοποίηση από κυβερνήσεις χωρών, κτηνώδης αναλγησία από τους εγκληματίες διακινητές, υποκριτικό ενδιαφέρον από τις κυβερνήσεις που θα μπορούσαν να μοιρασθούν το βάρος της λύσης του προβλήματος, μέτρηση της ανθρώπινης απελπισίας με οικονομικούς όρους με αντίτιμο 20.000 ευρώ/άτομο που δεν δέχονται, φράχτες και φτηνοί δεκάρικοι περί πατριωτισμού από πολύ μικρούς σε πνευματικό μέγεθος υποψήφιους εκπροσώπους μας… Πόσοι από αυτούς τους ανθρώπους που πνίγηκαν στην Πύλο ήταν κλιματικοί μετανάστες; Δεν θα το μάθουμε ποτέ, αλλά είναι βέβαιο ότι ήταν πολλοί.
Με βάση τα στοιχεία του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, το 2022 στην Ελλάδα βρίσκονταν 24,5 χιλ. «μετανάστες» που ζητούν άσυλο, εκ των οποίων οι περισσότεροι βρίσκονται στην Αττική (10 χιλ. περίπου), στην Κεντρική Μακεδονία (4,5 χιλ. περίπου), στη Στερεά Ελλάδα (3,4 χιλ. περίπου) και σε μικρότερα ποσοστά στις υπόλοιπες Περιφέρεις. Στη Θεσσαλία φιλοξενούνται 1.082, χωρίς και πάλι να είναι γνωστό πόσοι από αυτούς είναι κλιματικοί μετανάστες (βλ. αναφορά 2).
Από τα προαναφερθέντα φαίνεται ότι η κλιματική μετανάστευση θα αποτελέσει ένα μόνιμο πρόβλημα που θα διογκώνεται με την πάροδο του χρόνου λόγω της εξέλιξης της ΚΑ. Επομένως η διαχείριση του ζητήματος αυτού θα πρέπει να απασχολήσει σοβαρά τις χώρες που φιλοξενούν αυτούς τους ανθρώπους για το καλό το δικό τους και των χωρών τους. Το συνεχώς διογκούμενο πρόβλημα της έλλειψης εργατικών χεριών σε κάποιους τομείς και ιδιαίτερα στον πρωτογενή τομέα στη χώρα μας φαίνεται ως μία υποχρεωτική εναλλακτική επιλογή.
Αναφορές:
1. World Food Program USA, April 21, 2023 (https://www.wfpusa.org/articles/ countries-most-affected-by-climate-change/).
2. Καψάλης, Α. 2022. Κινητικότητα και απασχόληση προσφυγικών πληθυσμών στην Ελληνική Περιφέρεια.
* Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ Εδαφολογίας, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ (e-mail: christotsadilas@gmail.com).
