Η φιλοσοφία της κοινωνίας

Από τον Νίκο Τάχατο

Η Άυν Ραντ ήταν Ρωσίδα φιλόσοφος, μυθιστοριογράφος και θεατρική συγγραφέας. Γεννήθηκε το 1905 στην Αγία Πετρούπολη και το 1926 μετανάστευσε στις Η.Π.Α., όπου και δημοσίευσε τα έργα της. Υπέρμαχος της λογικής και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, δημιούργησε αργότερα ένα φιλοσοφικό σύστημα που ονομάστηκε Αντικειμενισμός και απέκτησε κατά τη διάρκεια της ζωής της φανατικούς οπαδούς και ορκισμένους εχθρούς. Πέθανε στη Νέα Υόρκη το 1982 και ένα από τα πιο διάσημα αποφθέγματά της ήταν το εξής: Αν ανακαλύψεις ποια είναι η κυρίαρχη φιλοσοφία μιας Κοινωνίας, μπορείς να προβλέψεις το μέλλον της.
Επί της ουσίας λοιπόν θα πρέπει να αναζητήσουμε εκείνα τα πρότυπα συμπεριφοράς, εκείνα τα χαρακτηριστικά της σημερινής κοινωνίας, που προσδιορίζουν το μοντέλο ζωής του σημερινού ανθρώπου και με βάση τα οποία διαπαιδαγωγείται και κοινωνικοποιείται ο σημερινός νέος-έφηβος. Διαχρονικά κάθε κοινωνία αναπτύσσει τους δικούς της κανόνες και πρότυπα συμπεριφοράς που τα μέλη της τα θεωρούν αποδεκτά. Για παράδειγμα η φιλοσοφία στην κοινωνία της αρχαίας Αθήνας επί εποχής Περικλή, ήταν η ισονομία και η ισηγορία. Στην αρχαία Σπάρτη είχε επικρατήσει η φιλοσοφία της σκληρής στρατιωτικής εκπαίδευσης με σκοπό την ανά πάσα στιγμή προάσπισης της πατρίδας.
Ας δούμε κάποια από τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά της σημερινής κοινωνίας, οπότε ίσως μπορούμε να προβλέψουμε και ποιο θα είναι το μέλλον της.
Κανείς δεν θα μπορούσε να αμφισβητήσει το γεγονός ότι μια επικρατούσα σήμερα αντίληψη είναι ο εύκολος πλουτισμός σε συνδυασμό με την υπερκατανάλωση. Όλα σήμερα κινούνται στη λογική του κέρδους και του χρήματος. Ζώντας σε μια κοινωνία τεχνολογικά ανεπτυγμένη που κατακλύζεται από υλικά αγαθά, η απόκτησή τους έχει γίνει αυτοσκοπός. Αδιαφορώντας για ηθικές αξίες και ποιότητα ζωής έχουμε δημιουργήσει μια κοινωνία ανταγωνισμού, κυνική, όπου τα πάντα μπορούν να εμπορευματοποιηθούν και να πουληθούν αρκεί να αποφέρουν κέρδος, είτε πρόκειται για τον αθλητισμό, είτε για τον πολιτισμό, είτε για την ίδια την ανθρώπινη προσωπικότητα. Η σημερινή θεοποίηση του χρήματος και των υλικών αγαθών έχει κυριαρχήσει στην κοινωνία μας και δυστυχώς έχει διαποτίσει τη σκέψη και συμπεριφορά της νέας γενιάς.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι αυτό που κάποιοι ονομάζουν πολιτισμό της διασημότητας. Δεν έχει σημασία σήμερα αν την αξίζει ή όχι κανείς τη διασημότητα. Σημασία έχει να την αποκτήσει έστω και για λίγα λεπτά και αυτό γιατί σήμερα η διασημότητα κατασκευάζεται, μέσω της τηλεόρασης, των λεγόμενων reality shows και των μέσων Κοινωνικής δικτύωσης. Είναι τόσο έντονη αυτή η επιθυμία της διασημότητας που συχνά παρακολουθούμε ανθρώπους να εξευτελίζονται σε ζωντανή μετάδοση στο όνομά της. Τραγουδιστές, ηθοποιοί, απλοί άνθρωποι, πολιτικοί διαπληκτίζονται συχνά ανόητα στα τηλεοπτικά παράθυρα επιδιώκοντας την προσοχή. Έφηβοι αναρτούν οτιδήποτε, ακόμη και προσωπικές στιγμές, στα κοινωνικά δίκτυα για να αποκτήσουν ακολούθους και αντλούν αυτοπεποίθηση από το πόσα likes έχουν πάρει ή από το πόσοι ανώνυμοι έχουν παρακολουθήσει τις στιγμές τους.
Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της σημερινής φιλοσοφίας ζωής παίζει η κυριαρχία των Μ.Μ.Ε., του ηλεκτρονικού υπολογιστή και κυρίως του κινητού τηλεφώνου που είναι το πιο ταχύτατα διαδεδομένο καταναλωτικό αγαθό στην ιστορία της ανθρωπότητας. Είναι τέτοια η κυριαρχία τους που ουσιαστικά έχουν αναλάβει τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών μας και έχουν αντικαταστήσει την οικογένεια και το σχολείο. Είναι γεγονός ότι τα παιδιά ανακαλύπτουν τον κόσμο πρώτα μέσα από το κινητό τηλέφωνο και μετά από το σχολείο, με αποτέλεσμα συχνά να το θεωρούν αγγαρεία και χάσιμο χρόνου.
Ζούμε σε μια τεχνολογικά ανεπτυγμένη εποχή και κανείς δεν μπορεί και δεν πρέπει να απορρίψει τα θετικά της τεχνολογίας. Να τη χρησιμοποιήσουμε όμως για τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής μας και να επενδύσουμε ξανά στις ανθρωπιστικές αξίες. Να επενδύσουμε στο σχολείο και στην Παιδεία των νέων ώστε να διαπλάσουμε έναν ηθικό και ενεργά κοινωνικό πολίτη. Εξάλλου όπως είπε και ο Ελβετός φιλόσοφος και παιδαγωγός Ζαν Πιαζέ (1896-1980): μόνο η εκπαίδευση είναι ικανή να σώσει τις κοινωνίες μας από βραδεία ή και άμεση καταστροφή.