Το ζήτημα της δικαστικής άφεσης της ποινής -πέραν του εύρους και της έκτασης του πεδίου εφαρμογής του νόμου- μονοπωλείται τόσο στη θεωρία όσο και στη νομολογία από την πλέον συγκλονιστική συνθήκη: αυτή του γονιού που θανατώνει από αμέλεια το παιδί του. Το άρθρο της ανθρωποκτονίας από αμέλεια, του προϊσχύσαντος Ποινικού Κώδικα, ρητά προέβλεπε ότι «αν το θύμα είναι οικείος του υπαιτίου, το δικαστήριο μπορεί να απαλλάξει τον υπαίτιο από κάθε ποινή, αν πεισθεί ότι λόγω της ψυχικής οδύνης που υπέστη από τις συνέπειες της πράξης του δεν χρειάζεται να υποβληθεί σε ποινή».
Είναι χαρακτηριστικό, ότι στην έννοια του οικείου εμπίπτει ένας ολόκληρος κύκλος προσώπων που συνδέονται όχι μόνον με συγγένεια αίματος αλλά και αγχιστείας, ακόμη δε και μη αγχιστείας. Ειδικότερα, στους οικείους -σύμφωνα με τον προϊσχύσαντα Ποινικό Κώδικα- συγκαταλέγονται οι συγγενείς εξ αίματος και εξ αγχιστείας σε ευθεία γραμμή, οι θετοί γονείς και τα θετά τέκνα, οι σύζυγοι, οι μνηστευμένοι, οι αδελφοί και οι σύζυγοι και οι μνηστήρες των αδελφών, καθώς και οι επίτροποι ή επιμελητές του υπαιτίου και όσοι βρίσκονται υπό την επιτροπεία ή επιμέλεια του υπαιτίου.
Όπως προκύπτει δε, από την αιτιολογική έκθεση του άρθρου 302 του παλαιού ΠΚ, η πρόβλεψη της δικαστικής άφεσης της ποινής τέθηκε κυρίως για τις περιπτώσεις τροχαίων ατυχημάτων, στα οποία η αμελής συμπεριφορά του οδηγού επέφερε τον θάνατο του οικείου του συνεπιβάτη. Παρά ταύτα, η πραγματικότητα ανέδειξε πλήθος τραγικών περιπτώσεων, πέραν των τροχαίων ατυχημάτων, όπως, όταν η εν γένει αμελής συμπεριφορά των γονέων έχει ως αποτέλεσμα τον θάνατο του τέκνου τους. Στο σημείο αυτό, πρέπει να διευκρινιστεί, ότι η εφαρμογή της επίμαχης διάταξης συνιστά (κατά τη ρητή διατύπωση του νόμου) απλώς δυνατότητα του δικαστηρίου και όχι υποχρέωση (παρότι έχει υποστηριχθεί και το αντίθετο, εφόσον φυσικά συντρέχει η προϋπόθεση του ψυχικού πόνου).
Έτσι, υπό το κράτος του παλαιού ΠΚ, κρίθηκε ότι δεν πρέπει να γίνει κατηγορία σε βάρος μητέρας που άφησε φιαλίδιο με νέφτι σε σημείο τέτοιο που θα μπορούσε να περιέλθει στα χέρια του 1,5 έτους ανηλίκου παιδιού της, το οποίο πήρε το φιαλίδιο και κατάπιε το περιεχόμενό του, με αποτέλεσμα να πεθάνει από οξεία φαρμακευτική δηλητηρίαση. Το Δικαστικό Συμβούλιο ενεργοποίησε τη διάταξη περί δικαστικής άφεσης της ποινής, καθώς, από το σύνολο των πραγματικών περιστατικών της υπόθεσης, προέκυψε, ότι η μητέρα αυτή θα πάσχει δια βίου από βαθύτατο αίσθημα ψυχικού πόνου και τύψεις, πόσο μάλλον που το παιδί της πέθανε με δική της υπαιτιότητα.
Αντίστοιχα, με διάταξη του Εισαγγελέως, ετέθη στο αρχείο δικογραφία κατά μητέρας-μοιραίας οδηγού, που μέρα μεσημέρι, από μια αδέξια κίνησή της, επέφερε το θάνατο της μικρής κόρης της, θεωρώντας ότι η άσκηση ποινικής διώξεως θα ήταν πράξη αφόρητης σκληρότητας και αναλγησίας.
Στον αντίποδα, σε περίπτωση παραθέρισης γονέων σε σπηλιά μπροστά στη θάλασσα, μαζί με το 8,5 μηνών βρέφος τους, το οποίο πέθανε από πνιγμό, όταν μπουσούλισε μέχρι τη θάλασσα, κατά τη διάρκεια της νύκτας, το Δικαστικό Συμβούλιο επεσήμανε τη γέννηση σοβαρών αμφιβολιών για την ψυχική οδύνη των γονέων. Στην κρίση του Συμβουλίου για την παραπομπή των γονέων για ανθρωποκτονία από αμέλεια, βάρυνε η εκκίνηση των διαδικασιών είσπραξης αποζημίωσης από την ασφαλιστική εταιρεία την ημέρα του θανάτου του βρέφους, καθώς μια τέτοια ενέργεια θα ήταν η τελευταία που θα μπορούσε να σκεφτεί ένας ψυχικά συντετριμμένος γονιός την ημέρα του θανάτου του παιδιού του.
Ο νέος Ποινικός Κώδικας αποτραβήχτηκε από την έννοια του οικείου και από την επιλογή της αναγνώρισης της δικαστικής άφεσης της ποινής αποκλειστικά σε συγκεκριμένα αδικήματα και εισήγαγε στο γενικό μέρος του, μια διάταξη-«ομπρέλα», το πεδίο εφαρμογής της οποίας καλύπτει όλα τα πλημμελήματα. Σύμφωνα λοιπόν με το άρθρο 104Β του νέου ΠΚ «το δικαστήριο μπορεί να μην επιβάλει ποινή επί πλημμελημάτων, αν ο υπαίτιος έχει πληγεί τόσο σοβαρά από το αποτέλεσμα της πράξης του ώστε η επιβολή της ποινής να εμφανίζεται πλέον δυσανάλογα επαχθής».
Είναι προφανές, ότι η ποινή πρέπει να αποτελεί μια ανάλογη απάντηση στο εκάστοτε έγκλημα. Ειδικά όταν μιλάμε για ένα έγκλημα που έχει τελεστεί και για μια ποινή που από λόγους επιείκειας δεν επιβάλλεται. Για να επιτευχθεί αυτή η δίκαιη ισορροπία «εγκλήματος και τιμωρίας», θα πρέπει να εξεταστούν με μεγάλη προσοχή όλες οι λεπτές πτυχές του αδικήματος και των περιστάσεων κάτω από τις οποίες διαπράχθηκε. Η γονεϊκή σχέση σαφώς και δεν αποτελεί πανάκεια, όμως αποτελεί αναμφίβολα μια βάση για να κριθεί το κοινωνικά περιττό, το επαρκές και το δυσανάλογα επαχθές της τιμωρίας.
* Η Αικατερίνη Κ. Γανίδη είναι δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου Νομικής Σχολής ΕΚΠΑ ΠΜΣ «Ιατροδικαστική - Ψυχιατροδικαστική» Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ
