Λατρευτικές απεικονίσεις του Αγίου Αχιλλίου

Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, Πολιτικών Επιστημών

Ο Άγιος Αχίλλιος, Πολιούχος της Λάρισας, γεννήθηκε στην Καππαδοκία το 270 μ.Χ. Οι γονείς του ήταν ευσεβείς και φρόντισαν για τη χριστιανική αγωγή του.
Ο Αχίλλιος, μεγαλώνοντας, μέσα σε χριστιανικά ιδεώδη, ακολούθησε τις υποδείξεις και συμβουλές των γονέων του. Η ζωή του ήταν μία συνεχής άσκηση, με νηστεία, προσευχή και αγρυπνία. Μετέβη στους Αγίους Τόπους και στη Ρώμη και κατά των διωγμών του Διοκλητιανού υπέστη αρκετές ταλαιπωρίες. Ο Αχίλλιος, όχι μόνο δέχεται τα πάντα καρτερικά και με αγαλλίαση, αλλά προσπαθεί να φέρει κοντά στη χριστιανική πίστη τον λαό. Όπου κι αν πηγαίνει, με το κήρυγμά του, τα θαύματα και τη διδασκαλία του, μαχόταν κατά των αιρέσεων. Κάποια στιγμή ήρθε στη Θεσσαλία, όπου τοποθετήθηκε επίσκοπος Λαρίσης. Οι απεικονίσεις του Αγίου έχουν σπουδαία σημασία, διότι φανερώνουν τη διάδοση της τιμής του και λατρείας στον ελλαδικό και όχι μόνο χώρο. Η μελέτη αυτών των μνημείων και των απεικονίσεων του Αγίου δείχνουν την αμείωτη τιμή στο πρόσωπό του, παρουσιάζοντας πτυχές της ζωής του, της προσωπικότητάς του και τα θαύματά του. Βέβαια, το παλαιότερο κέντρο τιμής του Αγίου υπήρξε για αιώνες η πόλη της Λάρισας, απ’ όπου ξεκίνησε τιμή στο όνομά του και μεταδόθηκε κατόπιν στη γύρω περιοχή, ξεφεύγοντας έτσι από τα όρια ενός τοπικού Αγίου. Ωστόσο, οι παλαιότερες απεικονίσεις του Αγίου που διασώθηκαν στον ελλαδικό χώρο ανήκουν στη Μεταβυζαντινή εποχή του α’ μισού του 11ου αι. στη Μονή του Οσίου Λουκά Βοιωτίας και στα τέλη του 11ου αι. στη Μονή Δαφνίου στην Αθήνα. Επίσης, μία από τις παλαιότερες απεικονίσεις του 11ου αι. σώζεται στη βασιλική του Άγιου Αχιλλίου Πρεσπών, όπου εκεί υπήρξε το δεύτερο μεγάλο κέντρο της τιμής του Αγίου. Απεικονίσεις, επίσης, σώζονται και στην ευρύτερη περιοχή της Αρχιεπισκοπής Αχρίδας. Συγκεκριμένα, στους Άγιους Ανάργυρους Καστοριάς, στον Άγιο Παντελεήμονα Nerezi (κοντά στα Σκόπια) και στον Άγιο Γεώργιο Kurbinovo, μνημεία που ανήκουν στον 12ο αι. Στον ίδιο αιώνα ανήκει απεικόνιση του Αγίου στην Capella Palatina στο Παλέρμο της Σικελίας, που αποδεικνύει τη μεγάλη τιμή στο πρόσωπό του, καθώς και την ευρεία αποδοχή και δημοτικότητά του. Στις αρχές του 13ου αι., κατά την περίοδο των Παλαιολόγων, παρατηρείται μεγαλύτερη έξαρση των απεικονίσεων του Αγίου στη Βουλγαρία και κυρίως στη Σερβία, καθώς για τους Σλάβους υπήρξε ο εθνικός τους Άγιος. Έτσι, λοιπόν, στη Βουλγαρία συναντούμε την παλαιότερη τοιχογραφία στον Ναό του Αγίου Δημητρίου στο Petalenci, στη Σερβία στον ομώνυμο Ναό του Arilje (1296-7), καθώς και στη Μονή του Αγίου Νικολάου στο Moriovo (1271). Αξίζει να σημειωθεί πως στα συγκεκριμένα βυζαντινά μνημεία, αλλά και στα υπόλοιπα του χώρου της Μακεδονίας, της Σερβίας και της Βουλγαρίας, οι επιρροές προέρχονται από τα καλλιτεχνικά κέντρα της Κωνσταντινούπολης και της Θεσσαλονίκης, γεγονός που αποδεικνύει τον ελληνικό τους χαρακτήρα. Την ίδια περίοδο συναντάμε τοιχογραφία του Αγίου Αχιλλίου στους Αγίους Ταξιάρχες στην Κωστάνιανη της Ηπείρου και την παλαιότερη εικόνα στο Άγιο Όρος στον Ναό του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου της Μονής Χιλανδαρίου (1320). Στη Μονή Υπαπαντής των Μετεώρων (1366) πάνω από αβαθή κόγχη στο Ιερό Βήμα παριστάνονται Ιεράρχες με επιγραφές, κρατώντας ειλητάρια, και τοπικοί Θεσσαλοί Άγιοι, μεταξύ των οποίων ο Άγιος Αχίλλιος και ο Οικουμένιος. Σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας μέχρι και τον 18ο αι. συναντούμε απεικονίσεις του Αγίου Αχιλλίου, κυρίως στη Θεσσαλία, αλλά και στη Μακεδονία, την Ήπειρο, το Άγιο Όρος και την Αλβανία, με μικρότερη βεβαίως συχνότητα. Επίσης, υπάρχουν και στην περιοχή Ελασσόνας και κυρίως στον Ναό του Δομένικου, στη Μονή Αναλήψεως, στη Συκιά στον Ναό, Αγ. Αναργύρων Τσαριτσάνης και Αγ. Δημήτριο Βαλέτσικου. Στην Αγιά στον Άγιο Νικόλαο Κερασά (1585) και στη Μονή της Παναγίας στο Πολυδένδρι (1590), καθώς και στη Μονή Τιμίου Προδρόμου στην Ανατολή Αγιάς. Στα Τρίκαλα στον Άγιο Αχίλλιο Παλαιόπυργου (1528), στον Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1573), στη Μονή Βυτουμά (1599-1600) στην Καλαμπάκα, καθώς και στο καθολικό της Μονής Αγίου Βησσαρίωνος (1557) στο Δούτσικο. Επίσης, στον Ναό της Κοίμησης Θεοτόκου (1638-9) στην Επισκοπή Άνω Βόλου. Απεικονίσεις του Αγίου συναντούμε ακόμα στην Ήπειρο, στην Εύβοια, στη Σάμο και στη Μονή Χιλανδαρίου. Βέβαια, εκτός των τοιχογραφιών, υπάρχουν και κάποιες φορητές εικόνες του Αγίου. Σε μία από τις παλαιότερες (μεταξύ 17ου και 19ου αι.) εικονίζεται ένθρονος ο Άγιος. Σε άλλη φορητή εικόνα απεικονίζονται ο Άγιος Αχίλλιος και Αγ. Βησσαρίωνας, που ανήκουν στη Μητρόπολη Λάρισας. Ανάμεσα στην πόλη της Λάρισας και της Θεσσαλονίκης υπήρχε στενή σχέση και αυτό φαίνεται από τη συνάντηση του Αγ. Αχιλλίου και του Αγ. Δημητρίου στα, τραγικά, σημερινά Τέμπη. Το γεγονός της ανάβλυσης του μύρου από τους τάφους τους, σχεδόν ταυτόχρονα, ενισχύει τη θαυματουργική τους χάρη. Υπάρχει φορητή εικόνα στο Άγ. Όρος, που αφορά τη συνάντηση των δύο Αγίων.