Τα έθιμα της Λαμπρής στη Θεσσαλία

Οικογένειες Ζαρίμπα, Σπήλιου, Φαρμάκη, Ζάρρα, Μπελάλη (1950-1953)

Από τη Φανή Καλοκαιρινού, διευθύντρια
του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας, αρχαιολόγο-λαογράφο

Το χριστιανικό και ελληνικό Πάσχα, η Λαμπρή, αποτελεί γιορτή κινητή μετά την εαρινή ισημερία που έχει διασώσει μέσω της λαϊκής λατρείας προχριστιανικές γονιμικές πρακτικές και έθιμα που συνάδουν αρμονικά με τις ορθόδοξες θρησκευτικές αντιλήψεις. Συνδυάζοντας χριστιανικές και ειδωλολατρικές-παγανιστικές συνήθειες, οι εαρινές τελετουργίες του Πάσχα εκφράζουν την αρχέγονη πίστη στον Θεό που κρατά στο χέρι του τη βλάστηση και την καρποφορία της γης, στον Θεό που συμβολίζει τη νίκη της ζωής επί του θανάτου.

Ακολουθούν κάποια χαρακτηριστικά έθιμα που λαμβάνουν χώρα την περίοδο της Λαμπρής στη Θεσσαλία:
Μεγάλη Πέμπτη
Τη Μεγάλη Πέμπτη ή Κοκκινοπέφτη οι νοικοκυρές έβαφαν το πρωί τα αυγά, έβαζαν το πρώτο στο εικονοστάσι και με αυτό σταυρώνουν τα παιδιά, όταν ήταν άρρωστα. Και ο αριθμός των αυγών πρόσεχαν να είναι ορισμένος, το δοχείο να είναι καινούργιο και το νερό με την μπογιά να μη χυθεί. Τα αυγά τα έβαφαν με ριζάρι, φύλλα από κρεμμύδια κ.λπ. και τα έκαναν περδίκες στολίζοντάς τα με το σχήμα των φύλλων. Τα αυγά βάφονται κόκκινα για το αίμα της θυσίας του Χριστού, για τη χαρά της Αναστάσεως και την αποτροπή του κακού. Για τον ίδιο λόγο όταν τα έβαφαν οι νοικοκυρές κρεμούσαν έξω ένα κόκκινο πανί. Μόνο όσες οικογένειες πενθούν δεν βάφουν αυγά. Αλλά και σ’ αυτούς θα φέρνουν οι συγγενείς και από αυτά θα πάνε και στον τάφο του νεκρού τους.
Οι γυναίκες πηγαίνουν έπειτα στην εκκλησία, για να κοινωνήσουν και μετά ζυμώνουν τα κουλούρια και τα ψωμιά της Λαμπρής. Με το προζύμι της Μ. Τετάρτης ζυμώνουν τα κουλούρια του Πάσχα και τις λαμπροκουλούρες που τις κεντούν και τις στολίζουν με κόκκινα αυγά. Επίσης, φτιάχνουν το πασχαλινό τσουρέκι που συμβολίζει την Ανάσταση, καθώς το αλεύρι «ζωντανεύει» και γίνεται ψωμί.
Στη Θεσσαλία οι νοικοκυρές για φαγητό της μέρας ετοιμάζουν νηστίσιμη χορτόπιτα, «τη λαχανιά», με κόθαρο και βάζουν μέσα σπανάκι, τσουκνίδα, λάπατα, παζιά, παπαρούνες και άλλα χόρτα.
Μεγάλη Παρασκευή
Τη Μ. Παρασκευή οι νοικοκυρές δεν μαγειρεύουν, ούτε κάνουν δουλειές. Τρώνε πρόχειρα και πηγαίνουν το βράδυ στον Επιτάφιο.
Μεγάλο Σάββατο
To M. Σάββατο οι νοικοκυρές στέλνουν τα πασχαλινά δώρα στους νονούς. Οι λαμπάδες της Ανάστασης, δώρο του νονού προς τα βαφτιστήρια ή του αρραβωνιαστικού προς τη μνηστή του, ήταν άσπρες και στολισμένες, με κύριο τον συμβολισμό τους ως πηγής φωτός.
Η σφαγή του αμνού, σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη, συμβολίζει τη θυσία του ίδιου του Χριστού «ως του αμνού του Θεού του αίροντος τας αμαρτίας του κόσμου», σχετίζεται με τα «Εγκώμια», όπου η Παναγία «ηλάλαζεν», καθώς έβλεπε τον υιό της, «τον άρνα, εν σφαγή».
Στη Θεσσαλία οι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι, Βλάχοι και Σαρακατσαναίοι, φημίζονταν για τις ικανότητές τους σε αυτόν τον τομέα, καθώς λόγω του ότι είχαν ζώα σούβλιζαν και έψηναν αρνιά και σε άλλες γιορτές και περιστάσεις.
Κυριακή του Πάσχα
Την Κυριακή του Πάσχα μαζεύονται οι οικογένειες και φίλοι και ψήνουν όλοι μαζί τα αρνιά στις γειτονιές με γλέντι και χορό. Το έθιμο αυτό στη Θεσσαλία αρχίζει να φθίνει, κυρίως μετά τη δεκαετία του 1960, στα αστικά κέντρα, ενώ διατηρείται στην ύπαιθρο.
Η πρόβλεψη του μέλλοντος μέσω της ωμοπλατοσκοπίας κατά την κατανάλωση του κρέατος ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη και στη Θεσσαλία.
Του Αγίου Γεωργίου
Άμεσα συνδεδεμένη με το Πάσχα και την άνοιξη είναι η γιορτή του Αγίου Γεωργίου, η οποία συνήθως συμπίπτει με τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα, όταν το Πάσχα γιορτάζεται μετά την 23η Απριλίου. Ο Άι Γιώργης θεωρείται ο προστάτης των κτηνοτροφικών πληθυσμών, οι οποίοι ξεκινούν την άνοδό τους για ξεκαλοκαιριό στα βουνά μετά τη γιορτή του.
Σε διάφορες περιοχές στη Θεσσαλία, την ημέρα του Άι Γιώργη γίνεται πανηγύρι και λιτάνευση της εικόνας του Αγίου στο χωριό. Ενδεικτικά στον Νομό Λάρισας αναφέρουμε τον Πυργετό, τους Γόννους, ενώ στο Μακρυχώρι ο Άγιος γιορτάζεται με το έθιμο των καβαλάρηδων.
Τρίτη ημέρα του Πάσχα
Τα «Πασχαλόγιορτα» στο Μεγαλόβρυσο Αγιάς και στην Αμυγδαλή.
Το έθιμο περιλαμβάνει παραδοσιακά τραγούδια χωρίς μουσική και τον χορό που χορεύεται την Τρίτη ημέρα του Πάσχα από άντρες και από γυναίκες, σε δύο σειρές. Κάθε στίχος των τραγουδιών τραγουδιέται από τις γυναίκες και έπειτα επαναλαμβάνεται από τους άντρες. Παλαιότερα τα «Πασχαλόγιορτα» χορεύονταν καθ’ όλη τη διάρκεια των εορτών του Πάσχα.