Το εναλλακτικό (καταστροφικό για την Θεσσαλία) σενάριο είναι η μείωση των αρδευόμενων παραγωγικών εκτάσεων (από 500 – 900 χιλιάδες στρέμματα) και η φτωχοποίηση χιλιάδων αγροτικών νοικοκυριών. Αυτό υποστηρίζει η Ε.Δ.Υ.ΘΕ., με αφορμή τη στασιμότητα στα έργα Αχελώου σε συνδυασμό με τον αποκλεισμό τους από το Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας του 2017. Πιο συγκεκριμένα:
ΕΡΩΤΗΣΗ «ΕτΔ»:
Το βασικό εμπόδιο που επικαλείται η σημερινή Κυβέρνηση, για τη στασιμότητα που παρατηρείται στα έργα Αχελώου, είναι ο αποκλεισμός τους από το Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων Θεσσαλίας του 2017.
Το τελευταίο διάστημα και ενόψει των εκλογών πληθαίνουν τα άρθρα και οι παρεμβάσεις για τα έργα αυτά και το υδατικό πρόβλημα της Θεσσαλίας, με αποτέλεσμα ο μέσος αναγνώστης να δυσκολεύεται να διακρίνει την ουσία του σύνθετου αυτού θέματος.
Ποια είναι η άποψή σας για τον ρόλο και τη σημασία του Σχεδίου Διαχείρισης Υδάτων;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ Ε.Δ.Υ.ΘΕ. (Μέρος 3ο):
Αναφερθήκαμε ήδη στο 1ο (20/2/2023) και 2ο (6/3/2023) μέρος γενικά για τον ρόλο, τη σημασία και την αξιοπιστία του ΣΔΛΑΠ Θεσσαλίας, για τις τρεις δέσμες μέτρων κάλυψης του υδατικού ελλείμματος, για τις προοπτικές αποκατάστασης του ελλείμματος των 3 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων υπόγειου νερού και σε ορισμένα ενδεικτικά παραδείγματα που παραπέμπουν στο μέλλον της διαχείρισης νερού.
Οκτώ χρόνια από την πρώτη έγκριση (2014) του Σχεδίου Διαχείρισης Λεκανών Απορροής (ΣΔΛΑΠ) Θεσσαλίας, σημαντικά ζητήματα, όπως η εξοικονόμηση νερού, η μείωση των αντλήσεων από υπόγεια οικοσυστήματα, η σταδιακή αποκατάσταση του οικολογικού ελλείμματος (3.000 hm3 υπόγειου νερού), καθώς και επιμέρους υδατικά θέματα που αφορούν χιλιάδες συμπολίτες μας στην ύπαιθρο, δεν έχουν αντιμετωπισθεί και δεν πρόκειται να επιλυθούν στην επόμενη δεκαετία.
Στο Υδατικό Διαμέρισμα Θεσσαλίας (EL08) το ΣΔΛΑΠ είναι ήδη σε διαδικασία αναθεώρησης (από το 2022) και ακολουθεί ο επόμενος κύκλος εξαετούς διάρκειας, προσδίδοντας χρονικό ορίζοντα εφαρμογής της Οδηγίας μέχρι το τέλος του 2027.
Ήδη, όμως, διαψεύσθηκαν οι προσδοκίες για μηδενισμό του υδατικού ελλείμματος και διαπιστώθηκε ότι υπάρχει μία σειρά από υπόγεια και επιφανειακά υδατικά συστήματα, τα οποία δεν πέτυχαν τους στόχους της Οδηγίας για καλή οικολογική ή/και χημική κατάσταση έως το 2021.
Αυτό οφείλεται σε έναν βαθμό στα φτωχά αποτελέσματα των δράσεων και στην αδυναμία υλοποίησης των έργων δομικών κατασκευών, που περιλαμβάνονταν στον κατάλογο των μέτρων.
Στα συμπεράσματα του ΣΔΛΑΠ (2014), τα οποία ισχύουν εξ ολοκλήρου και σήμερα (2022), αλλά και στο εγγύς μέλλον στη Θεσσαλία, καταγράφονται τα εξής περιβαλλοντικά προβλήματα:
- Σημαντικός αριθμός επιφανειακών υδατικών συστημάτων βρίσκονται σε καθεστώς έντονης υπερεκμετάλλευσης και ποιοτικής υποβάθμισής τους.
- Η υπερεκμετάλλευση αυτή έχει ως αποτέλεσμα εξαιρετικά χαμηλές έως σχεδόν μηδενικές θερινές παροχές σε ποτάμια υδατικά συστήματα, στις οποίες συμβάλλει και η υπερεκμετάλλευση των υπόγειων νερών.
- Από τα υπόγεια υδατικά συστήματα αντλούνται ετησίως περί τα 200 - 250 hm3 από μόνιμα γεωλογικά αποθέματα, ενώ αθροιστικά εκτιμάται ότι έχουν αντληθεί περί τα τρία δισεκατομμύρια (!) m3 νερού.
- Γενικά, εκτιμάται ότι υπό τις σημερινές συνθήκες διαθεσιμότητας πόρων, δεν είναι δυνατόν να διατεθούν οι αναγκαίες ποσότητες νερού για την κάλυψη της αρδευτικής ζήτησης χωρίς μεγέθη απολήψεων επιφανειακών και υπόγειων νερών, τα οποία οδηγούν στην επιδείνωση της κατάστασης των Υ.Σ. και στη μη επίτευξη των στόχων της Οδηγίας.
Από όλα τα παραπάνω στοιχεία προκύπτει ότι:
* Τα έργα δομικών κατασκευών που προτάθηκαν στο ΣΔΛΑΠ με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης το 2021 (και ήδη είμαστε στο 2023 με διαδικασίες 2ης Αναθεώρησης), έχουν σοβαρές αβεβαιότητες (προβλήματα προγραμματισμού, ωριμότητας μελετών, διαδικασίες απαλλοτριώσεων, δημοπρατήσεων, κ.ά.), ενώ θεωρούνται ουτοπικά από οικονομικής απόψεως για τα δεδομένα της χώρας (απαιτούνται συνολικά πάνω από 1.300 εκατ. ευρώ για την εξασφάλιση 275 hm3 νερού).
* Σε ό,τι αφορά τα αναγκαία - διοικητικά μέτρα και δράσεις που προβλέπονται (όπως έλεγχος υδροληψιών, εφαρμογή μειωμένης ετήσιας ποσότητας αρδευτικού νερού 450 m3/στρ., θέσπιση ακαλλιέργητης ζώνης 5-10 μέτρων κατά μήκος του Πηνειού, κ.ά.), δεν υπάρχει σήμερα αποτελεσματικός μηχανισμός - υπηρεσία που θα μπορέσει σε ρεαλιστικό χρονικό διάστημα να τα εφαρμόσει ικανοποιητικά.
* Ο στόχος για την αποκατάσταση του ήδη εκρηκτικού ελλείμματος των 3.000 hm3 υπόγειου νερού σε 60 χρόνια (προβλέψεις του ΣΔΛΑΠΘ) είναι ανέφικτoς.
* Η πρόβλεψη – δέσμευση (του ΣΔΛΑΠΘ) για άρδευση 2,5 εκατ. στρεμμάτων στη Θεσσαλία, σε συνδυασμό με την αδυναμία (για πολλά ακόμα χρόνια) υλοποίησης των απαιτούμενων έργων, θα έχει ως αποτέλεσμα την επιδείνωση του οικολογικού προβλήματος (απολήψεις 200-250 hm3 ετησίως από μόνιμα υπόγεια αποθέματα).
* Το εναλλακτικό (καταστροφικό για την Θεσσαλία) σενάριο είναι η μείωση των αρδευόμενων παραγωγικών εκτάσεων (από 500 – 900 χιλιάδες στρέμματα) και η φτωχοποίηση χιλιάδων αγροτικών νοικοκυριών.
* Βασικό συμπέρασμα, επίσης, είναι ότι τα περιφερειακά έργα δεν επαρκούν για την επίλυση του υδατικού ελλείμματος της θεσσαλικής λεκάνης και όσοι τα προβάλλουν ως εναλλακτική λύση για τη ματαίωση-εγκατάλειψη της μεταφοράς νερών από τον Αχελώο, ουσιαστικά παραπέμπουν στον περιορισμό των δυνατοτήτων γεωργικής ανάπτυξης στον θεσσαλικό κάμπο.
Όλα αυτά έχουν ως συνέπεια τη… «νύφη» να την πληρώνουν αφενός τα υπό κατάρρευση υδατικά οικοσυστήματα, αφετέρου οι αγρότες που βλέπουν το κόστος παραγωγής τους να εκτοξεύεται στα ύψη, τα χωράφια τους να υποβαθμίζονται και τελικά οι ίδιοι να είναι «θύτες» και «θύματα» όλης αυτής της άθλιας διαχείρισης.
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι η μη εφαρμογή των ΣΔΥ οφείλεται σε μια συνήθη διοικητική ραθυμία, σε έλλειμμα ικανότητας κάποιων υπαλλήλων και ότι ίσως είναι ένα συγκυριακό φαινόμενο.
ΛΑΘΟΣ! Καμία από τις δύο Κυβερνήσεις (Τσίπρα και Μητσοτάκη) που κλήθηκαν να τα εφαρμόσουν δεν είχε πραγματικά σε πολιτική προτεραιότητα την επίλυση του υδατικού της Θεσσαλίας.
Γι’ αυτό δεν είδαμε τα τελευταία χρόνια (επί ΣΥΡΙΖΑ/ΝΔ):
* Να εκπονείται ένα ολοκληρωμένο σχέδιο (master plan) με έργα και δράσεις που θα οδηγούσαν σταδιακά σε εξάλειψη των ελλειμμάτων και (μέσω επιφανειακών ταμιεύσεων) στην υποκατάσταση των υπεραντλήσεων υδάτων από τους υπόγειους υδροφορείς (κατά ένα σημαντικό μέρος από μόνιμα αποθέματα, με ανυπολόγιστη οικολογική βλάβη).
* Να εφαρμόζεται ένα σαφές πρόγραμμα έργων και εφαρμογή πολιτικών μείωσης των καταναλώσεων (αντικατάσταση παλαιών συστημάτων μεταφοράς και διανομής νερού με κλειστά δίκτυα, κίνητρα για υιοθέτηση έξυπνων αρδευτικών συστημάτων εξοικονόμησης νερού, αυστηρός έλεγχος καταναλώσεων κ.λπ.), εκτός από το έργο εκσυγχρονισμού δικτύων άρδευσης ΤΟΕΒ Ταυρωπού Καρδίτσας που ήδη δρομολογήθηκε με ΣΔΙΤ.
* Να προωθούνται νέα έργα ταμίευσης στα ημιορεινά (Μουζάκι, Νεοχώρι, Πύλη, Ελασσόνα κ.λπ.), όπως υποδεικνύουν διαχρονικά τα ΣΔΛΑΠ, εκτός από το Φράγμα Σκοπιάς (Ενιπέα Φαρσάλων) που πρόσφατα εντάχθηκε στο Ταμείο Ανάκαμψης.
* Να ασχοληθούν συστηματικά, ώστε να εξασφαλίσουν αποθέματα που να διατίθενται για εμπλουτισμό υπόγειων υδροφορέων (οικολογική προτεραιότητα), όπως επίσης επιβάλλουν τα ΣΔΛΑΠ.
* Να γίνεται συζήτηση και να αποφασίζεται ο επιβεβλημένος εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου, η ταχεία στελέχωση και ενίσχυση με κατάλληλα μέσα του διοικητικού μηχανισμού και η δημιουργία φορέα διαχείρισης υδάτων, όπως εδώ και σαράντα χρόνια προτείνει το οργανωμένο κίνημα διεκδίκησης των επιστημονικών, αυτοδιοικητικών και αγροτικών φορέων της Θεσσαλίας.
Ενδεικτικές προτάσεις για το μέλλον που αποτελούν καθήκον των εμπλεκομένων φορέων:
- Ολοκλήρωση του σχεδιασμού και των μελετών, οι αναγκαίες απαλλοτριώσεις, η εξασφάλιση χρηματοδότησης και γενικά η «ωρίμανση» όσων έργων έχουν ήδη προγραμματισθεί.
- Προσεκτική επιλογή νέων έργων με κριτήρια αποκλειστικά την υψηλού βαθμού αναγκαιότητα (υδρευτική, αντιπλημμυρική, αρδευτική, ενεργειακή), την πολλαπλή σκοπιμότητα, τη χωροταξική κατανομή και ασφαλώς την υψηλή απόδοσή τους.
- Ενιαίος σχεδιασμός των υδατικών έργων στη Θεσσαλία (master plan) για τη σκοπιμότητα, την ταμίευση, τη μεταφορά και τη διανομή νερών στις διάφορες αναγκαίες χρήσεις, σχεδιασμός που δυστυχώς δεν έχει γίνει ακόμη.
- Πριν αποφασισθεί η χρηματοδότηση και η κατασκευή ενός περιφερειακού έργου ταμίευσης νερού είναι πρωταρχικής σημασίας να διερευνηθεί λεπτομερώς η οικονομικότητα του έργου (μικρή δαπάνη ανά κ.μ. αποταμιευμένου νερού), ενώ θα πρέπει, επίσης, να συνεκτιμάται το κόστος για τα έργα μεταφοράς του νερού και το κόστος λειτουργίας (εκτάσεις κατάντι ή ανάντι που σημαίνει αντλήσεις), η οξύτητα του προβλήματος στη συγκεκριμένη περιοχή και η ενδεχόμενη συμβολή του έργου στον έλεγχο πλημμυρών.
- Τέλος, βάσει και της εμπειρίας που αποκτήθηκε εδώ και πολλά χρόνια, κρίνεται ότι είναι απολύτως αναγκαία η δημιουργία μιας ενιαίας διοίκησης των υδατικών έργων (με τη συμμετοχή του κράτους και των χρηστών, δηλαδή αυτοδιοίκηση, φορείς αγροτών κ.λπ.), που θα αποτελέσει τη μετεξέλιξη του αναποτελεσματικού και γραφειοκρατικού υφιστάμενου διοικητικού συστήματος.
Όλα τα παραπάνω, όμως, αποτελούν την αναγκαία μεν, όχι, όμως, και την ικανή συνθήκη για να το πετύχουμε.
Χρειάζεται ταυτόχρονα να αποφασιστεί άμεσα στη Βουλή η ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ή ΟΧΙ των εγκαταλελειμμένων έργων Αχελώου και αυτό γιατί (εκτός των άλλων) δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι η συνεχής παράταση της θλιβερής αυτής εκκρεμότητας από το 2010 εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους για την ασφάλεια (ανθρώπων, περιουσιών και περιβάλλοντος), τους οποίους επισημάναμε επανειλημμένα στο παρελθόν.
Χρειάζεται, επίσης, πολιτική βούληση, ρεαλιστικό σχέδιο με χρονοδιάγραμμα και εξασφαλισμένοι οικονομικοί πόροι, διαβούλευση και κοινωνική συμφωνία.
Εάν δεν συμφωνήσουμε όλοι, δηλαδή χρήστες νερού, φορείς αγροτών - Αυτοδιοίκησης και Πολιτεία προς ποια κατεύθυνση θα πρέπει να πορευτούμε τα επόμενα χρόνια στη Θεσσαλία και εάν δεν βρεθεί η κοινή συνισταμένη για τη διαχείριση του νερού, τότε το «Αύριο» της Θεσσαλίας θα είναι προβληματικό, η κατάσταση των υδατικών οικοσυστημάτων της δεν θα βελτιωθεί (όπως προβλέπει το ΣΔΛΑΠΘ), ενώ το όραμα της Οδηγίας 2000/60 για το 2027 θα τεθεί υπό αμφισβήτηση εκ των πραγμάτων.
Τότε, όμως, θα είναι αργά και, δυστυχώς, δεν θα μπορούμε να αποφύγουμε δύσκολες και επώδυνες λύσεις (όπως π.χ. μείωση των αρδευομένων εκτάσεων με σοβαρό κοινωνικό αντίκτυπο), ούτε και τα σοβαρά περιβαλλοντικά, οικονομικά κ.ά. προβλήματα, που θα επιδεινωθούν εν μέσω της επερχόμενης κλιματικής κρίσης στη Θεσσαλία.
*Γκούμας Κώστας, γεωπόνος, πρ. δ/ντής Εγγείων Βελτιώσεων, πρ. πρόεδρος ΓΕΩΤΕΕ/Κεντρικής Ελλάδας, μέλος Ε.Δ.Υ.ΘΕ.
