Ένας τρόπος για να μετρηθεί το ενδιαφέρον των ιθυνόντων για τον ΠΤΓ είναι να εξετάσει πως μεταχειρίζονται τους συντελεστές παραγωγής αυτού του τομέα. Ένας από τους βασικούς συντελεστές παραγωγής του ΠΤΓ είναι η Γη (έδαφος, νερό). Οι άλλοι είναι το κεφάλαιο και η εργασία. Στο άρθρο αυτό θα ασχοληθούμε με τον παράγοντα Γη.
Ας δούμε λοιπόν πώς το αρμόδιο υπουργείο (ΥΠΑΑΤ) μεταχειρίζεται τον παράγοντα Γη. Στη σχετική Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ 168040/2-9-2010) καθορίζονται τα κριτήρια με τα οποία «διαβαθμίζεται η αγροτική γη σε ποιότητες και κατατάσσεται σε κατηγορίες παραγωγικότητας» και διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό το πλαίσιο της διαχείρισής της. Η πρώτη σοβαρή παρατήρηση/ένσταση που εγείρεται από όποιον πέρασε από τα θρανία Γεωπονικής Σχολής είναι στον ορισμό της Γεωργικής Γης, ο οποίος είναι σοβαρά λαθεμένος. Ο συντάκτης του σχετικού κειμένου στο σημείο αυτό φαίνεται ότι αντέγραψε αντί του ορισμού της Γης τον ορισμό του Εδάφους. Σημειώνεται όμως ότι το έδαφος δεν ταυτίζεται με την έννοια της γης, είναι ένα βασικό στοιχείο της Γης, η οποία εκτός από το έδαφος περιλαμβάνει επί πλέον το κλίμα, το τοπογραφικό ανάγλυφο, την υδρολογία, τη βλάστηση και τα αποτελέσματα της προηγούμενης και σημερινής δραστηριότητας, σύμφωνα με τον επιστημονικό ορισμό της. Επομένως οποιαδήποτε ρύθμιση σχετίζεται με την «Αγροτική Γη» κουβαλάει εξ ορισμού ένα σοβαρό πρόβλημα διότι στην πραγματικότητα δεν αναφέρεται στη Γη, αλλά στο έδαφος.
Προχωρώντας στη μέθοδο αξιολόγησης της Γης που χρησιμοποιείται στην παραπάνω υπουργική απόφαση, η διαπίστωση είναι ότι τα λάθη συνεχίζονται με τον ίδιο τρόπο. Σύμφωνα με την εν λόγω ΚΥΑ τα κριτήρια που χρησιμοποιούνται για την κατάταξη της γης είναι μόνο εδαφικές ιδιότητες (υδρομορφία, κοκομετρική σύσταση, βάθος εδάφους, pH, περιεκτικότητα σε αδρομερή υλικά, ηλεκτρική αγωγιμότητα, κλίση εδάφους και περιεκτικότητα σε ανθρακικό ασβέστιο). Το σημαντικότερο όμως λάθος είναι ότι η αξιολόγηση της γης δεν συσχετίζεται με την καλλιέργεια, για την οποία πρόκειται να χρησιμοποιηθεί. Αυτό δείχνει άγνοια του ζητήματος, όπως προκύπτει από όσα διδάσκονται στις Γεωπονικές Σχολές και έχουν εφαρμοστεί στο Έργο Κατάρτισης του Εδαφολογικού Χάρτη της Χώρας, ενός έργου εθνικής εμβέλειας που δυστυχώς δεν ολοκληρώθηκε. Για να γίνει κατανοητό αυτό αναφέρεται για παράδειγμα ότι μία Γη με έδαφος μικρού βάθους μπορεί να είναι ακατάλληλο για δενδρώδεις καλλιέργειες (δηλαδή χαρακτηρίζεται «Γεωργική Γη Απλή» σύμφωνα με την ΚΥΑ), αλλά άριστο για ετήσιες καλλιέργειες (π.χ. σιταριού) εάν συντρέχουν οι υπόλοιπες συνθήκες (δηλαδή χαρακτηρίζεται «Γη Υψηλής Παραγωγικότητας»). Ακόμη αναφέρεται ότι γαίες που δεν προσφέρονται για φυτική παραγωγή μπορεί να είναι άριστες για βοσκότοποι. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η αξιολόγηση της Γης να γίνεται με μη επιστημονικό τρόπο, με υποκειμενικά εν πολλοίς κριτήρια που τελικά οδηγούν σε αναξιόπιστα αποτελέσματα που πολλές φορές είναι τελείως εικονικά, αναδεικνύοντας και την «υπευθυνότητα» των αρμοδίων υπηρεσιών που χειρίζονται τα θέματα αυτά. Ως ακραίο παράδειγμα απόλυτης έκπτωσης από τη σοβαρότητα και υπευθυνότητα με την οποία λειτουργούν ορισμένοι «αρμόδιοι» στις υπηρεσίες, αναφέρεται περίπτωση χαρακτηρισμού από την ίδια επιτροπή μιας Γης αρχικά ως «Γη Υψηλής Παραγωγικότητας» και λίγο αργότερα ως «Γη Μη Υψηλής Παραγωγικότητας» (τα στοιχεία στη διάθεση οποιουδήποτε ενδιαφερόμενου), παράγοντας ανάλογα αποτελέσματα. Εάν λοιπόν το όλο σύστημα είναι τόσο «σοβαρό» που να επιτρέπει την αλλαγή της αξιολόγησης μιας Γης με την προσθήκη απλώς μίας λέξης («Μη») από «Υψηλής» σε «Χαμηλής» παραγωγικότητας, καταλαβαίνει κανείς πόσο έχει εκπέσει η συμπεριφορά της Πολιτείας σε θέματα διαχείρισης των φυσικών πόρων, εν προκειμένω της Γεωργικής Γης, η σημασία της οποίας είναι για τον ΠΤΓ και το περιβάλλον (βιοποικιλότητα, ρύθμιση κίνησης νερού κ.λπ.) καθοριστική.
Η εικόνα για το πώς διαχειρίζεται η Πολιτεία τη Γεωργική Γη -πέραν των παραπάνω που ενδεικτικά αναφέρθηκαν- αποκαλύπτεται ανάγλυφα εάν μελετήσει κανένας τη νομοθεσία, με την οποία ορίζονται οι κανόνες της διαχείρισής της. Με εξαίρεση την πρόβλεψη από το ίδιο το Σύνταγμα (άρθρο 24) ότι η Γεωργική Γη ως πολύτιμος φυσικός πόρος πρέπει να προστατεύεται και τον νόμο 2945/2001 που ορίζει σαφώς ότι πρέπει η γεωργική γη να οριοθετηθεί και προστατευθεί, η προσεκτική διερεύνηση ολόκληρης της μετέπειτα νομοθεσίας, η οποία είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη, αποκαλύπτει τις πολλαπλές παρεκκλίσεις που διευκολύνουν την αλλαγή χρήσης της Γης σε όφελος άλλων χρήσεων (ενδεικτικά αναφέρονται οι ν. 3399/2005, 3397/2011, 4178/2013, 4280/2014). Αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής απέναντι στη Γεωργική Γη, είναι η συνεχής συρρίκνωσή της. Ανάγλυφο παράδειγμα για τη «φροντίδα» που δείχνει η Πολιτεία απέναντι στη Γεωργική γη και ιδιαιτέρως στη ΓΥΠ είναι η πολιτική της απέναντι στις νομοθετικές διευκολύνσεις (βλ. 4964/2022, 4951/2022) που παρέχονται σε μεγάλες εταιρείες να δεσμεύουν ΓΥΠ για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων, κάτι που στην περιοχή μας είναι ορατό με γυμνό μάτι στις διαδρομές προς Αγιά και Φάρσαλα. Τεράστιες εκτάσεις αλλάζουν χρήση συρρικνώνοντας τη γεωργική γη και επομένως τη γεωργική παραγωγή, με εγκατάσταση φωτοβολταϊκών τη στιγμή που στην περιοχή, αλλά και σε ολόκληρη τη Χώρα, υπάρχουν εκατομμύρια στρέμματα τελείως άγονης ερημοποιημένης γης, όπου θα μπορούσαν να εγκατασταθούν τα φωτοβολταϊκά.
Δυστυχώς όμως οι προτεραιότητες της Πολιτείας είναι άλλες. Αυτό φαίνεται και από τις πληροφορίες ότι το ΥΠΑΑΤ σκέφτεται να τροποποιήσει την ΚΥΑ 168040/2-9-10 και να αποχαρακτηρίσει τις εκτάσεις που είχαν σχεδιαστεί να γίνει αναδασμός και μέχρι στιγμής δεν έγιναν τα απαιτούμενα έργα (οδικό δίκτυο, στραγγιστικά κανάλια), οι οποίες με βάση την εν λόγω ΚΥΑ θεωρούνται Γη Υψηλής Παραγωγικότητας. Σημειώνεται ότι οι εκτάσεις αυτές μπορεί να ανέρχονται σε εκατομμύρια στρέμματα. Μία προσπάθεια που κάναμε για να τις μετρήσουμε κατέστη ανώφελη λόγω της απίστευτης ακαταστασίας μεταξύ των υπηρεσιών που εμπλέκονται στο θέμα αυτό (Κεντρική υπηρεσία ΥΠΑΑΤ, Περιφέρεια, Δήμοι, ΤΟΕΒ). Αντί λοιπόν να κάνουμε τα απαραίτητα έργα των αναδασμών, σκεφτόμαστε να αποχαρακτηρίσουμε τις εκτάσεις για να αλλάξει η χρήση γης. Ευχόμαστε να μην προχωρήσει αυτή η διαδικασία που θα αποτελέσει ένα τεράστιο ακόμα χτύπημα στη γεωργική γη.
Οι παρατηρήσεις αυτές σχετικά με τα λάθη και τις αστοχίες της ΚΥΑ 168040/2-9-2010, διατυπώθηκαν επίσημα στο πόρισμα ομάδας εργασίας του ΥΠΑΑΤ (10894/130433/22-1-2016) με το οποίο προτείνονταν η αναθεώρηση της εν λόγω ΚΥΑ από το 2017, χωρίς όμως ακόμα μέχρι σήμερα να υλοποιηθούν.
Κλείνοντας, δεν μπορεί παρά να καταλήξει κανένας στο συμπέρασμα ότι η υποκρισία της Πολιτείας απέναντι στη διαχείριση της γεωργικής γης και κατ’ επέκταση του ΠΤΓ είναι ολοφάνερη και ότι ο η πρωτοβουλία πλέον πρέπει να περάσει στο αγροτικό κίνημα, που πρέπει να συμπεριλάβει το θέμα της προστασίας της γεωργικής γης στα κεντρικά του αιτήματα.
*Ο Χρίστος Τσαντήλας είναι γεωπόνος, δρ. Εδαφολογίας, ερευνητής, πρ. διευθυντής Ινστιτούτου Βιομηχανικών και Κτηνοτροφικών Φυτών του ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ
(e-mail: christotsadilas@gmail.com).
