Οι βασικοί στόχοι του εκπαιδευτικού συστήματος σε μια δημοκρατική χώρα πρέπει να είναι: Πρώτον, να δημιουργήσει σωστούς ενεργούς πολίτες, με σωστή κοινωνικοποίηση και πολιτικοποίηση. Δεύτερον, να καθοδηγήσει τα παιδιά, ώστε να επιλέξουν αρχικά και να εισέλθουν στη συνέχεια ομαλά στην επαγγελματική τους ζωή. Δυστυχώς, στη χώρα μας ξεχνούμε και τους δύο αυτούς στόχους. Νομίζω ότι ο πρώτος στόχος δεν περιγράφεται καν στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, πόσο μάλλον να αποτυπώνεται σαφώς στα αναλυτικά προγράμματα. Αυτό, όμως, είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση. Όσο για τον επαγγελματικό προσανατολισμό, ποτέ δεν μπήκε στο εκπαιδευτικό σύστημά μας μελετημένα και οργανωμένα.
Όλες οι προσπάθειες απέτυχαν και αυτό αποτυπώνεται σήμερα με τραγικό τρόπο στην αγορά εργασίας. Καθημερινά βλέπουμε δημοσιεύματα για την τεράστια ανεργία των πτυχιούχων Πανεπιστημίου, για την αυξανόμενη τάση του «brain drain», για την έλλειψη βασικών ειδικοτήτων, για την έλλειψη εργατών σε βασικούς τομείς της οικονομίας. Ακόμα, το βλέπουμε στον τρόπο που επιλέγουν τα παιδιά τις Σχολές στα μηχανογραφικά δελτία εισαγωγής στα Πανεπιστήμια (επιλέγουν πόλη κυρίως) και ακόμα στους αιώνιους φοιτητές, οι οποίοι κυρίως προέρχονται από τα παιδιά εκείνα, τα οποία δεν είχαν ιδέα για το επάγγελμα στο οποίο οδηγούσε η Σχολή που επέλεξαν.
Ο επαγγελματικός προσανατολισμός πρέπει να αποτελεί σήμερα βασικό κομμάτι της Εκπαίδευσης, κυρίως στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο. Ο επαγγελματικός προσανατολισμός πρέπει να έχει ως βασικό στόχο να εισάγει τα παιδιά από τις μικρές ηλικίες στην έννοια της εργασίας. Θα πρέπει να παρουσιαστούν όλες οι μορφές εργασίας με τέτοιον τρόπο, ώστε τα παιδιά να κατανοήσουν ότι δεν υπάρχει εργασία κακή και καλή, όλες οι μορφές εργασίας έχουν την ίδια αξία άσχετα από τον πιθανό βαθμό δυσκολίας της κάθε μίας από αυτές.
Θα πρέπει σταδιακά να αποκατασταθεί η αξία της χειρωνακτικής εργασίας και να καταλάβουν τα παιδιά ότι αποτελεί την πρωταρχική εργασία του ανθρώπου, αυτή που οδηγεί ακόμη και σήμερα στην καινοτομία και τις εφευρέσεις. Τα επαγγέλματα και οι μορφές εργασίας θα πρέπει να παρουσιαστούν με αυτό το πνεύμα μέσα από ειδικά μαθήματα επαγγελματικού προσανατολισμού, με εργαστήρια και επισκέψεις, όπως και μέσα από όλα τα άλλα μαθήματα στο Δημοτικό και το Γυμνάσιο.
Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να ενταχθούν και τα μαθήματα της χειροτεχνίας και της τεχνολογίας. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, θα πρέπει να μυηθούν τα παιδιά σταδιακά στην οικονομία της εργασίας. Να μάθουν για τους τρόπους απασχόλησης, την αγορά εργασίας, για τη βιομηχανία και τις υπηρεσίες, για την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία. Σε ένα τρίτο επίπεδο, το οποίο αποτελεί και το σημαντικότερο κομμάτι ενός σωστού συστήματος επαγγελματικού προσανατολισμού, θα πρέπει να γίνεται η ανίχνευση των δεξιοτήτων και των κλίσεων των μαθητών.
Όλα αυτά θα πρέπει να εισαχθούν στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο με επιστημονικό τρόπο και μετά από σοβαρές μελέτες και έρευνα. Ένα σωστό σύστημα επιστημονικού προσανατολισμού πρέπει να διαχέεται σε όλες τις τάξεις και να κλιμακώνεται από τις μικρές προς τις μεγάλες. Όλα αυτά δεν είναι δυνατόν να γίνουν σωστά σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα, στο οποίο λείπει η επαγγελματική και τεχνική εκπαίδευση. Θα πρέπει το παιδί στο Λύκειο να έχει ήδη πάρει την κατεύθυνσή του στο επάγγελμα. Στο Γενικό Λύκειο θα πρέπει να υπάρξουν μαθήματα επαγγελματικού προσανατολισμού που έχουν σχέση με το Πανεπιστήμιο. Θα πρέπει τα παιδιά να κατανοήσουν τι είναι αυτό που επιλέγουν να σπουδάσουν, σε τι είδους απασχόληση οδηγεί και ποιες είναι οι προοπτικές εργασίας στη χώρα μας. Θα πρέπει επιτέλους τα παιδιά να επιλέγουν Σχολή και όχι πόλη στην οποία θα σπουδάσουν.
Στο Λύκειο θα πρέπει, επίσης, να γίνει ενημέρωση για την οικονομία της εργασίας, για τον τρόπο απασχόλησης και για τον τρόπο αναζήτησης της εργασίας. Τα μαθήματα επιχειρηματικότητας και καινοτομίας στο Λύκειο έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία και αξία. Στο Τεχνικό-Επαγγελματικό Λύκειο τα παιδιά θα πρέπει επιπλέον να μάθουν για τα επαγγελματικά διπλώματα και τις πιστοποιήσεις, για τον τρόπο αναζήτησης εργασίας και τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να ξεκινήσουν μια δική τους δουλειά (Λογιστικά, άδειες, Εφορίες κ.λπ.). Πολύ σημαντικό είναι να γνωρίζουν οι νέοι τα εργασιακά δικαιώματά τους, όπως και τα θέματα της ασφαλιστικής τους θέσης.
Καθώς τα γράφω όλα αυτά σκέφτομαι ότι είναι «όνειρα θερινής νυκτός». Σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο βρίσκεται σε μια διαρκή κρίση, που δεν έχει καν μια σωστή επαγγελματική – τεχνική εκπαίδευση, ένα σύστημα που κατευθύνει όλα τα ελληνόπουλα στα Πανεπιστήμια, χωρίς καν να τους εξηγεί τι δουλεία θα κάνουν στη συνέχεια, σε ένα τέτοιο σύστημα το να μιλάς για μια τόσο οργανωμένη εκπαίδευση επαγγελματικού προσανατολισμού είναι ουτοπία. Η ανάγκη, όμως, γίνεται ιστορία και ήδη οι ανάγκες της χώρας σε τεχνίτες σε ειδικευμένο εργατοτεχνικό προσωπικό από τη μια και η αυξανόμενη ανεργία των πτυχιούχων θα δημιουργήσει τις εξελίξεις.
Ίσως να είναι ουτοπία τα όσα περιέγραψα παραπάνω, αλλά καιρός είναι το μάθημα του επαγγελματικού προσανατολισμού να πάψει να είναι μάθημα-ξεκούρασης και διαλείμματος. Όσο για τα γραφεία επαγγελματικού προσανατολισμού, τα οποία λειτούργησαν κατά καιρούς, μάλλον δεν χρειάζονται, έτσι και αλλιώς αφορμή λούφας για κάποιους ήταν.
Από τον Γιώργο Σούλτη,
αντιδήμαρχο Λάρισας
