Σε δύο τουλάχιστον κράτη-μέλη της Ε.Ε. υπάρχουν κυβερνήσεις, οι οποίες λειτουργούν αντιδημοκρατικά και απολυταρχικά, ενώ αναμένεται η επικράτηση της ακροδεξιάς στις ιταλικές εκλογές. Στη Γαλλία δύο φορές είχαμε είσοδο της άκρας δεξιάς στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών. Από την άλλη πλευρά, όσοι διαφωνούν, είτε λίγο είτε πολύ, με την αυστηρή περιοριστική πολιτική, μπαίνουν στο ίδιο τσουβάλι και καταγγέλλονται ως λαϊκιστές.
Το δίπολο, λοιπόν, δεξιά-αριστερά έχει, σύμφωνα με κάποιους, αντικατασταθεί από το δίπολο αστικής δημοκρατίας-λαϊκιστών. Το δίπολο αυτό εμφανίστηκε δειλά-δειλά από τη δεκαετία του 1990 και διατρέχει οριζόντια το πολιτικό σύστημα και στα δεξιά και στα αριστερά κόμματα. Ένα άλλο δίπολο, σε παγκόσμιο επίπεδο, χωρίζει τα συστήματα σε δημοκρατικά και απολυταρχικά, με βάση το πόσο δημοκρατικά εκλέγονται και λειτουργούν οι κυβερνήσεις κάθε χώρας. Και είναι πραγματικά ανησυχητικό ότι σε αρκετές περιπτώσεις στον δεύτερο γύρο κρίσιμων εκλογών περνάει ένας υποψήφιος των άκρων, περιορίζοντας ολόκληρο το δημοκρατικό τόξο σε έναν πόλο.
Στην κατάσταση αυτή έχει θέση η σοσιαλδημοκρατία;
Θα πρέπει να ξεκινήσουμε από μερικές παραδοχές. Πρώτον, κατά μεγάλο ποσοστό οι μη προνομιούχοι, οι άνθρωποι που δεν έχουν δουλειές, που είναι γενικά “στην απ’ έξω”, λειτουργούν απορριπτικά συλλήβδην για το πολιτικό σύστημα και είτε αδιαφορούν είτε ψηφίζουν τα άκρα. Και αυτό συμβαίνει πανευρωπαϊκά.
Δεύτερον, έχουν αλλάξει κατά πολύ οι ανάγκες των ανθρώπων. Σήμερα θεωρείται βιοτική ανάγκη για όλη τη νέα γενιά, πέραν της σίτισης, της στέγασης και της μόρφωσης, η πρόσβαση στο διαδίκτυο και η αγορά έξυπνου κινητού τηλεφώνου και υπολογιστή.
Τρίτον, έχουν αλλάξει πολύ οι ίδιοι οι άνθρωποι. Η επιρροή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης είναι τέτοια, ώστε η αντίληψη πολλών για το τι συμβαίνει γύρω τους βρίσκεται μεταξύ των όσων ζουν στην πραγματική τους ζωή και των όσων βλέπουν στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Είναι η λεγόμενη από τον Θεοφάνη Τάση «εικονιστική κοινωνία».
Τέταρτον, ο ακούσιος εγκλεισμός επί δύο σχεδόν χρόνια την εποχή του κορονοϊού προκάλεσε αύξηση των ψυχοπαθολογικών εκδηλώσεων και των βίαιων και έκνομων συμπεριφορών.
Πέμπτον, η εργασία από το σπίτι (τηλεργασία) έχει αλλάξει τη λογική σε πολλές επιχειρήσεις ως προς τον τόπο παροχής εργασίας, όμως, έχει μειώσει την κοινωνικοποίηση στον χώρο της εργασίας.
Έκτον, εμφανίζεται το κίνημα της παραίτησης, τα μέλη του οποίου αρνούνται να εργαστούν χωρίς καλές συνθήκες και απολαβές, αλλιώς παραιτούνται. Σε αντιδιαστολή με το άλλο κίνημα, της σιωπηρής παραίτησης, που θέλει τους εργαζομένους να εργάζονται “τόσο όσο”, ώστε να μην απολυθούν. Με όλα αυτά φαίνεται πλέον να επικρατεί το αίτημα για εργασία υπό καλές συνθήκες και απολαβές και αρκετό και ποιοτικό ελεύθερο χρόνο.
Στην Ελλάδα φέτος παρουσιάστηκε ένα μεγάλο κενό σε θέσεις εργασίας στον τουρισμό (50.000 θέσεις), πράγμα που προκάλεσε απορία. Όμως, αν διαιρέσει κανείς τον (καλό) μισθό τους με τις ώρες εργασίας, αντιλαμβάνεται ότι το ωρομίσθιο συχνά δεν ξεπερνούσε τα 3-4 ευρώ. Ακόμα χειρότερα είναι τα πράγματα με τις θέσεις στη γεωργία, οι οποίες πληρώνουν τουλάχιστον 40 ευρώ την ημέρα με ασφάλιση. Το ίδιο και στην κτηνοτροφία, γιατί η δουλειά απαιτεί τόσο μεγάλη αφοσίωση, ώστε είναι δύσκολο για κάποιον εργαζόμενο να έχει προσωπική ζωή.
Οι νεότερες γενιές έχουν τελείως διαφορετική λογική και απαιτήσεις. Οι ακόμα νεότερες γενιές είναι ακόμα περισσότερο διαφορετικές. Τα νήπια συχνά χειρίζονται τις ηλεκτρονικές συσκευές καλύτερα από μεγάλους και μαθητές διαβάζουν πολύ περισσότερο από το διαδίκτυο απ’ όσο από τα βιβλία. Μιλάμε ουσιαστικά για άλλου είδους ανθρώπους.
Η αύξηση του βιοτικού επιπέδου οδήγησε πολλούς από τους ανθρώπους αυτούς να προτιμούν να ζουν με επιδόματα, παρά να εργάζονται τόσο σκληρά, ακόμη κι αν δουλεύοντας αμείβονται καλύτερα.
Η σοσιαλδημοκρατία στην όλη αυτή κατάσταση οφείλει να έχει απαντήσεις. Τον προηγούμενο αιώνα είχε λόγο ύπαρξης ως μοχλός εξανθρωπισμού του καπιταλισμού, ο οποίος με τις δικές του πειθαρχίες παρήγε τον πλούτο. Σήμερα, όμως, οφείλει και η ίδια να απαντήσει πώς θα παραχθεί πλούτος, πώς θα τον κατανείμει δίκαια, ώστε να εξασφαλίσει την επιβίωση των κοινωνιών, πώς θα χρηματοδοτήσει το κράτος πρόνοιας, αλλά και τις σημερινές απαιτήσεις των πολιτών της. Σε μία εποχή που πολλά παλιότερα ζητούμενα θεωρούνται δεδομένα.
Πρέπει να πούμε ένα καθαρό όχι στη σκληρή περιοριστική πολιτική και να επιδιώξουμε την εκπόνηση σοβαρού παραγωγικού μοντέλου και την ταυτόχρονη επανάκτηση της κοινωνικής συνοχής. Πρέπει να ενισχύσουμε την πραγματική μικρομεσαία παραγωγή, φορολογικά και από δημόσιους πόρους, τους οποίους η Κυβέρνηση συνειδητά κατευθύνει μόνο στους μεγάλους παίκτες. Χρειάζεται να δοθούν σε ανθρώπους που υπερχρεώθηκαν δεύτερες ευκαιρίες και κίνητρα να μπουν ξανά στην αγορά. Η ανθρωποφαγία των funds είναι σημαντικό να ανακοπεί και να δοθούν γενναία κουρέματα σε όλους τους οφειλέτες. Το κράτος πρόνοιας και η κοινωνική αλληλεγγύη είναι πρώτες προτεραιότητες, όπως και η αντιμετώπιση της υπογεννητικότητας. Μόνο, όμως, ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα με ενιαία φιλοσοφία μπορεί να φέρει αποτέλεσμα και όχι οι σκέτες διάσπαρτες επιμέρους προτάσεις, όσο καλές κι αν είναι. Μία συνεκτική συνολική σοσιαλδημοκρατική πρόταση έρχεται για να επικρατήσει, γιατί καλύπτει τις ανάγκες της κοινωνίας και της εποχής.
*O Θωμάς Παπαλιάγκας είναι δικηγόρος
