Η έλλειψη αυτή έγινε αντιληπτή στην ελληνική κυβέρνηση από την πρώτη στιγμή, καθώς η πόλη γρήγορα θα αποτελούσε, όπως και κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας [1], στρατιωτικό κέντρο. Όπως θα δούμε, το 1887, μόλις έξι χρόνια από την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα, στην πόλη μας οικοδομήθηκαν σύγχρονοι για την εποχή τους στρατώνες μεγάλης χωρητικότητας, ίχνη των οποίων υπάρχουν και σήμερα. Αλλά για το ιστορικό της κατασκευής και τη λεπτομερή περιγραφή τους θα παραθέσουμε δημοσίευμα της αθηναϊκής εφημερίδας «Ακρόπολις» στο φύλλο της 25ης Σεπτεμβρίου 1887, το οποίο έχει τον τίτλο «Οι εν Λαρίσση Στρατώνες» [2] και ο συντάκτης του υπογράφεται ως Ι. Π. Κ. Επειδή το δημοσίευμα είναι γραμμένο στην καθαρεύουσα και η ανάγνωση σε πολλούς θα παρουσίαζε δυσκολίες, μεταφράσθηκε στην καθομιλουμένη για πλήρη κατανόηση. Όπου χρειάζεται θα υπάρχει και ο απαιτούμενος σχολιασμός:
ΟΙ ΣΤΡΑΤΩΝΕΣ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ
«Τέλος πάντων! Μπορούμε να πούμε ότι αρχίσαμε να σκεπτόμαστε κάπως σοβαρότερα γύρω από τα στρατιωτικά μας πράγματα. Βέβαια οι περισσότεροι, αν όχι όλοι, αντιληφθήκαμε πόση επιβάρυνση είχε κάθε επιστράτευση όσον αφορά την πειθαρχία, την άσκηση και την υγεία του στρατού, λόγω της παντελούς σχεδόν έλλειψης στρατώνων. Όπως είναι γνωστό, πολλά από τα θύματα αν όχι όλα, μπορούμε να πούμε ότι βρήκαν μαρτυρικό θάνατο λόγω του στρατωνισμού σε υγρά, μολυσμένα και σαπισμένα καταλύματα. Σε άλλους πάλι δυστυχείς, αν δεν επέφεραν τον θάνατο, μετέδιδαν τα μικρόβια, ποιος γνωρίζει, πόσων καταστροφικών νοσημάτων. Οι κατά καιρούς κυβερνήσεις επιδείκνυαν πάντοτε ασυγχώρητη αμέλεια στο θέμα αυτό, εκτός της κυβέρνησης του αείμνηστου Κουμουνδούρου. Τις ενέργειές της συνέχισε η προηγούμενη κυβέρνηση [3], η οποία είχε διατάξει την ανακαίνιση του καμένου και μισοερειπωμένου μεγάλου στρατώνα του Τυρνάβου, που είχε τη δυνατότητα να φιλοξενεί 12.000 άνδρες [4]. Όμως πριν ακόμη αρχίσει η ανακαίνιση εμφανίσθηκαν τα απρόοπτα εκείνα συνοριακά γεγονότα [5], τα οποία καταστρατήγησαν κάθε διαταγή. Όπως όμως αποδεικνύουν τα γεγονότα, τις κυβερνήσεις αυτές τις ξεπέρασε η παρούσα [6]. Θεώρησε το ζήτημα των στρατώνων ως την πρώτη απ’ όλες τις ανάγκες και υπέκυψε στην μεγάλη αλήθεια ότι χωρίς κατάλληλα καταλύματα, αντί να καταστήσουμε τον στρατό μας κατά την ειρηνική περίοδο γενικό σχολείο για ολόκληρη τη νεότητα, διατρέχουμε τον κίνδυνο να βλέπουμε τους στρατιώτες να απολύονται από τις τάξεις του στρατεύματος με πολλά ελαττώματα και κακές έξεις και ως μόνη ανάμνηση του στρατιωτικού τους βίου να είναι η απογοήτευση. Η παρούσα κυβέρνηση για να προλάβει όλα αυτά τα κακά προχώρησε στην κατασκευή μεγάλων στρατώνων στη Λάρισα, ικανών να φιλοξενούν 12.000 και πλέον άνδρες. Τα σχεδιαγράμματα των οικημάτων αυτών εκτέθηκαν πριν έναν χρόνο σε μειοδοσία και κατακυρώθηκαν στους εργολάβους μηχανικούς κ.κ. Μιλτ. Ζάννου, Στασινοπούλου και Σιας αντί 1.200.000 δραχμών [7]. Το έργο αυτό άρχισε αμέσως και με τον τρόπο που προχωρούν οι εργασίες πιστεύεται ότι εντός του προσεχούς μηνός [Οκτώβριος 1887] θα έχουν αποπερατωθεί και θα παραδοθούν τα τέλεια αυτά οικήματα προς χρήσιν του στρατού μας στη Λάρισα.
Οι στρατώνες αυτοί βρίσκονται στο νοτιοδυτικό μέρος της Λάρισας, σε απόσταση πέντε λεπτών. Αποτελούνται από 70 περίπου αυτοτελή οικήματα, τα οποία στο σύνολό τους καλύπτουν ένα ορθογώνιο τετράπλευρο. Η κύρια όψη των οικημάτων αυτών είναι κάθετη προς την πόλη και παρουσιάζουν τέσσερα επιμήκη παραλληλόγραμμα, τα οποία χωρίζονται μεταξύ τους με αρκετή απόσταση. Κάθε παραλληλόγραμμο αναλογεί σε ένα σύνταγμα και περιέχει δώδεκα οικήματα για τους ισάριθμους λόχους του, εκτός των αποθηκών ιματισμού, υλικού πολέμου και των στάβλων. Κάθε οίκημα είναι στερεά κτισμένο με λίθους συνδεδεμένους με τα κατάλληλα κονιάματα και μόνιμα χρωματισμένο, απέχει από το διπλανό του περί τα δέκα μέτρα, από δε σύνταγμα σε σύνταγμα απέχουν τα οικήματα περί τα είκοσι μέτρα. Τα οικήματα αυτά είναι μονώροφα και αρκετά ψηλά. Κάθε ένα απ’ αυτά μπορεί να φιλοξενεί άνετα από 250 άνδρες. Για να μπει κανείς σ’ αυτά πρέπει να ανεβεί τρία με τέσσερα πέτρινα σκαλοπάτια. Το εσωτερικό τους είναι χωρισμένο σε τέσσερις θαλάμους, εκ των οποίων οι δύο χρησιμοποιούνται ως θάλαμοι ύπνου, όπως έχουν τώρα οι λόχοι των ταγμάτων. Ο τρίτος θάλαμος είναι το εστιατόριο και ο τέταρτος η αίθουσα διδασκαλίας. Η διάταξη αυτή, όπως είναι φυσικό, δεν διατηρείται σε περίπτωση επιστράτευσης. Οι θάλαμοι του ύπνου διακρίνονται από τα κινητά από σίδερο και ξύλα κρεβάτια. Όλοι οι θάλαμοι φέρουν στους τοίχους σιδερένια ερείσματα με πολλά άγκιστρα για το κρέμασμα του ιματισμού και του οπλισμού των στρατιωτών.
Στο κέντρο των θαλάμων βρίσκονται αρκετοί λουτήρες για κάθε χρήση, απέναντι δε απ’ αυτούς υπάρχει ένας μικρός θάλαμος ο οποίος χρησιμοποιείται από τον επιλοχία του λόχου. Αμέσως μετά την είσοδο βρίσκονται δεξιά και αριστερά άλλοι δύο μικροί θάλαμοι, οι οποίοι χρησιμεύουν ο μεν ένας ως κοιτώνας των υπαξιωματικών, ο δε άλλος ως γραφείο του σιτιστή και του βοηθού του. Δίπλα από την έξοδο βρίσκεται ακόμα ένας θάλαμος ο οποίος χρησιμεύει σαν αποθήκη του λόχου. Ολόκληρο το οίκημα αερίζεται με αρκετά ψηλά παράθυρα και έχει επαρκή φωτισμό. Κάθε οίκημα έχει και το αφοδευτήριό του, το οποίο απέχει 2-3 μέτρα και αποτελείται από κινητό βόθρο, ο οποίος αδειάζει και ξεπλένεται κάθε 24 ώρες. Με τον τρόπο αυτόν δεν αποτελεί μολυσματική εστία, ούτε δηλητηριάζει σε μεγάλη απόσταση την ατμόσφαιρα, όπως δυστυχώς παρατηρείται σε όλα τα δημόσια καταστήματα. Κάθε οίκημα έχει το δικό του μαγειρείο, το οποίο γειτονεύει, σύμφωνα με μια άσχημη ελληνική συνήθεια, με το αφοδευτήριο (sic). Είναι κτισμένο με όλες τις απαιτούμενες προϋποθέσεις καλών μαγειρείων, με τις σκευοθήκες, τις πινακοθήκες και όλα τα συμπαρομαρτούντα.
Ως γραφείο του Συντάγματος χρησιμεύει τριώροφη οικία κτισμένη με πολλή καλαισθησία, η οποία βρίσκεται μερικά μέτρα πριν από την πρόσοψη κάθε παραλληλόγραμμου. Στο κέντρο του όλου ορθογωνίου που καταλαμβάνουν τα οικήματα υπάρχει τετράπλευρη πλατεία, η οποία μπορεί να χωρέσει και τα τέσσερα Συντάγματα σε φάλαγγα λόχου. Στο κέντρο της διακρίνεται ένα μεγάλο μαρμάρινο ηλιακό ρολόι. Πίσω από την πλατεία υπάρχουν διάφορες αποθήκες και οι στάβλοι του πεζικού και του ιππικού, οι οποίοι διακρίνονται για την πρωτοτυπία τους που τιμά τους διεκπεραιωτές αυτής της μελέτης. Το έδαφός τους είναι πλακόστρωτο και επικλινές, ώστε τα ρέοντα ούρα να αποβάλλονται με τη συμβολή κάποιου αυλακιού. Οι ξύλινες και επενδυμένες με λευκοσίδηρο φάτνες στηρίζονται πάνω σε κομψά μαρμάρινα ερείσματα τα οποία απέχουν μεταξύ τους δύο μέτρα. Πίσω από κάθε έρεισμα, βρίσκονται σιδερένιοι στύλοι με δύο προβολές για την ιπποσκευή των αντίστοιχων ίππων. Επί της οροφής υπάρχουν (χειροκίνητα) ανεμιστήρια, τα δε παράθυρα ανοιγοκλείνουν αρθρωτά εκ των άνω προς τα κάτω. Με τον τρόπο αυτόν οι ίπποι προφυλάγονται από το ψύχος, συγχρόνως δε αερίζονται οι στάβλοι και φωτίζονται καλώς. Εκτός των μεγάλων αποθηκών της νομής του ιππικού συντάγματος, κάθε οίκημα ίλης έχει και κάποια μικρή αποθηκούλα για τη νομή της τετραημερίας ή και εβδομάδος.
Κατά τις μαρτυρίες των ειδικών όλα αυτά έγιναν με τη χρήση των καλύτερων υλικών, καθώς οι αναλαβόντες την εργασία αυτή απέβλεπαν μόνον εις το ηθικόν και όχι εις το υλικόν συμφέρον».
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1]. Υπάρχουν περιηγητές οι οποίοι αναφέρουν ότι η Λάρισα κατά την παρουσία του Σουλτάνου στη Λάρισα κατά τα χρόνια 1667-1669 είχε πληθυσμό 300.000 κατοίκων, γεγονός εξωπραγματικό, το οποίο δικαιολογείται κατά ένα μεγάλο μέρος από τον αυξημένο αριθμό στρατιωτικών.
[2]. Το συγκεκριμένο κείμενο εντόπισε το μέλος της Φωτοθήκης Αχιλλέας Καλτσάς, μου το παραχώρησε και τον ευχαριστώ ιδιαίτερα.
[3]. Αναφέρεται στην κυβέρνηση Θεόδωρου Δεληγιάννη (Μάιος 1885-Μάιος 1886).
[4]. Οι πυρπολημένοι στρατώνες του Τυρνάβου πρέπει να ήταν από την εποχή του Βελή πασά. Το 1822 ο τελευταίος συνελήφθη από τα στρατεύματα του Σουλτάνου και σκοτώθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Λίγα χρόνια αργότερα πυρπολήθηκε από τους Οθωμανούς του Τυρνάβου και το μεγαλοπρεπέστατο Σαράι του, το οποίο βρισκόταν στη αριστερή όχθη του Τιταρήσιου (Ξηριά), στη σημερινή θέση Τούμπα.
[5]. Εννοεί τις συνοριακές εχθροπραξίες μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων στα σύνορα της Μελούνας και του Ζάρκου τον Μάιο του 1886.
[6]. Από τον Μάιο του 1886 μέχρι το 1890 πρωθυπουργός ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης.
[7]. Ιστορικοί και δημοσιογράφοι της Λάρισας (Κώστας Περραιβός, Γιώργος Ζιαζιάς) αναφέρουν μεταξύ των εργολάβων και τον Λαρισαίο Κωνσταντίνο Σκαλιώρα. Μάλιστα λέγεται ότι από τα κέρδη της εργολαβίας αυτής έκτισε και το όμορφο αρχοντικό του που βρισκόταν στη γωνία των σημερινών οδών Πατρόκλου και Ρούσβελτ, εκεί όπου ήταν το Στρατολογικό γραφείο.
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
