Η ψευδαίσθηση της αξιακής δημοκρατίας

Από τον Παύλο Γιατσάκη

Πριν αναπτύξω τις σκέψεις μου είναι απαραίτητο να διευκρινίσω ότι, τυπικά τουλάχιστον, πολιτικά ο όρος αξιακή δημοκρατία δεν χρησιμοποιείται. Ωστόσο πιστεύω ότι ο επιθετικός αυτός προσδιορισμός και η επίδρασή του στη δημοκρατική κοινωνία είναι εν πολλοίς καθοριστικός στη

διαρκή ανάγνωσή της.
Πρώτα θεωρώ ότι είναι αναγκαίο να παρατεθούν ορισμένα στοιχεία και νούμερα του κόσμου της εργασίας και ιδίως της διάρθρωσής του. Σύμφωνα με την ευρωπαϊκή οδηγία, ο κατώτατος βασικός μισθός κάθε χώρας θα πρέπει να διαμορφωθεί στο 60% του ακαθάριστου διάμεσου μισθού και στο 50% του ακαθάριστου μέσου μισθού, ενώ οι συλλογικές διαπραγματεύσεις πρέπει να ενισχυθούν -σε όλες τις χώρες-, ώστε να καλύπτουν τουλάχιστον το 80% των εργαζομένων. Η χώρα μας τάχθηκε υπέρ της συγκεκριμένης οδηγίας, όπως και οι 21 από τις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι υπόλοιπες έξι (Αυστρία, Κύπρος, Δανία, Φιλανδία, Ιταλία, Σουηδία) καθορίζουν τα επίπεδα των μισθών μέσω συλλογικών διαπραγματεύσεων. Να σημειωθεί ότι στις μέρες μας μόνο 12 χώρες της ένωσής μας παρουσιάζουν 50% και ποσοστό κάλυψης των εργαζομένων από συλλογικές συμβάσεις, στη δε πατρίδα μας αυτό έπεσε από το 75% συν το 2000, στο 25% πλην στις μέρες μας! Η ίδια ευρωπαϊκή οδηγία προβλέπει εν τέλει ότι τα κράτη-μέλη θα πρέπει να αξιολογήσουν κατά πόσον οι υφιστάμενοι βασικοί μισθοί προσφέρουν ένα αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης, λαμβάνοντας υπόψη τις δικές τους κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, την αγοραστική δύναμή τους ή τα μακροπρόθεσμα παραγωγικά επίπεδα και εξελίξεις.
Ο φιλελευθερισμός σαν φιλοσοφία έχει επικρατήσει, αλλού λιγότερο ή περισσότερο, σ’ όλη την υφήλιο και κατ’ επέκταση στην πολιτικοοικονομική διάρθρωσή της αποτελεί το ακλόνητο ατού της καπιταλιστικής έκφρασης. Ούτως ή άλλως η έφεση των ανθρώπων για συγκέντρωση αγαθών ή αλλιώς πλούτου πέραν των βασικών αναγκών τους είναι πρόδηλη και αναμφισβήτητη. Μάλιστα διακηρύσσεται και πολιτειακά ότι όλοι οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να διακριθούν στον οικονομικό στίβο, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης.
Μιας παγκοσμιοποίησης, της οποίας τα βασικά ζητούμενα και γνωρίσματα ήσαν η συνεχής ανάπτυξη του Α.Ε.Π. κάθε χώρας, αλλά και η συνεχής άμβλυνση του εθνοκεντρικού οικονομικού προσανατολισμού, μέχρι τουλάχιστον την παγκόσμια κρίση του 2008. Έκτοτε έγινε ολοφάνερο το πρόβλημα της διολίσθησης της άποψης του κοινού καλού σ’ αυτήν που θέλει να ταυτίζεται με την επιτυχία των αγορών (χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο) και τελικά στην επιτυχία των αξιών. Άξιους που μπορεί να τους διακρίνει το ταλέντο των επίκαιρων ιδεών βεβαίως όμως φάνηκε στο παρελθόν και μια εύνοια των πιστωτικών ιδρυμάτων (βλέπε πρώην Α.Τ.Ε., Αττικά) στα καθ’ ημάς. Το πρόβλημα όμως είναι ότι το ταλέντο, όπως και ο κληρονομικός πλούτος, δεν είναι δίκαια μοιρασμένα στην κοινωνία! Ο δε άκριτος φιλελευθερισμός αποδέχεται και στηρίζει έναν κόσμο με ελάχιστους άξιους από τη μία και το πλήθος των ανάξιων από την άλλη! Η αξιοκρατία έχει μετατραπεί σε κάτι σαν κληρονομική αριστοκρατία! Καθοριστικό ρόλο παίζει σ’ αυτό ενδιάμεσα ο θάνατος των ιδεολογιών. Όπου αυτές αντέχουν ακόμη (βλέπε Πορτογαλία), η συνοχή των κοινωνιών τους δεν έχει διαρραγεί παντελώς. Στην παρόμοια δική μας χώρα ο λαϊκισμός θριαμβεύει ακόμη. Όταν ο λαός πεισθεί ότι δεν θα μετέχει με αξιοπρεπείς δομικούς όρους στον παραγόμενο πλούτο, τότε είναι επιρρεπής στον ανορθολογισμό του λαϊκισμού και δεν τον αγγίζουν κάποια έκτακτα και προεκλογικά επιδόματα. Να γιατί πετάει ο λαϊκισμός. Μετά τον αποχρωματισμό των ιδεολογιών οι αξιοκρατικές αντιλήψεις διατρέχουν όλο το πολιτικό φάσμα. Ας αναρωτηθούμε, μπορούν άραγε να σταθούν εύρυθμες και ευνοούμενες οι κοινωνίες όταν διευρύνεται το οικονομικό χάσμα ανάμεσα στους ελάχιστους «άξιους» και τους πολλούς «αποτυχημένους»;
Η άποψη που θέλει οι λύσεις των ανισοτήτων να είναι μόνο τεχνοκρατικές υπονομεύει τις δημοκρατίες περισσότερο από τους εμφανείς εχθρούς της και έτσι γίνεται κατανοητό ότι η αξιοκρατία εδραιώνει την ανισότητα. Ένας άλλος παράγοντας που συντελεί απωθητικά την πλειοψηφία ενάντια στη μειοψηφία των άξιων είναι και η έλλειψη ενός σταθερού κομματικού συστήματος, το οποίο απομειώνεται στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Το μυστικό ενός σταθερού κομματικού συστήματος είναι πως μεταβιβάζονται ιδεολογικές οι ταυτότητες σ’ άλλες γενιές κι αυτό συμβάλλει στην ομαλή λειτουργία και στην εξελεκτικότητα των πολιτικών συστημάτων.
Είναι συντριπτικά παραδεκτό ότι ο φιλελευθερισμός ως φιλοσοφημένη έννοια είναι άκρως απαραίτητο να διαχέεται στην κοινωνία και δεν αμφισβητείται. Ωστόσο αυτός τα τελευταία χρόνια και με τη διολίσθηση του αριστερού φιλελευθερισμού, δηλαδή των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων, σε μια άκριτη αποδοχή της ατομικής αξίας, είχε ως αποτέλεσμα την οξεία διεύρυνση της ανισότητας και συνέπεια της τη διαφθορά της δημοκρατίας. Όταν αφεθούν οι κοινωνίες στην ψευδαίσθηση ότι η έξυπνη επιλογή των ταλαντούχων αξιών και το απόλυτο των χρηματιστηριακών συναλλαγών πρωτεύουν στις δημοκρατίες, τότε και η παραγωγή υποβαθμίζεται και αντικαθιστά αυτή το δίκαιο απέναντι στο άδικο. Στην Ευρώπη, αλλά προπάντων στη χώρα μας, οι έξυπνοι άξιοι πόνταραν την ανάπτυξη στο φθηνό Ρωσικό αέριο. Μόλις όμως κατάλαβαν ότι έπεσαν στην παγίδα του απολυταρχικού αναθεωρητικού Πούτιν τα αναγκαία μέτρα που πήραν πόνεσαν άμεσα τους πολλούς μη άξιους «αποτυχημένους». Συνάμα παρατηρούνται νεοφυή τζάκια άξιων σε σύντομο χρόνο με εμφανή τη θαλπωρή της πολιτικής εξουσίας. Αντιθέτως η ενδιάμεση μάζα των πολιτών και βεβαίως οι άνθρωποι της βιοπάλης έχουν αποκλειστική μέριμνα τον βιοπορισμό τους και ουδεμία σχέση με διαχείριση κεφαλαίων.
Ανακεφαλαιώνοντας μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει μια τυραννία των ελάχιστων άξιων, δηλαδή της αξίας εις βάρος της δημοκρατίας, η οποία όμως αναφέρεται στο σύνολο των ανθρώπων της. Η αξιοκρατική εποχή μ’ έναν τρόπο προσβάλλει, διαβρώνει την αξιοπρέπεια της εργασίας των μη πολυπτυχιούχων! Με αποφασιστικό τρόπο συντελεί στους μη ελπίζοντες να ξεχειλίζουν από οργή και άρνηση στον ορθολογισμό, ακόμη και στους δημοκρατικούς θεσμούς. Η απάντηση στην οργή τους θα είναι ίσως οι δικαιότερες κοινωνίες με κύριο όπλο τη φορολογία του πλούτου και των πλουσίων και όχι η επίμονη αναζήτηση της αξιοκρατίας. Αυτά τα golden boys των πολυμεταπτυχιακών σπουδών ορθώνουν ένα ακόμα τείχος στην επιθυμητή όσμωση μεταξύ του όλο και πιο πολύ συγκεντρωτικού κεφαλαίου και του κόσμου της χαμηλής μαζικής εργασίας. Οι κοινωνικές εκρήξεις (μαζικές ταραχές, τα κίτρινα γάντια, στήριξη εθνικιστών - απολυταρχών) έχουν αιτία κυρίως τη διαφορά του οικονομικού δυναμικού μεταξύ των πλούσιων αξιών και των στερούμενων εργαζομένων χαμηλής διαβάθμισης. Ο ισχυρισμός ότι η ανάπτυξη του Α.Ε.Π. νομοτελειακά μεταφράζεται σε όρους βελτίωσης της καθημερινότητας των πολιτών και της λειτουργίας της πραγματικής οικονομίας δύσκολα ανιχνεύεται. Αυτή επιστρέφει με κάποιον τρόπο, πριμοδοτήσεις, επιδοτήσεις, επιπλέον αναπτυξιακών κινήτρων συχνά ακατανόητων, δεκάδες χρόνια τώρα, με τελικό αποτέλεσμα μια διαρκώς εντεινόμενη διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής, γεγονός που θέτει σε κίνδυνο και τη θετική προοπτική της ίδιας της οικονομίας. Από τη φύση τους οι ανθρώπινες κοινωνίες επ’ ουδενί λόγω συγκροτούνται από ταλαντούχους αποκλειστικά ή και το αντίθετο. Εξάλλου ο ορισμός και η ένταση μίας έννοιας ερίζεται και τροφοδοτείται από τη διάκριση ή και αντίθεσή της προς άλλη ή άλλες και μόνο!