Στην Καθημερινή της 24/5 διάβασα ότι η ΥπΕΞ της Αλβανίας κα Χάτσκα, σε συνάντηση με τον κ. Δένδια, έθεσε θέμα «δικαιωμάτων ιδιοκτησίας ή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της κοινότητας των Τσάμηδων». Η απάντηση Δένδια ήταν άμεση με έμμεση απειλή βέτο στην ενταξιακή πορεία της Αλβανίας, εάν εκείνη εγείρει τέτοιο θέμα.
Η ανάγνωση των ανωτέρω έφεραν στη μνήμη τα όσα σχετικά με τους Τσάμηδες παραθέτει ο Σωτήρης Τσαμηράς στο βιβλίο του «Ας μη βρέξει ποτέ». Ο Τσαμηράς, φοιτητής στην Κατοχή, μετέσχε στον Ιερό Λόχο του Ζέρβα στην Ήπειρο, απαρτιζόμενο αποκλειστικά από φοιτητές και μαθητές Γυμνασίου. Ο λόγιος Τσαμηράς, ο οποίος δημοσίευσε επίσης συλλογές ποιημάτων, βάζει κάποιον Ηπειρώτη γέροντα να διηγηθεί «τα βάσανα της Θεσπρωτικής γης της Τσαμουριάς»: Έχουνε δει τα μάτια του: τι ενενήντα εφτά, τι δώδεκα, τι Μικρασία, τι σαράντα. Έχουνε διαβεί, Χριστέ μου, δυνάστες από την πολιτεία: Οι Τούρκοι και οι Τσάμηδες, οι Ιταλοί και οι Τσάμηδες, οι Γερμανοί και οι Τσάμηδες.
«Οι Τσάμηδες», λέει και η φωνή που τρεμουλιάζει από φόβο και φοβέρα συνάμα. Και τα ρυτιδιασμένα βλέφαρα μισοκλείνουνε. Τούτη η άτιμη φυλή που είχε κρατήσει ακόμη από το τούρκικο τα καλύτερα τσιφλίκια και καταπίεζε τους Ρωμιούς.
«Κολίγοι στη δούλεψη των αγάδων… Τέτοια χάλια ήμασταν, παλικάρι μου…».
«Οι Τσάμηδες», λέει… και πια δεν μπορείς να σταματήσεις την οργισμένη ροή του γέροντα… ετούτα τα τρία χρόνια της σκλαβιάς η καταραμένη φάρα δυνάστεψε τον τόπο, τους δικούς μας… Αμέτρητα τα κρίματα… φόνοι, φωτιά, τσεκούρι, ληστείες, βιασμοί… Έφτανε να περνάς μπροστά από καφενέ και να μην τους γουστάρει η φάτσα σου… Τραβάγαν μπιστόλια και σου την άναφταν… Μιλούσε για τη φοβερή συμμορία των Ντίνο… Δύο αδέλφια φονιάδες, ο Νουρή κι ο Μαζάρ… Ρημάξανε τα χριστιανικά χωριά… Ούτε από τα σπίτια μας δεν κοτούσαμε να ξεμυτίσουμε. Τα ’χανε καμωμένα πλακάκια με τους Ιταλούς πρώτα και όταν το βάλανε κάτω τούτοι δω, οι μπέηδες επιστρατεύσανε κάμποσες ηλικίες από κάθε χωριό με όρντινο των Γερμανών. Οργανώσανε αληθινή μιλίτσια με στολές κι οπλισμό της Βέρμαχτ. Σωστά τσακάλια. Το ’χανε ινάτι να ξαφανίσουνε το ρωμαίικο… Πρόθυμοι να πουλήσουνε τις υπηρεσίες τους στον όποιον καταχτητή και δυνάστη… Με τους Γερμανούς εξαχρειωθήκανε ολότελα…
Με χαράτσι ή με τη βία συνάξανε τα πλούσια γεννήματα της Θεσπρωτίας, λάδια, στάρια, ελιόκαρπο και κάνανε μαύρη αγορά, πουλώντας στον στρατό της κατοχής, μαζεύοντας ποσά αμύθητα. Στέναζε ο κοσμάκης… Και το χειρότερο, πέρυσι μετά τη μάχη της Σκάλας (σ.σ. νίκη των δυνάμεων του Ζέρβα κατά των Γερμανών με πολλούς νεκρούς Γερμανούς) οι Γερμανοί λυσσάξανε. Βάλανε τους Τουρκαλβανούς να μάσουνε τους προύχοντες, τους ρίξανε στη φυλακή, τους σακατέψανε στο ξύλο… Στις 29 του Σεπτέμβρη, λοιπόν, ντουφεκίσανε δω πιο κάτω, στο Φανάρι, σαρανταεννιά νομάτους.
Πήρανε οι δικοί μας τα βουνά. Συγκροτήσανε τη δεκάτη μεραρχία… Σαν μπήκανε οι αντάρτες στην Παραμυθιά και σε λίγες μέρες στην Πάργα και στα κεφαλοχώρια των Τουρκαλβανών έναν γύρο, ποιος να τους βαστάξει. Χρόνια έβραζε το μίσος μέσα τους… Κάθε χωριό, κάθε φαμίλια έκλαιγε τους δικούς της… Έπεσε λεπίδι, όποιον πάρει ο Χάρος… Ακριβώς λοιπόν στον ελαιώνα που ξημερωθήκαμε ο λόχος, είχανε χαλάσει έναν σωρό από δαύτους… Και τότε άρχισε η μεγάλη έξοδος των Τσάμηδων. Παρατώντας τα σπίτια τους, τους τραβήξανε μπουλούκια ατέρμονα κατά τον βοριά, αφήνοντας πίσω το βιος και τα κοπάδια τους».
Δεν χρειάζονται σχόλια. Το κείμενο αυτό τα λέει όλα. Άλλωστε, έχω εμπιστοσύνη στην αντικειμενικότητα του συγγραφέα που δεν διστάζει να χαρακτηρίσει κτηνάνθρωπους ορισμένους δικούς του συμπολεμιστές, οι οποίοι βασάνισαν άγρια ηγετικό στέλεχος του ΕΑΜ, τον πρόεδρο Πρωτοδικών της Κέρκυρας Γίδα. Συνέβη κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών, όταν οι αντάρτες του Ζέρβα είχαν καταφύγει στην Κέρκυρα κυνηγημένοι από τον ΕΛΑΣ. Κατά τον ίδιο τρόπο καυτηριάζει και κάθε άλλη αγριότητα των δικών του που έπεσε στην αντίληψή του.
Δυστυχώς, παρόμοια αντικειμενικότητα δεν έχω διαπιστώσει σε πολλά βιβλία από την άλλη πλευρά, λες κι εκεί δρούσαν μόνο άγγελοι και παρόμοιες αγριότητες δεν γινόντουσαν.
*Ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επίτιμος διδάκτωρ Γεωπονικού Πανεπιστημίου, πρ. γενικός διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας.
