Η Οδησσός είναι μία παραθαλάσσια πόλη του Εύξεινου Πόντου στην Ουκρανία και είναι απέναντι από την Κριμαία. Η περιοχή αυτή κατοικήθηκε από Έλληνες της Αργοναυτικής εκστρατείας και από κατοίκους της Μιλήτου από τον 6ο και 7ο αιώνα π.Χ. Με το πέρασμα των αιώνων η Οδησσός παρήκμασε, ιδίως μετά την κατάληψή της από τους Ρωμαίους τον 4ο αιώνα μ.Χ. και ήταν εγκαταλελειμμένη μέχρι τον 14ο αιώνα μ.Χ. Εκείνη την εποχή ο Τάταρος ηγεμών Χατζή Μπέης έκτισε ένα φρούριο εκεί και η πόλη που αναπτύχθηκε πήρε το όνομά του, Χατζήμπεη. Τον 16ο αιώνα καταλήφθηκε από τους Τούρκους και μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο 1787-1792 και τη συνθήκη του Ιασίου (09.01.1792) περιήλθε η Οδησσός στη Ρωσία.
Η συνθήκη Ειρήνης του Ιασίου μεταξύ Ρωσίας-Τουρκίας υπογράφηκε από την Αικατερίνη Β’ της Ρωσίας και τον σουλτάνο Σελίμ της Τουρκίας. Τότε παραχωρήθηκε και η περιοχή της Κριμαίας στη Ρωσία και η μεθόριος μεταξύ της Τουρκίας και της Ρωσίας ορίστηκε ο Δνείστερος ποταμός.
Με τη συμφωνία διαφώνησε ο Έλληνας θαλασσομάχος Λάμπρος Κατσώνης, όπου η αυτοκράτειρα Αικατερίνη, αναγνωρίζοντας τη μεγάλη προσφορά του στην καταπολέμηση και καταστροφή του τουρκικού στόλου με τα δικά του πλοία και τη σημαία της Ρωσίας, στο Αιγαίο και το Ιόνιο Πέλαγος, τον βράβευσε με τον βαθμό του χιλιάρχου και του απένειμε τον μεγαλόσταυρο του Αγίου Γεωργίου. Για τη συνθήκη αυτή που δεν αναφέρονταν η Ελλάδα, ο Κατσώνης θα απαντήσει στον Ρώσο στρατηγό Ταμάρα που του έφερε εντολή να σταματήσει τις εχθροπραξίες εναντίον των Τούρκων: «Εάν η αυτοκράτειρα συνομολόγησεν ειρήνην, ο Κατσώνης δεν συνομολόγησεν ακόμην την ιδικήν του» (βιβλ. 2, σελ. 519).
Το 1794 η αυτοκράτειρα της Ρωσίας διαπίστωσε ότι στα αρχαία κτίσματα της παραθαλάσσιας Ελληνικής πόλης της Οδησσού η δημιουργία ενός νέου σύγχρονου Ελληνικού λιμανιού θα εξυπηρετούσε πολύ τα ρωσικά συμφέροντα. Έτσι «… με την έναρξη των οικοδομικών εργασιών αντικαθίσταται η ταταρική ονομασία με την αρχαία Ελληνική, Οδησσός. Στις 19 Απριλίου 1795 η Μεγάλη Αικατερίνη παραχωρεί στους Έλληνες που είχαν καταφύγει στην περιοχή μετά την αποτυχία των Ορλωφικών και της επανάστασης του Λάμπρου Κατσώνη, γαίες και ρούβλια για την εγκατάστασή τους. Οι 200 πρώτοι Έλληνες, κυρίως από την Πελοπόννησο και το Αιγαίο (σε περίπου 2.500 κατοίκους της Οδησσού το 1795), θα μεγαλουργήσουν. Μέσα σε μία πενταετία οι Έλληνες υπολογίζονται σε 15.000….» (βιβλ. 1, σελ. 5).
Η πόλη της Οδησσού στον Εύξεινου Πόντο, η πόλη της Μεγάλης Αικατερίνης, θα γινόταν ισάξια με το μεγάλο λιμάνι της Πετρούπολης στη Βόρεια Θάλασσα. Στα δύο πρώτα χρόνια της Οδησσού η τσαρίνα Αικατερίνη Β’ βοήθησε τους Έλληνες οικονομικά στη δημιουργία μεγάλων εμπορικών καταστημάτων και εργοστασίων βιομηχανικής παραγωγής, όπως η μακαρονοποιεία του Παπαδόπουλου, οινοποιείο, το μεταξουργείο του Σάλιαγκα και έτσι με το μεγάλο ενδιαφέρον της αυξήθηκε η οικοδόμηση της πόλης κατά έτη 1795–1796. Με τα χρηματιστηριακά προνόμια που έδωσε η Αικατερίνη στους Έλληνες, με τα χαμηλότοκα δάνεια δημιούργησαν μεγάλες επιχειρήσεις στην Οδησσό και εκεί έχτισαν ελληνικά σχολεία, ιατρείο, θέατρο, εκκλησίες.
Η ευνοϊκή όμως πορεία και εξέλιξη του Ελληνισμού στην Οδησσό σταμάτησε στις 06.11.1796, όταν απεβίωσε η Αικατερίνη και τη θέση της πήρε ο γιος της Παύλος Α’, ο οποίος με την ανάληψη των καθηκόντων του καταργεί όλα τα προνόμια και αξιώματα των συνεργατών και φίλων της μητέρας του «…οι Έλληνες φαίνεται ότι πληρώνουν ακριβά το μίσος που τρέφει ο νέος τσάρος για τη μητέρα του και τους ευνοούμενούς της.» (βιβλ. 1, σελ. 11).
Μετά τον θάνατο του Παύλου τον Μάρτιο του 1801, νέος τσάρος ορκίστηκε ο Αλέξανδρος, όπου ως θαυμαστής της γιαγιάς του Αικατερίνης, συνεχίζει το έργο της δίνοντας μεγάλο ενδιαφέρον στο νότιο τμήμα της χώρας, στη Νέα Ρωσία και ιδιαίτερα στην Οδησσό. Το 1802 παραχωρεί μεγάλες εκτάσεις γης στους Έλληνες της Οδησσού, εκπληρώνοντας και ολοκληρώνοντας την παλαιά απόφαση της γιαγιάς του κατά τα εγκαίνια της ίδρυσης και εγκατάστασης των Ελλήνων της Οδησσού στις 19.04.1795.
Το μεγαλύτερο όμως γεγονός που συνδέει την Οδησσό με τον Ελληνισμό είναι η ίδρυση εκεί της Φιλικής Εταιρείας το 1814, που αποτέλεσε τη βάση της έναρξης της Επανάστασης του 1821, που με πολλούς αγώνες και θυσίες οδήγησε στην απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους κατακτητές. Πρωτοπόροι στη δημιουργία της Φιλικής Εταιρείας ήταν ο Νικόλαος Σκουφάς από την Άρτα, ο Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Αθανάσιος Τσακάλωφ και ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος. Η μυστική αυτή οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας ανέθεσε την αρχηγία στην αρχή στον Ι. Καποδίστρια και επειδή αυτός αρνήθηκε, δόθηκε τελικά στον Αλεξ. Υψηλάντη που ήταν ανώτερος αξιωματικός του ρωσικού στρατού και η Επανάσταση του 1821 δικαίωσε τους αγώνες και τις θυσίες τους για την απελευθέρωση.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1) «ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ», τόμος 6, τεύχος 58, ΑΘΗΝΑ, 2000.
2) «Νεότερο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό ΗΛΙΟΥ», Τόμος 10, ΑΘΗΝΑ, 1957.
