Δ. Παπανικολής: Ο φημισμένος πυρπολητής

Ιστορικά

Η «Ναυμαχία της Ερεσού», πίνακας του Κων. Βολανάκη

Από τον Ευάγγελο Μπαλντούνη, φιλόλογο

* Ο Δημήτριος Παπανικολής Γεννήθηκε στα Ψαρά το 1790. Από μικρή ηλικία μπήκε στο ναυτικό επάγγελμα. Ακολουθούσε τον πατέρα του στα εμπορικά ταξίδια και στους αγώνες κατά των Βερβέρων πειρατών (στις ακτές τής Β. Αφρικής). Προσλήφθηκε ως ναυτικός και σε άλλους πλοιοκτήτες, ενώ παράλληλα τελείωσε και ένα υποτυπώδες σχολείο. Η κήρυξη τής Επανάστασης τον οδήγησε να ναυτολογηθεί και σύντομα να βρεθεί στο επίκεντρο των ναυτικών επιχειρήσεων κατά των τουρκικών πλοίων. Αναδείχθηκε σε έναν από τους τολμηρότερους πυρπολητές, σε ναυμαχίες καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη τού Αγώνα.
* Πρώτη χρήση μπουρλότου στην Ερεσό Λέσβου (Μάιος 1821): Ήταν ο επικεφαλής τού πληρώματος του πυρπολικού που επέπεσε κατά τού επιβλητικού πλοίου «Μπεχτάς Καπτάν» (Κινούμενο Όρος). Αρχικά τα ελληνικά πλοία ξεκίνησαν να βάλουν με τα κανόνια τους εναντίον των Τούρκων χωρίς επιτυχία, αφού ήταν εκτός του βεληνεκούς τους. Ο σκοπός τους ήταν να αποσπαστεί η προσοχή τού τούρκικου πληρώματος και να σχηματιστεί καπνός πάνω στην επιφάνεια τής θάλασσας. Το πυρπολικό θα εκμεταλλευόταν τον κρότο των πυροβόλων και την καπνιά και θα διολίσθηνε αθέατο προς το εχθρικό πλοίο.
* Ο αφανισμός του εχθρικού πλοίου: Πράγματι ο ατρόμητος μαχητής Παπανικολής και οι 21 άφοβοι σύντροφοί του, πλησίασαν και το κόλλησαν καλά στην πλώρη του. Την τελευταία στιγμή κι ενώ είχαν ολοκληρώσει την αποστολή τους, πήδησαν στη βάρκα διαφυγής και επέστρεψαν σώοι και αβλαβείς. Οι φλόγες μεταδόθηκαν στον οθωμανικό κολοσσό και τον ανατίναξαν. Απερίγραπτες σκηνές πανικού επικράτησαν στο τουρκικό πλοίο. Η τραγωδία του κράτησε γύρω στα 35’. Τόσο χρειάστηκε για να μεταβληθεί σε τέφρα και ερείπια με πάνω από 1.000 νεκρούς....
* Ναυμαχία του Γέροντα (Αύγουστος 1824): Σ’αυτόν τον κόλπο απέναντι από Λέρο και Κάλυμνο, προκάλεσε με τους συντρόφους του πυρπολητές τον τρόμο στον οθωμανικό στόλο. Συμμετείχε και σε πολλές άλλες καταδρομικές και αποβατικές επιχειρήσεις (Μοσχονήσια - Καστελλόριζο - Ψαρά), όπου οι επιτυχίες του είχαν καταπλήξει τους άλλους ναυμάχους.
* Το 1826 κατάφερε να καθελκύσει δικό του καράβι, τον «ΝΕΛΣΩΝΑ», εξοπλισμένο με πολυβόλα. Ο «Νέλσων» τέθηκε αμέσως στην υπηρεσία τού Αγώνα, λαμβάνοντας μέρος σε αρκετές επιχειρήσεις. Με τη λήξη τού Αγώνα ασχολήθηκε με το εμπόριο (1829-1833). Τότε η Κυβέρνηση Όθωνα αγόρασε το πλοίο του και το ενέταξε στον στόλο τής Ελλάδας. Ο Παπανικολής παρέμεινε κυβερνήτης του. Το 1836 μεταφέροντας στην Τεργέστη 129 Βαυαρούς στρατιώτες που επέστρεφαν στη χώρα τους, προσάραξε λόγω σφοδρής καταιγίδας στον δίαυλο Ζακύνθου - Ηλείας και διαλύθηκε ολοσχερώς. Όλοι οι επιβαίνοντες διασώθηκαν. Εξαιτίας αυτού του ναυαγίου και άλλων διαβολών, οδηγήθηκε στο Ναυτοδικείο και τέθηκε σε διαθεσιμότητα για 5 χρόνια.
* 1841, ανακλήθηκε και τοποθετήθηκε κυβερνήτης τής κορβέτας «Αμαλία». 1843, εκλέχτηκε πληρεξούσιος Ψαρών στην τότε Εθνοσυνέλευση. 1845, στάλθηκε στο Γύθειο για να εξομαλύνει μανιάτικες διαφορές. 1846, έληξε η ναυτική του σταδιοδρομία. Ανέλαβε όμως πρόεδρος τού Ναυτοδικείου μέχρι τον θάνατό του, το 1855. Πέθανε στον Πειραιά και κατόπιν βασιλικής διαταγής μεταφέρθηκε στην Αθήνα και ετάφη με στρατιωτικές τιμές. Ήταν 65 ετών...
* ΕΠΙΛΟΓΟΣ - ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ: Ο φημισμένος αυτός πυρπολητής προσέφερε σημαντικές υπηρεσίες στις θαλάσσιες επιχειρήσεις κατά τον Αγώνα τού 1821. Ξεκίνησε πρώτος τη χρήση μπουρλότων, τα «ηφαίστεια» όπως αναφέρονται τα πυρπολικά σε επίσημα έγγραφα τής Επαναστατική εποχής. Αυτά τα «ηφαίστεια» στα χέρια των Ελλήνων ναυτικών τού 1821 εξελίχθηκαν σε ένα τρομερό πολεμικό μέσο. Ξένος παρατηρητής σημειώνει: «...Τελικά οι Έλληνες βρήκαν το όπλο τής Επανάστασης». Σε πολλές περιπτώσεις η εμφάνισή τους και μόνο, ήταν αρκετή για να σπείρει πανικό στις τάξεις των Τούρκων και να παραλύσει κάθε σκέψη τους για εμπλοκή σε ναυμαχία....
* Το Πολεμικό μας Ναυτικό τιμώντας τον Παπανικολή, έδωσε το όνομά του σε 3 υποβρύχια. Το πρώτο ήταν το περίφημο υποβρύχιο που έδρασε κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το δεύτερο υπηρέτησε στον στόλο μας από το 1972 έως το 1992. Το τρίτο, ο αόρατος «φονιάς», παρελήφθη μόλις πριν λίγο καιρό.... Σε πίνακά του ο ζωγράφος Βολανάκης απεικόνισε τη θριαμβευτική επιτυχία τού Παπανικολή στην Ερεσό...