Δημοκρατία και ισχύς

Από τον Παύλο Γιατσάκη

Η απλούστερη μορφή ισχύος που γίνεται αντιληπτή είναι αυτή που παρατηρείται μέσα στη φύση και έχει τρεις κατηγορίες. α) Αυτή που οφείλεται στα φυσικά φαινόμενα και ερμηνεύεται καθαρά με τους νόμους της μηχανικής, ηλεκτρικής, θερμοδυναμικής και ατομικής ενέργειας, β) αυτή που οφείλεται σε βιολογικούς παράγοντες, γ) αυτή που πηγάζει από τον άνθρωπο και δη από την εποχή που αποφάσισε να δημιουργήσει την κοινωνία με άλλους ομοίους του.
Στην πρώτη κατηγορία το μόνο που μπορούμε να διακρίνουμε είναι η συνεχής μεταβολή των μορφών ενέργειας και την πρόσκαιρη ισορροπία τους όταν αυτή συσσωρεύεται και τότε βρίσκεται ως εν δυνάμει ενέργεια. Εν ολίγοις το χαρακτηριστικό τους είναι η αναγκαιότητα και υπ' αυτήν την έννοια τη χαρακτηρίζει η φυσική αθωότητα!
Στη δεύτερη κατηγορία, πριν την παρουσία του ανθρώπου στη Γη αλλά και τώρα, τη χαρακτήριζε και τις χαρακτηρίζει μια νομοτέλεια από τη γέννηση κάθε όντος και σε όλες τις εκφράσεις της ζωής του. Δηλαδή, το σύνολο των λειτουργιών του πολυκυτταρικού οργανισμού του καθοριζόταν και καθορίζεται από κανόνες που είναι επιτακτικοί, ακαταμάχητοι, ανελέητοι! Εν τέλει το κάθε άτομο αλλά και το σύνολο των διαφόρων ειδών το διέκρινε η επιβίωση, αλλά και η διαιώνισή του, λειτουργώντας ως κρίκος διαδοχής γενεών των οποίων η μοίρα είναι διαρκής! Ακόμη όμως και στην περίπτωση των πρωτεύοντων θηλαστικών η παρουσία μικρών στοιχείων ύπαρξης κοινωνίας ανάγεται στην τυχαιότητα και την ανάγκη επιβίωσης και ουδόλως εμφανίζεται βούληση για ισχύ με την ειδοποιό σημασία των όρων που υπάρχουν μόνο μέσα στο ανθρώπινο σύμπαν.
Με αυστηρά βιολογικούς όρους ίσως φαίνεται άτοπη η επιλογή του ανθρώπου ως τρίτη κατηγορία, όμως αυτό που συνηγορεί σ' αυτήν την επιλογή είναι η μοναδική του ικανότητα στην πνευματική λειτουργία. Απότοκος της νοητικής του διεργασίας και ως συμπέρασμα ενέργειας προκύπτει η βούλησή του, η θέλησή του. Αυτό ακριβώς το «θέλω» του συμπλέκεται με τα αντίστοιχα των ομοίων του όχι σε μια μονοσήμαντη συμφωνία, τουναντίον τις περισσότερες φορές διακρίνουμε στο πλαίσιο της κοινωνίας ως επί το πλείστον αντιθέσεις απόψεων και εν τέλει αντιπαλότητες επικράτησης ή αλλιώς κατίσχυσης έναντι άλλων! Συνοπτικά οι έννοιες της βούλησης και της ισχύος με την ειδοποιό σημασία των όρων υπάρχουν μόνο μέσα στο ανθρώπινο σύμπαν, και γι' αυτό δεν μπορούν να εμφανιστούν με κάποια φυσική αθωότητα, παρά με την πονηριά και τη δολιότητα, με όλες τις μεταμφιεστικές και εκλογικευτικές τέχνες του πνεύματος!
Χαρακτηριστική, μα και ολοκληρωτική έννοια ισχύος, είναι αυτή που αποδίδεται στον Θεό με τη λέξη παντοδυναμία. Η απορία και ο φόβος που προκαλούσε στους ανθρώπους ακύρωνε κάθε συζητήσεις σχετικά με την επιδίωξη ισχύος ως ανθρωπολογικά ριζωμένο κίνητρο των πράξεων. Αυτό ήταν ολοφάνερο στην πρόδρομη ιστορία των κοινωνιών και μέχρι τους νεότερους χρόνους. Στην πραγματικότητα όμως η παντοδυναμία του μεταβιβάζεται σ' αυτούς που ανέλαβαν να τον ερμηνεύσουν ανεξάρτητα αν ονομάζεται Παπάς, Αυτοκράτορας, καθαρός ή συγκεκαλυμμένος Δικτάτορας. Η προσωποπαγής ή έστω μιας μικρής κλίκας άσκηση εξουσίας κατά κανόνα εκφυλίζεται σε βία, διότι δεν ισοζυγιάζεται από καμιά άλλη! Η μόνη εξαίρεση, που όμως επιβεβαιώνει τον κανόνα, είναι αυτή του Πιττακού, τύραννου των Μυτιληναίων, ο οποίος παρά τη μεγάλη δημοφιλία που απολάμβανε, μετά την παρέλευση δεκαετίας παραιτήθηκε από το αξίωμά του ακριβώς διότι αισθάνθηκε να τον καταλαμβάνει η αλαζονεία της εξουσίας, της ισχύος! Ωστόσο και η μετεξέλιξη των δεσποτικών καθεστώτων είτε σε αριστοκρατικά αντίστοιχα είτε γενικότερα σε ολιγαρχικά, προέτασσε νόμους χωρίς διαβούλευση με το πλήθος των διοικουμένων και βεβαίως αποφάσιζε χωρίς αυτούς, οι οποίοι είχαν την "ελευθερία" μόνον να υπακούσουν. Έχουμε λοιπόν την καθαρή μορφή άσκησης ισχύος ως βία επί των πολλών και μπορούμε να αντιληφθούμε ότι μεταξύ αρχόντων και αρχόμενων δεν υπήρχαν οι αμφίδρομοι συνεκτικοί δεσμοί. Με άλλα λόγια υπήρξαν πόλεις - κράτη αλλά όχι πολίτες.
Για πρώτη φορά στον πλανήτη μας πριν δυόμισι χιλιάδες χρόνια στη μικρή γωνιά της Αττικής ήλθε πρώτα η φρόνηση του Σόλωνα να αμβλύνει τις μεγάλες οικονομικές ανισότητες και ιδίως με την περίφημη Σεισάχθεια να αμβλύνει τα πάθη των αθηναίων οικογενειαρχών. Πρώτο αποτέλεσμα αυτής ήταν η απόδοση αξιοπρέπειας στους φτωχότερους από αυτούς και η ενίσχυση της συνοχής των ανθρώπων της κοινωνίας τους. Τότε ήλθε το απαύγασμα της πολιτικής σύλληψης της δόμησης θεσμών στην Πόλη Κράτος των Αθηνών από τον ανεπανάληπτα Κλεισθένη. Δημιουργώντας τις δέκα φυλές των οποίων η σύνθεση είχε τοπογραφικά και οικονομικά την ίδια αναλογία σ' όλες, κλείδωσε την επικράτηση του συνόλου των δήμων στις αποφάσεις, δημιούργησε δηλαδή λόγο και πράξεις τη ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ! Κατέστησε δηλαδή όλους συμμετόχους στην εκλογή ετησίως των αρχόντων, μα ανά δεκαετία κατέστησε και τους ίδιους αιρετούς άρχοντες λογοδοτούντες για τα πεπραγμένα τους, και τους νόμους είχε σε κοινή θέα.
Έτσι κατέστησε τους ελεύθερους άνδρες ΠΟΛΙΤΕΣ πλέον υπεύθυνους ιδίως με τη θέσμιση της γραφής παρανόμων. Όλοι πλέον ήσαν αυτόνομοι, αυτοκυβερνώμενοι, μα και αυτόδικοι! Μέγα το όνειδος και κολασμός στον μη συμμετέχοντα Αθηναίο άνδρα που τον αποκαλούσαν περιφρονητικά ΙΔΙΩΤΗ. Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι η συνοχή και ομόθυμη συμμετοχή και υπηρέτηση της Δημοκρατίας στηρίζεται αλλά και διασφαλίζεται από τους επιτακτικούς και αναμφισβήτητους καθολικούς σε ισχύ νόμους της! Οι νόμοι όμως είναι δημιούργημα της σύνολης κοινωνίας και ισοζυγιάζονται στην ισχύ τους μόνον με την ψήφιση από την πλειοψηφία των Πολιτών άλλων που τους ακυρώνουν. Σε βία μπορεί να εκφυλισθεί μονάχα η ισχύς η οποία δεν ισοζυγιάζεται από καμιάν άλλη! Νομική περιορισμένη εξουσία υφίσταται μόνο στο πλαίσιο της ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, και αποτελεί όργανο της κοινωνικής αυτοσυντήρησης, ενώ η απεριόριστη η σφετερισμένη τυραννική εξουσία ξεθεμελιώνει την κοινωνία!
Αποδεδειγμένα ανεπτυγμένοι πολιτισμοί δίχως θεσμισμένη χρήση βίας δεν υπήρξαν ποτέ μέχρι σήμερα. Όμως η διαρκής απειλή χρήση βίας πρέπει να ερείδεται (στηρίζεται) σε ευρύτατη κοινωνική σύμπνοια. Στις σύγχρονες αντιπροσωπευτικές κοινοβουλευτικές δημοκρατίες των οποίων πολλάκις η εκλογή στηρίζεται σε καθαρές μειοψηφίες του λαού και όχι των συμμετεχόντων συνδημιουργών Πολιτών, η λειτουργία των ανθρώπων συνέχεται μάλλον με τη βία της ισχύος των νόμων και ελάχιστα διαχέεται η έννοια της Δημοκρατίας μέσα τους! Τα ίδια τα καταστατικά των πολιτικών παρατάξεων, αλλά με σκοπούμενη ασάφεια και άλλα ρητά, κάνουν ιδιαίτερη αναφορά σε τμήματα του λαού πλέον, όχι Πολιτών και στα ιδιαίτερα οικονομικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά τους και με οδηγό σημείο το "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα" λειτουργώντας επιτήδεια.
Μια προσεκτική ανάγνωση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας θα μας καταδείξει ότι η ιδεατή λειτουργία της και εν τέλει η ποιότητά της χρονικά δεν ξεπέρασε τον έναν αιώνα. Σύντομα η ύπαρξή της έσβησε και καταπλακώθηκε στα ερείπιά της για δύο χιλιετηρίδες και πλέον, οι δε αξίες της έδωσαν τη θέση τους στην απελπισμένη και υπερβατική αναζήτηση βοήθειας και ελέους σε μια μεταθανάτια ζωή! Μόνο η αναζήτηση του φωτός κατά την Αναγέννηση και τον Διαφωτισμό και μετέπειτα, ακύρωσε στην πράξη την παντοδυναμία ισχύος του Θεού μέσω των αντιπροσώπων του, και την κατέστησε επιδίωξη ισχύος ως ανθρωπολογικά ριζωμένο κίνητρο των πράξεων! Κατά τη γνώμη μου και εν είδει συμπεράσματος "ο άνθρωπος είναι ελαττωματικό μέσο μεταφοράς ιδεολογίας και εφαρμογής της!".
Μικρότερα μόρια θεσμισμένης ισχύος αποτελούν διάφορες μορφές, όπως η κλινική θεραπεία, η φυλακή, το αναμορφωτήριο και η λειτουργία κοινωνικών κυττάρων όπως είναι η εκπαίδευση και οι πρωτοβάθμιες οργανώσεις. Όλες όμως είναι αντίγραφα της έντασης ποιότητας της συνολής Δημοκρατίας. Ο συναισθηματισμός του ανθρώπου οδηγεί αναπόφευκτα την κοινωνία στην αναζήτηση μιας κοινωνικής ηθικής, χαρακτηριστικό μιας ευνοούμενης πολιτείας. Όμως η υπόθεση της κοινωνικής ηθικής δεν προάγεται ιδιαίτερα όσο ο Λόγος δεν επιφορτίζεται απ' όλους ανεξαρτήτως με τη λύση των σπουδαιότερων προβλημάτων! Αυτό το λουλούδι, ο Λόγος, δημιούργημα και κατάκτηση του Ανθρώπου, ποτίστηκε επαρκώς στα άγια χώματα της Πνύκας και έτσι μετουσιώθηκε σε ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ!