φαινόμενο της φοροδιαφυγής εντείνεται και απομειώνει τα κρατικά φορολογικά έσοδα με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος υπερφορολόγησης των εισοδημάτων με παράλληλη μείωση της φοροδοτικής ικανότητας των πολιτών. Η φοροδιαφυγή είναι ένα πολύπλοκο, πολυσύνθετο και ενδημικό φαινόμενο, η επιρροή του οποίου ξεπερνά την αυστηρά οικονομική σφαίρα και έχει πολιτικές και κοινωνικές επιπτώσεις. Η φοροδιαφυγή είναι σήμερα στην Ελλάδα η πιο μαζική και η πιο ανεκτή εκδήλωση αντικοινωνικής συμπεριφοράς και παράβασης νόμων, καθώς και η πλέον έκδηλη απόδειξη της κρατικής λειτουργίας και ανεπάρκειας των φορολογικών αρχών και της δημόσιας διοίκησης γενικότερα.
Για την αποτελεσματικότερη πραγματοποίηση ορισμένων στόχων, οι δημόσιοι φορείς, συνήθως επιβάλλουν περισσότερους από έναν φόρους. Κάθε φόρος έχει ορισμένα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, έτσι ο σωστός συνδυασμός των φόρων ελαχιστοποιεί τα μειονεκτήματα και αυξάνει τα πλεονεκτήματα. Όπως είδαμε παραπάνω, η πιο συνήθης διάκριση των φόρων είναι μεταξύ των άμεσων και έμμεσων.
Οι άμεσοι φόροι παρουσιάζουν μεγάλη ελαστικότητα στις μεταβολές του εισοδήματος με συνέπεια τα έσοδά τους να αυξάνονται ταχύτερα με τις μεταβολές του εισοδήματος και έτσι το δημόσιο έχει τη δυνατότητα να χρηματοδοτεί τις αυξανόμενες δαπάνες του, χωρίς να χρειάζεται να μεταβάλλει τους συντελεστές φορολογίας.
Οι έμμεσοι φόροι είναι απλούστεροι στην εφαρμογή όταν επιβάλλονται σε ένα σχετικά μικρό τμήμα του πληθυσμού με αποτέλεσμα να έχουν μικρότερο κόστος για τη φορολογούσα αρχή, καθώς και μικρότερο κόστος συμμόρφωσης για τους φορολογούμενους. Ακόμα, δεν επηρεάζουν αρνητικά το κίνητρο για εργασία στο ίδιο ποσοστό που το κάνουν οι φόροι εισοδήματος. Είναι σε μεγάλο βαθμό προαιρετικοί, διότι ο φορολογούμενος μπορεί να τους αποφύγει σχετικά εύκολα περιορίζοντας την κατανάλωση.
Η φοροδιαφυγή είναι κάθε παράνομη πράξη ή παράλειψη του φορολογουμένου, με την οποία επιδιώκει τη μείωση της φορολογικής του επιβάρυνσης ή την αποφυγή καταβολής του φόρου που του έχει βεβαιωθεί.
Η φοροαποφυγή, η οποία δεν πρέπει να συγχέεται με τη φοροδιαφυγή, είναι η εφαρμογή καλά σχεδιασμένων λογιστικών πρακτικών που αποτελούν απόρροια προσεκτικής μελέτης της εμπορικής νομοθεσίας, της φορολογικής πρακτικής, των διεθνών προτύπων χρηματοοικονομικής αναφοράς, νομοθετικών και υπουργικών αποφάσεων με μοναδικό στόχο τη μείωση της φορολογητέας ύλης ενός φυσικού ή νομικού προσώπου.
Παραοικονομία θεωρείται το τμήμα εκείνο της οικονομικής δραστηριότητας το οποίο ασκείται λαθραία και παράνομα.
Τα αναμενόμενα αποτελέσματα από την αναμόρφωση του συστήματος φορολογίας εισοδήματος στην Ελλάδα θα είναι η ισοκατανομή των φορολογικών βαρών, η ενίσχυση εμπιστοσύνης πολιτών στο φορολογικό σύστημα, διαφάνεια και δημοκρατικός έλεγχος, απλοποίηση φορολογικής νομοθεσίας, σταθερότητα φορολογικού πλαισίου, μείωση κόστους συμμόρφωσης και ταχύτερη εξυπηρέτηση φορολογούμενων, αύξηση του βαθμού εισπραξιμότητας των οφειλών, αύξηση των δημοσιονομικών εσόδων, προσέλκυση ιδιωτικών ξένων επενδύσεων, κραταίωση αισθήματος φορολογικής ισονομίας και ισοπολιτείας, αύξηση του βαθμού πιστότητας και ικανοποίησης των στελεχών της φορολογικής διοίκησης, μείωση του εξωτερικού δανεισμού, μείωση του κόστους δανεισμού, βελτίωση των δεικτών ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, ενδυνάμωση του υγιούς ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων, μείωση φαινομένων κρατικής διαφθοράς, αύξηση του βαθμού της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης, πάταξη του λαθρεμπορίου καυσίμων, αλκοόλ, κ.ά., ελαχιστοποίηση του κόστους διαχείρισης του φορολογικού συστήματος και χάραξη μακροοικονομικής πολιτικής.
Η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής είναι μια πρόκληση για όλα τα κράτη του κόσμου, ακόμη και για τα πιο ανεπτυγμένα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ο ΟΟΣΑ έχουν αναπτύξει εργαλεία καταπολέμησης της φοροδιαφυγής, ενώ υπάρχει πλούσια προϊστορία πολιτικών καταπολέμησης του προβλήματος από άλλες χώρες που αξίζει να μελετηθεί.
Τα προτεινόμενα μέτρα αναχαίτισης της φοροδιαφυγής είναι η μείωση των συντελεστών φορολογίας και των έκτακτων φόρων επί των ήδη φορολογηθέντων εισοδημάτων, εκτεταμένη χρήση πλαστικού χρήματος και επέκταση της ηλεκτρονικής τιμολόγησης, αποτελεσματική και εντατική διενέργειας ελέγχων και αποτελεσματική περαίωση των φορολογικών υποθέσεων, βελτιστοποίηση της οργάνωσης και εκσυγχρονισμός των φορολογικών αρχών, δημιουργία ηλεκτρονικής φορολογικής διοίκησης, κατάρτιση και εκπαίδευση των υπαλλήλων της φορολογικής διοίκησης, άρση φορολογικών αδικιών και αδικαιολόγητων εξαιρέσεων, αυστηροποίηση των προστίμων, δημιουργία σταθερού και απλοποιημένου φορολογικού συστήματος, σταδιακή αλλαγή στη διάρθρωση της ελληνικής οικονομίας, δημιουργία φορολογικής συνείδησης και καλλιέργεια φορολογικής παιδείας, εφαρμογή ηλεκτρονικής τιμολόγησης, αυτόματη διασταύρωση φορολογικών παραστατικών, εντατικοποίηση φορολογικών ελέγχων, αναγκαστική είσπραξη οφειλών, προσωρινοί έλεγχοι ΦΠΑ, έλεγχος προμηθειών στους τομείς της υγείας και των προμηθειών, άρνηση φορολογικής αμνηστίας, υποχρεωτική καταβολή μισθοδοσίας μέσω τραπεζικού συστήματος για όλες τις επιχειρήσεις που απασχολούν προσωπικό άνω των 10 ατόμων, οι διαδικασίες πληρωμών και εισπράξεων να γίνονται μέσω τραπεζικού συστήματος (κάρτες, εμβάσματα, κ.λπ.) και μισθολογική αποκατάσταση των υπαλλήλων της φορολογικής διοίκησης.
Εν κατακλείδι, η φοροδιαφυγή και σε μικρότερο βαθμό και η φοροαποφυγή, αποτελούν ένα σαράκι για την οικονομία της χώρας μας, το οποίο όσο πιο γρήγορα αντιμετωπιστεί, τόσο πιο γρήγορα θα επέλθει η πολυπόθητη οικονομική ανάπτυξη. Απαιτείται ισχυρή πολιτική βούληση, σύγκρουση με κατεστημένα και λογικές ετών και τέλος η θέσπιση ενός ισχυρού νομοθετικού πλαισίου για την πάταξη των φαινομένων αυτών. Η αρχή έχει γίνει, μένει όμως ακόμα πολύς δρόμος για την επίτευξη του στόχου, που δεν είναι άλλος από τη μείωση των ποσοστών της φοροδιαφυγής και φοροαποφυγής, και τη δημιουργία μιας οικονομικά ευημερούσας κοινωνίας.
Από τον Στυλιανό-Ειρηναίο Μακρή, οικονομολόγο-σύμβουλο Επιχειρήσεων, ΜΒΑ-MSc στη Λογιστική και τα Χρηματοοικονομικά, ΙFRS-Management Accounting and Costing MAC
