Μία από τις μελανότερες σελίδες της Ιστορίας του Βυζαντίου υπήρξε, χωρίς αμφιβολία, η περίοδος της εικονομαχίας 726 - 843 μ.Χ. Το δυσεξιχνίαστο αυτό κίνημα που συγκλόνισε συθέμελα και ταλάνισε την Αυτοκρατορία περισσότερο από έναν αιώνα απείλησε να αλλοιώσει τον χαρακτήρα της. Η δυσκολοξεδιάλυτη αυτή πνευματική ζύμωση που ετοιμάζονταν από παλιά μέσα σε θεολογικούς κύκλους της Μικράς Ασίας εκδηλώθηκε τώρα επί δυναστείας Ισαύρωνως εικονομαχικό κίνημα.
Εικονομαχία ονομάζεται μια μεγάλη πνευματικοθρησκευτική κίνηση με περιεχόμενο το ζήτημα της λατρείας των εικόνων. Όλα ξεκίνησαν από τον αυτοκράτορα Λέοντα Γ' Ίσαυρο τον Σαρακηνόφρωνα. Εικονομάχοι και εικονόφιλοι συμφωνούσαν ότι ήταν αδύνατον να απεικονισθεί ο Θεός γιατί η Θεία φύσις ήταν απερίγραφος, όχι ορατή και δεν μπορούσε να αποδοθεί από τους ζωγράφους. Ο Θεός όμως είναι και άνθρωπος.
Οι εικονομάχοι πρέσβευαν ότι εφόσον ήταν Θεός ήταν απερίγραφος, άρα δεν μπορούσε να απεικονισθεί. Οι εικονολάτρες ισχυριζόταν ότι κατά τη θεία φύση του ήταν «απερίγραφος» εφόσον όμως ο Ιησούς (ενσαρκώθηκε) ήταν ταυτόχρονα και άνθρωπος, επέμειναν ότι ήταν δυνατή η απεικόνισή του. Η χρήση των αγίων εικόνων στην εκκλησία μας υπήρξε αρχαιότατη. Τη χρήση των εικόνων αναφέρουν και οι: Τερτυλιανός (160 - 245 μ.Χ.), ο Άγιος Επιφάνιος, ο Ευσέβιος, οι Άγιοι Γρηγόριος Ναζιανζηνός, Γρηγόριος Νύσσης, ο Πάπας Δάμασος, οι: Παυλίνος, Αυγουστίνος και άλλοι.
Κατά την πρώτη φάση της εικονομαχίας 726 - 787 μ.Χ. έχουμε το επεισόδιο με την απομάκρυνση της εικόνας του Χριστού Αντιφωνητή από τη Χαλκή Πύλη από έναν σπαθάριο, ο οποίος καταρρίπτεται από μία ομάδα καλογραιών με επικεφαλής την Αγία Θεοδοσία, οι οποίες συλλαμβάνονται, φυλακίζονται και βασανίζονται.
Άλλες σκοτώνονται, και η Αγία Θεοδοσία αποκεφαλίζεται στην τοποθεσία του Βοός το 730 μ.Χ. Ο Αυτοκράτορας διατάσσει τον Πατριάρχη Γερμανό να αναρτήσει τις εικόνες εις το μετεορότερον λέγοντας: «ίνα μή ταύτας αμαρτίαις εγκυλινδούμενοι πάντοτε μολύνομεν ασπαζόμενοι». Αυτός αρνείται και παραιτείται το 729 μ.Χ. Ο διάδοχος του Αναστάσιος (730 μ.Χ.) υπογράφει το διάταγμα εναντίον των εικόνων. Ο Γρηγόριος Γ'συγκαλεί σύνοδο στην εκκλησία του Αγίου Πέτρου και αφορίζει τους εικονομάχους (731 μ.Χ.). Η κρίση οξύνεται επί Κωνσταντίνου Ε' του Κοπρώνυμου με διώξεις μοναχών, απαγορεύσεις προσευχών και τιμών λειψάνων. Τότε μοναστήρια και Ναοί κατεδαφίστηκαν, βιβλία κάηκαν και μοναχοί φυλακίζονταν ή εξορίζονταν. Τότε μαρτύρησαν οι ομολογητές Ανδρέας ο Καλυβίτης, ο επίσκοπος Υπάτιος και ο Άγιος Στέφανος ο Νέος. Η αυτοκρατορία βρίσκεται σε μεγάλη θρησκευτική αναστάτωση. Ο γιος του Κωνσταντίνου, Λέων Δ' ο Χάζαρος (775 - 780 μ.Χ.) συνέχισε τα ίδια και παρά τις αραιές εκτελέσεις επήλθε νωρίς χαλάρωση. Η πρώτη φάση τελειώνει με τη Ζ' Σύνοδο της Νίκαιας το 787 μ.Χ. που ακύρωσε την προηγούμενη της Ιέρειας και αναστήλωσε τις εικόνες επί Αυτοκράτειρας Ειρήνης της Αθηναίας και του γιου της Κωνσταντίνος ΣΤ' επί Πατριαρχίας Ταρασίου. Η Δεύτερη Φάση (815 - 843 μ.Χ.) αρχίζει με τον θηριώδη Λέοντα Ε' τον Αρμένιο. Αυτός κατά την εορτή της Υπαπαντής 2 - 2 - 815 μ.Χ. εισερχόμενος στην Αγία Σοφία αρνείται να προσκυνήσει τις εικόνες όπως είχε κάνει και τα Χριστούγεννα.
Ο πιο αδιάλλακτος και φανατικός εικονομάχος ήταν ο Θεόφιλος μαθητής του Ιωάννου Γραμματικού, ο οποίος πεθαίνει με οδυνηρό θάνατο μέσα σε φρικτούς πόνους μαστιζόμενος υπό των Αγγέλων. Η Βασίλισσα Θεοδώρα συγκαλεί Σύνοδο το 843 μ.Χ. και φέρνει σε ισχύ την απόφαση της Ζ' Οικουμενικής Συνόδου.
Το 843 μ.Χ. γίνεται η οριστική Αναστήλωση των εικόνων. Πλήρης λοιπόν η αποτυχία της εκστρατείας εναντίον των εικόνων και θρίαμβος της εκκλησίας του Χριστού. Ο ΣΤ. ΡΑΝΣΙΜΑΝ παρατηρεί: Η εικονομαχία απέτυχε γιατί απειλούσε να στερήσει τον λαό από τις εικόνες που αγαπούσε. Η Αγία Θεοδώρα με τον γιο της Μιχαήλ, τον κλήρο και πλήθος λαού κρατώντας τα Θεία ξύλα του Τιμίου Σταυρού και τις άγιες εικόνες εξήλθαν μέχρι του λεγόμενου Μιλίου ψάλλοντας το Κύριε ελέησον και μετά τέλεσαν Θεία Λειτουργία. Οι Άγιοι ομολογητές όρισαν ετήσιων την Ιεράν αυτήν Πανηγύριν.
Συγκλονίζει ο Απόστολος Παύλος στη σημερινή περικοπή αναφερόμενος στους Μάρτυρες οι οποίοι διαπίστεως κατηγωνίσαν το Βασιλείας, ειργάσαντο δικαιοσύνην, έφραξαν στόματα λεόντων, έσβεσαν δύναμιν πυρός, ενεδυναμώθη από ασθένειας, ετυμπανίσθησαν, ελιθάσθησαν, επρίσθησαν, εν φόνω μαχαίρας απέθανον. Την άχραντον εικόνα σου προσκυνούμεν αγαθέ αιτούμενοι συγχώρησιν των αμαρτιών μας.
*Από τον Στέργιο Β. Μαγαλιό, αγρομελισσοκόμο και Ιεροψάλτη
