Η λέξη βία παραπέμπει σε άσκηση δύναμης, εξουσίας, αδικίας και παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων... Ορίζεται ως η συμπεριφορά που χρησιμοποιείται για να εξαναγκάσει, να απειλήσει και να προκαλέσει σωματικό ή ψυχικό πόνο. Επίσης ένας πολύ εύστοχος ορισμός της βίας είναι ο εξής: Η χρήση κάθε μορφής εξουσίας που επιβάλλεται στο άτομο και στόχο έχει τη διατήρηση του ελέγχου της σχέσης και της συμπεριφοράς του θύματος. Από τότε που αφήσαμε το στάδιο του τροφοσυλλέκτη και δημιουργήσαμε κοινωνίες, ποτέ άλλοτε η βία δεν ήταν τόσο προσιτή σε όλους μας. Διανύσαμε αιώνες κοινωνικής οργάνωσης και εξέλιξης και καταφέραμε σήμερα να ζούμε σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται από καθημερινά φαινόμενα βίας. Δημιουργήσαμε ένα «παγκόσμιο χωριό» μέσω του διαδικτύου και καταφέραμε να κάνουμε τη βία αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Κάποτε πιστεύαμε ότι η βία υπάρχει στα γήπεδα του ποδοσφαίρου κυρίως και στις μεγάλες πόλεις, αλλά με έκπληξη διαπιστώνουμε καθημερινά ότι υπάρχει και στην οικογένεια, στο σχολείο, στη γειτονιά, ακόμη και στο μικρό χωριό.
Αν ο Μακ Λουάν έχει δίκιο με το απόφθεγμά του, τότε η βία δεν είναι τίποτε άλλο παρά έλλειψη αυτογνωσίας και μια προσπάθεια του ατόμου να νιώσει ότι έχει οντότητα και κάποια ταυτότητα ως ανθρώπινο ον. Με τη λέξη «ταυτότητα» νοείται η αυτό-εικόνα που έχει το άτομο για τον εαυτό του, η αυτοεκτίμηση, το πώς δηλαδή νιώθει το άτομο τον εαυτό του, τόσο σε σχέση με τους άλλους όσο και ως ξεχωριστή ατομική ανθρώπινη μονάδα.
Διακρίνεται στη λεγόμενη προσωπική ταυτότητα που περιλαμβάνει όλα εκείνα τα στοιχεία που κάνουν ένα άτομο μοναδικό και στην κοινωνική ταυτότητα που το άτομο μαθαίνει να συνυπάρχει με τους συνανθρώπους του μέσα από την άσκηση κοινωνικών ρόλων (μαθητής, γονέας, σύζυγος, εργαζόμενος, πολίτης και τόσους πολλούς άλλους ρόλους).
Η διαμόρφωση της ταυτότητας, είτε προσωπικής είτε κοινωνικής, αρχίζει ήδη κατά την παιδική ηλικία. Από το πόσο το άτομο θα ανακαλύψει τον εαυτό του, θα γνωρίσει τις βαθύτερες έννοιες του Καλού και του Κακού, θα κατανοήσει την ανάγκη συνύπαρξης με τους άλλους, θα βιώσει την κοινωνικοποίηση και πολιτικοποίηση, εξαρτάται και το επίπεδο βίας και επιθετικότητας που θα εκδηλώσει στην πορεία της ζωής του.
Αν το παιδί μεγαλώνει σε περιβάλλον ενδοοικογενειακής βίας, τότε θα διαμορφώσει και ανάλογη ταυτότητα και θα εκδηλώσει βία στο σχολείο και στις μετέπειτα κοινωνικές του επαφές, γιατί μέσα του θα έχουν συσσωρευτεί εικόνες κακοποίησης και ψυχολογικά προβλήματα. Αν το σχολείο δεν καταφέρει να κοινωνικοποιήσει το παιδί, τότε εκείνο θα διαμορφώσει μια ταυτότητα άρνησης και αποξένωσης προς τους συνανθρώπους του. Θα τους θεωρεί διαρκή απειλή για το ίδιο και αναπόφευκτα θα καταφεύγει στη βία γιατί θα θεωρεί ότι έτσι προστατεύει τον εαυτό του.
Αν το παιδί δεν μάθει από μικρή ηλικία τις έννοιες της ταπεινότητας και της δικαιοσύνης, θα θεωρεί αργότερα ότι είναι ανώτερο από τα άλλα παιδιά και θα εκδηλώσει επιθετικότητα. Αν το παιδί δεν μάθει ότι ο σεβασμός κερδίζεται καθημερινά με αγώνα, θα επιδιώξει να τον αποκτήσει με την άσκηση δύναμης και εξουσίας είτε σωματικής, είτε ψυχολογικής. Αν οι γονείς του δεν είναι κοντά του για να το στηρίξουν ψυχολογικά και αφήνουν τη διαπαιδαγώγησή του στα βίαια παιχνίδια του υπολογιστή, τότε το παιδί θα εθιστεί στη βία και θα έχει αντιδραστική και επιθετική συμπεριφορά.
Η εφηβεία ως η πιο σημαντική ηλικιακή βαθμίδα, είναι καθοριστική για τη διαμόρφωση της ταυτότητας. Συνεπώς καταλαβαίνουμε πόσο ουσιαστική είναι η σημασία του σχολείου αλλά και η παρέα των συνομηλίκων του εφήβου, αφού συχνά επηρεάζουν τη συμπεριφορά του περισσότερο από την οικογένεια.
Όμως μεγάλη μπορεί να είναι και η συμβολή της Πολιτείας, καθώς οφείλει να αντιμετωπίσει προβλήματα ανεργίας, ανασφάλειας, εγκληματικότητας και να προσφέρει όλες εκείνες τις προϋποθέσεις που θα βοηθήσουν το άτομο να ολοκληρώσει τις δεξιότητες, τις ικανότητές του και την προσωπικότητά του.
Η βία ως αναπόσπαστο κομμάτι του ανθρώπινου πολιτισμού ίσως είναι δύσκολο να εξαλειφθεί. Μπορεί όμως να περιοριστεί σημαντικά. Να επενδύσουμε στο σχολείο και στην καλλιέργεια Παιδείας, έτσι ώστε να καταλήξουμε στο εξής: όσο περισσότερη ταυτότητα, τόσο λιγότερη βία.
Από τον Νίκο Τάχατο,
φιλόλογο
