Δεκέμβριο και Ιανουάριο. Παρά τις ανάγκες των φυλλοβόλων δέντρων για πολλές ώρες χαμηλών θερμοκρασιών (0-7 oC) ώστε να προχωρήσει κανονικά η ανάπτυξη των ανθοφόρων οφθαλμών και να έχουμε μια κανονική ανθοφορία, τελικά κάπως (δύσκολο να εξηγηθεί και δεν έχουμε δει ακόμη όλα τα αποτελέσματα του θερμού χειμώνα) πολλά φυλλοβόλα βγήκαν από τον λήθαργο πιο νωρίς από το κανονικό. Έτσι προχώρησε η ανάπτυξη των ανθοφόρων οφθαλμών με αποτέλεσμα ακόμα και σε μερικές ποικιλίες αμυγδαλιάς, βερικοκιάς, ροδακινιάς τουλάχιστον, να βρισκόμαστε σε διάφορες φάσεις της ανθοφορίας στα μέσα Φεβρουαρίου, δηλ. τουλάχιστον 20-25 ημέρες πιο πρώιμα του κανονικού.
Στις 14 Φεβρουαρίου 2021 ενέσκηψε ψύχος από τον βορρά και σε συνδυασμό με τη διαθέσιμη υγρασία στην ατμόσφαιρα είχαμε χιονόπτωση με διαφορετική ένταση σε διαφορετικές περιοχές της χώρας. Την Τρίτη 16 Φεβρουαρίου 2021 είχαμε ακόμη συμπαγείς νεφώσεις στις περισσότερες περιοχές της Θεσσαλίας και, σε αρκετές περιπτώσεις, όλες τις βραδινές ώρες άνεμο. Αυτό προκάλεσε πτώση της θερμοκρασίας βάσει μετεωρολογικών σταθμών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας έως -5 οC στον Τύρναβο και πιο ψηλές θερμοκρασίες στην Αγιά και Βελεστίνο. Αυτές οι θερμοκρασίες θεωρήθηκαν ακίνδυνες για τα περισσότερα φυλλοβόλα είδη δέντρων. Στην Κεντρική Μακεδονία λόγω παγωμένου αέρα σε κάποιες περιοχές η θερμοκρασία είχε πέσει έως και -7 οC.
Δυστυχώς, την επομένη ημέρα, Τετάρτη 17 Φεβρουαρίου 2021 η νέφωση έλλειψε, ο άνεμος κόπασε και λόγω της χιονόστρωσης και των πολύ χαμηλών θερμοκρασιών τις προηγούμενες ημέρες είχαμε δριμύ παγετό ακτινοβολίας. Οι θερμοκρασίες νωρίς το πρωί της 17ης Φεβρουαρίου έφτασαν στους -6,7 οC στο Βελεστίνο, στους -8 οC και πιο κάτω στην Π.Ε. Λάρισας και σε όλη τη Θεσσαλία (στους δικούς μας σταθμούς σε Τύρναβο και Αγιά μετρήσαμε έως -10 οC). Επίσης, στην Κεντρική Μακεδονία καταγράψαμε -8 οC και πιο κάτω σε διάφορες περιοχές με δικούς μας μετεωρολογικούς σταθμούς.
Η αντοχή των ανθοφόρων οφθαλμών των φυλλοβόλων δέντρων είναι υψηλή όσο αυτοί βρίσκονται σε λήθαργο (αντοχή έως και <-20 οC). Αλλά σε όλα τα φυλλοβόλα είδη οι ανθοφόροι οφθαλμοί είχαν βγει από τον λήθαργο στις 17 Φεβρουαρίου βάσει παρατηρήσεων μας και βάσει τουλάχιστον της έναρξης φουσκώματος των οφθαλμών εκείνη τη στιγμή. Όταν οι οφθαλμοί έχουν βγει από τον λήθαργο, ακόμη και αν δεν έχουν «φουσκώσει», η βιβλιογραφία δίνει αντοχή κοντά στους -8 οC. Άρα, κατ’ αρχήν, όλα τα φυλλοβόλα είδη με τις συγκεκριμένες θερμοκρασίες στη Θεσσαλία και την Κεντρική Μακεδονία κινδύνευαν να υποστούν ζημιά. Είδη και ποικιλίες στις οποίες οι ανθοφόροι οφθαλμοί είχαν εκπτυχθεί σε διάφορα στάδια έως και την άνθιση στις 17 Φεβρουαρίου, δεν αντέχουν σε θερμοκρασίες -8 οC.
Στον εκπαιδευτικό δενδρώνα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στο Βελεστίνο (όπου η θερμοκρασία έπεσε στους -6,7 οC) οι αμυγδαλιές βρίσκονταν στην έναρξη άνθισης. Όλα τα άνθη και οι οφθαλμοί από το στάδιο της εμφάνισης των κορυφών των πετάλων έως την άνθιση νεκρώθηκαν. Πολλοί οφθαλμοί που βρίσκονταν (διαφορετικές ποικιλίες ή οι ίδιες ποικιλίες) στο στάδιο φουσκώματος (χωρίς να φαίνονται τα πέταλα) επέζησαν. Μεγάλη ζημιά βρέθηκε και στις βερικοκιές (που βρίσκονταν στο φούσκωμα - εμφάνιση πετάλων) και στις δαμασκηνιές (που βρίσκονταν μόνο στον διαχωρισμό ανθέων!) στο Βελεστίνο. Ζημιές δεν παρατηρήθηκαν στον εκπαιδευτικό δενδρώνα σε κερασιές, μηλιές, αχλαδιές, κυδωνιές και ροδακινιές. Δεν ήταν ξεκάθαρη η εικόνα στους οφθαλμούς της φιστικιάς και καρυδιάς.
Στις υπόλοιπες όμως περιοχές της Θεσσαλίας, πέραν του Βελεστίνου και της περιοχής Ριζόμυλου-Στεφανοβικείου που ελήφθησαν παρατηρήσεις, οι θερμοκρασίες ήταν πιο χαμηλές και αμυγδαλιές και άλλα είδη και ποικιλίες δέντρων στα οποία είχε προχωρήσει η ανάπτυξη των ανθοφόρων οφθαλμών αναμένεται να έχουν πάθει πολύ μεγάλη ζημιά. Λόγω κορονοϊού οι μόνες παρατηρήσεις εκτός Μαγνησίας που έχω διαθέσιμες είναι από έμπειρο συνεργάτη μου σε διάφορες περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας, όπου οι κανονικής περιόδου ανθοφορίας ποικιλίες ροδακινιάς δεν έχουν ουσιαστική ζημιά από παγετό που θα μείωνε την παραγωγή των αγρών. Και από κάποιες φωτογραφίες που μου διατέθηκαν είναι πιθανή ζημιά στους οφθαλμούς της ακτινιδιάς στην Ημαθία.
Θεωρώ ότι σε όσες ποικιλίες ή είδη είχε προχωρήσει η ανάπτυξη των ανθέων προς την άνθιση έχουν πάθει καθολική ζημιά, ενώ για τις ποικιλίες ή είδη που οι ανθοφόροι οφθαλμοί τους δεν είχαν αναπτυχθεί αρκετά η ζημιά μπορεί να είναι από πολύ μεγάλη έως ελάχιστη. Ελάχιστες ημέρες μετά τον παγετό μπορούσε να ελεγχθεί η ζημιά από τους κατά τόπους γεωπόνους και παραγωγούς ή λοιπούς ενδιαφερόμενους κόβοντας κατά μήκος τον ανθοφόρο οφθαλμό και παρατηρώντας το χρώμα ή την εμφάνιση του υπέρου. Αν είναι λευκός-πρασινωπός και υδαρής είναι ζωντανός και αναπτύσσεται κανονικά. Αν είναι καστανός-μαύρος ή τώρα έχει «σβήσει» πια, τότε ο ανθοφόρος οφθαλμός μπορεί ακόμη και να ανθίσει, αλλά δεν θα δώσει καρπό.
* Ο Γιώργος Νάνος είναι καθηγητής στο Εργαστήριο Δενδροκομίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
