Η οδός Μακεδονίας κατά την κατοχή

Η οδός Μακεδονίας (Βενιζέλου) στη διασταύρωση με την οδό Ολύμπου, κατά την είσοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην πόλη τον Απρίλιο του 1941. Από το βιβλίο «Η Μνήμη της Πόλης. Λάρισα. Κατοχή-Απελευθέρωση [1941-1944]», Λάρισα (2018) σελ. 96.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
[e-mail]

Πριν αρχίσουμε την περιγραφή της σημερινής μας εικόνας, θα ήθελα να ζητήσω τη συγγνώμη των αναγνωστών της εφημερίδας και των πολλών φίλων μου για το μεγάλο λάθος στο οποίο υπέπεσα όσον αφορά τη φωτογραφία και κατά και συνέπεια και το

κείμενο της προηγούμενης Κυριακής. Ασφαλώς, στη φωτογραφία με τον Γεώργιο Βαλσάμη δεν είναι ο φωτογράφος της Αντίστασης Σπύρος Μελετζής όπως αναφέρθηκε, αλλά ο οδοντίατρος Χρήστος Παντοστόπουλος, ο οποίος εξ’ άλλου αναφέρθηκε κατά την περιγραφή του εργοταξίου, στο οικόπεδο του οποίου έγινε η λήψη της φωτογραφίας. Από τη στήλη αυτή κατά καιρούς έγιναν λάθη, γίνονται και θα γίνουν. Ουδείς αλάνθαστος. Αναλαμβάνω προσωπικά την ευθύνη της ανεύθυνης παρουσίασης της εικόνας και του κειμένου και σαν μικρή εξιλέωση αναφέρω τη ρήση γνωστού πολιτικού: «mea culpa».
Η σημερινή εικόνα είναι από τις λεγόμενες ιστορικές, δηλαδή απεικονίζουν τη Λάρισα σε μια ιστορική περίοδο, χωρίς να αποτυπώνουν τοπία ή ομορφιές της. Είναι 19 Απριλίου 1941 και τα γερμανικά στρατεύματα καταλαμβάνουν την ακατοίκητη Λάρισα. Έχουν προηγηθεί αμέτρητοι βομβαρδισμοί και ο μεγάλος σεισμός της 1ης Μαρτίου και στην πόλη έμειναν ελάχιστοι, κυρίως άτομα υπεύθυνα, για να προστατεύσουν βασικά τις περιουσίες τους από τις κλεψιές, το λεγόμενο «πλιάτσικο» από υμετέρους, αλλά και ημέτερους. Ο φωτογράφος, ένας άγνωστος Γερμανός στρατιωτικός[1] στάθηκε στη διασταύρωση των οδών Μακεδονίας (Βενιζέλου) και Ολύμπου και έστρεψε τον φακό του βορειοδυτικά. Εκείνη τη στιγμή φάλαγγα με αυτοκίνητα τα οποία περιείχαν είδη στρατιωτικού εφοδιασμού ερχόταν από την οδό Βασ. Κωνσταντίνου (Παναγούλη), παρέκαμπτε το σπίτι του παλιού δημάρχου Σάπκα και μέσω της οδού Ολύμπου έστριβε προς τη Μακεδονίας με κατεύθυνση προς το κέντρο της πόλης και τη γέφυρα. Είναι μια γνώριμη περιοχή της Λάρισας από την οποία διερχόμαστε σήμερα τακτικά.
Καθώς κοιτάμε τη φωτογραφία, στο αριστερό πεζοδρόμιο βλέπουμε ένα γεροντάκι καθισμένο σε καρέκλα. Προφανώς προστατεύει το κατάστημά του και παρακολουθεί περίλυπος τα τεκταινόμενα. Δίπλα διακρίνονται δύο ατημέλητοι Έλληνες στρατιώτες, ταλαίπωροι, άοπλοι, με μακριές χλαίνες, δίκοχα καπέλα, λιωμένα άρβυλα, κρατώντας στα χέρια τους υποτυπώδη ρουχισμό ο ένας και μια ξύλινη βέργα για μπαστούνι ο άλλος, επιστρέφουν στη Λάρισα μετά την κατάρρευση του Ελληνοαλβανικού μετώπου και κατευθύνονται στις πατρίδες τους. Στο σημείο αυτό πετυχαίνουν την γερμανική φάλαγγα, παρακολουθούν με δέος αλλά και κάποια πικρία την είσοδο των Γερμανών και ποιος γνωρίζει τί μπορεί να σκέπτονται καθώς τους αντικρίζουν οι χθεσινοί νικητές-ήρωες των Ιταλών στα αλβανικά βουνά. Ταπεινωτική στιγμή. Πάνω στο δρόμο μικρά γερμανικά αυτοκίνητα σέρνουν ειδικές καρότσες στις οποίες μπορεί κανείς να διακρίνει φορτωμένα κάθε είδους μικρά αντικείμενα. Στο βάθος αποτυπώνονται τα κτίρια της δεξιάς πλευράς του δρόμου. Θα σταθούμε μόνον στα δύο πρώτα δεξιά, τα οποία διακρίνονται ευκρινέστερα: Το «Φαρμακείον Αναστασίου Ν. Βάη» και το «Εστιατόριον ο Ζουρτός», όπως αναγράφουν οι επιγραφές τους.
—Ο ιδιοκτήτης του Φαρμακείου Αναστάσιος Ν. Βάης έχει συγγενική σχέση με το Κωνσταντίνο Παπασταύρου, έναν από τους πρώτους φαρμακοποιούς της Λάρισας[2] μετά την απελευθέρωση το 1881, ο οποίος καταγόταν από τη Ζίτσα της Ηπείρου. Ο τελευταίος είχε τρία τέκνα, τον Σταύρο, την Αικατερίνη και την Βαρβάρα. Η Βαρβάρα παντρεύτηκε τον ιατρό Νικόλαο Βάη από τη Ζίτσα και μαζί του απέκτησε έξι τέκνα. Από αυτά, τα τρία έμειναν και δραστηριοποιήθηκαν στη Ζίτσα, ενώ τα άλλα τρία (ο Βασίλειος, ο Τάκης και ο Αναστάσιος) ήλθαν στη Λάρισα. Ο Παπασταύρου μετά τον θάνατο του γιού του Σταύρου το 1900, τον οποίο προόριζε για διάδοχό του, έστειλε για σπουδές φαρμακευτικής τον εγγονό του Βασίλειο, ο οποίος τον διαδέχθηκε στο φαρμακείο το 1920 όταν ο πρώτος αποσύρθηκε. Ο Τάκης Βάης παρέμεινε άγαμος και όλοι δέχονται ότι ήταν ο πιο μορφωμένος από τα αδέλφια. Επαγγελματικά διατηρούσε κατάστημα οπτικών ειδών δίπλα από το φαρμακείο του αδελφού του, επί της οδού Φαρσάλων (Ρούσβελτ)[3]. Ο Αναστάσιος Βάης ήταν ο μικρότερος όλων. Σπούδασε και αυτός φαρμακευτική με τη συνδρομή του μεγαλύτερου αδελφού του Βασίλη. Το φαρμακείο του αρχικά ήταν στη γωνία των οδών Βενιζέλου και Ολύμπου, στο ισόγειο διώροφης οικοδομής, όπως διακρίνεται και στη δημοσιευόμενη φωτογραφία, αργότερα όμως μεταφέρθηκε στη γωνία των οδών Κούμα και Ασκληπιού, όπου παραμένει μέχρι και σήμερα και λειτουργεί υπό την εποπτεία των απογόνων του. Στη φωτογραφία διακρίνονται οι καταστροφές που υπέστησαν τα μεταλλικά ρολά από τις πόρτες, αποτέλεσμα του προηγηθέντος σεισμού. Ο επάνω όροφος παρουσιάζει και αυτός σημαντικές φθορές στα κουφώματα. Στην απέναντι γωνία από το φαρμακείο βρισκόταν ο περιβάλλων χώρος του Δημοτικού Ωδείου
Δυτικά από το Φαρμακείο και σε επαφή μαζί του βρισκόταν ένα όμορφο ισόγειο κτίσμα με πέντε μεγάλες, όμορφες τοξωτές πόρτες. Κάτω από το γείσο της στέγης υπάρχει η επιγραφή «Εστιατόριον ο Ζουρτός». Το συγκεκριμένο εστιατόριο έχει μια ιστορία την οποία περιγράψαμε πρόσφατα[4]. Ξεκίνησε από τον Κώστα Ζουρτό από τη Μάνη στις αρχές του 20ου αι. στην περιοχή μπροστά από τα Μεγάλο Χαμάμ τη Λάρισας στην οδό Βενιζέλου, δίπλα από το κατάστημα του Φάϊς[5]. Οι γιοί του Γεώργιος και Πέτρος (Πιέρρο) μετά το 1930 μετακόμισαν το εστιατόριο στη θέση όπου αποτυπώνεται στη φωτογραφία. Ήταν ένα από τα καλύτερα και επισημότερα προπολεμικά εστιατόρια, όπου διοργανώνονταν και διάφορες εκδηλώσεις. Το εστιατόριο συνέχισε να λειτουργεί στο ίδιο σημείο και μεταπολεμικά μέχρι το 1970-71. Την περίοδο εκείνη μετακόμισε στο ισόγειο ιδιόκτητου κτηρίου επί της οδού Νιρβάνα, το οποίο μετέτρεψαν σε ταβέρνα, την οποία ανέλαβαν τα αδέλφια Κωνσταντίνος (Κώστας) και Σταύρος, εγγονοί του Κώστα από τη Μάνη.
Τελειώνοντας θέλω να υπενθυμίσω τη συνεισφορά που είχαν οι γερμανικές φωτογραφίες στην απεικόνιση των προπολεμικών κτηρίων της Λάρισας, έτσι όπως είχαν καταστραφεί από τους βομβαρδισμούς και τον σεισμό. —————————————————————
[1]. Μνήμη της πόλης. Λάρισα. Κατοχή - Απελευθέρωση [1941-1944). Αρχείο φωτογραφιών Βύρωνα Μήτου και άλλων συλλεκτών. Επιμέλεια Φωτοθήκης Λάρισας του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας. Λάρισα (2018) σελ. 17-18.
[2]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Κωνσταντίνος και Αμαλία Παπασταύρου, «Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα-Α’- 2014, Λάρισα (2016) σελ. 57-60.
[3]. Ο δρόμος αυτός, όπως εξ’ άλλου και πολλοί άλλοι δρόμοι στη Λάρισα είχαν υποστεί κατά καιρούς διάφορες μετονομασίες. Η Φαρσάλων το 1936, με την εγκαθίδρυση στην Ελλάδα της δικτατορίας Μεταξά, μετονομάστηκε σε οδό 4ης Αυγούστου και μεταπολεμικά σε οδό Ρούσβελτ, ονομασία η οποία διατηρείται μέχρι και σήμερα.
[4]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος. Το «Κολωνάκι» της Λάρισας - Ε’, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 30ης Δεκεμβρίου 2020.
[5]. O γυμνασιάρχης Ιω. Παπαγιαννόπουλος κατά την περιγραφή της Επαρχίας Λαρίσης στα «Θεσσαλικά Χρονικά», έκτακτη έκδοση του 1935 της Λαογραφικής Εταιρείας των Θεσσαλών, αναφέρει χαρακτηριστικά: «…έχουμε ένα λουτρό όπου η ταβέρνα Ζουρντού».