Φώτιος δε θεωρείται μεγάλος μόνο από την Εκκλησία, αλλά και από την ιστορία, διότι αποτέλεσε έναν από τους σημαντικότερους λόγιους του μεσαιωνικού ελληνισμού και συγκαταλέγεται στους ξεχωριστούς πνευματικούς φάρους της ανθρωπότητας. Η προσπάθεια να αποδώσει κανείς την αγία ζωή του ποτέ δε θα είναι πλήρης. Η ανάγκη, όμως, να σκιαγραφηθεί η μεγάλη προσωπικότητά του, μας κάνει τολμηρούς να ψελλίσουμε λίγα πράγματα.
Ο Αγ. Φώτιος, πριν γίνει Πατριάρχης, ακολούθησε τη σταδιοδρομία του ανώτερου δημόσιου λειτουργού. Λόγω της διοικητικής και πολιτικής του δεινότητας, προήχθη στα ανώτερα αξιώματα των αυτοκρατορικών υπηρεσιών και διέπρεψε ως αρχιγραμματέας της κυβέρνησης και ως αρχηγός των σωματοφυλάκων του βυζαντινού αυτοκράτορα. Εμφορούμενος από πνευματικές αρετές και ύστερα από πιέσεις και πολλούς προσωπικούς δισταγμούς, εξελίχθηκε μέσα από όλους τους ιερατικούς βαθμούς και από λαϊκός εκλέχθηκε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μέσα σε πέντε μόλις μέρες. Επέδειξε μεγάλο ιεραποστολικό έργο, καθώς στον ίδιο και στους μαθητές του Αγ. Κύριλλο και Μεθόδιο οφείλεται ο εκχριστιανισμός των σλαβικών λαών. Η «Μυριόβιβλος» ή «Βιβλιοθήκη» είναι το σημαντικότερο έργο του Αγ. Φωτίου και ίσως από τα σπουδαιότερα έργα ολόκληρης της βυζαντινής λογοτεχνίας. Αξιομνημόνευτη είναι και η επιστολή που έστειλε τον Μάιο του 861 μ.Χ. στον άρχοντα της Βουλγαρίας Μιχαήλ, λίγο μετά τον εκχριστιανισμό της χώρας του.
Σκοπός του παρόντος άρθρου είναι η σταχυολόγηση και αντιπαράθεση ορισμένων σημείων της εν λόγω επιστολής, με τη σημερινή κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα ως αφορμή προβληματισμού. Μπορεί κάποιος να αναρωτηθεί για ποιον λόγο να ασχοληθούμε με μια παλιά επιστολή; Την απάντηση τη δίνει ο Άγιος που λέει ότι: «Τη φρόνηση ασκεί η μελέτη και η μνήμη των πράξεων και των λόγων των παλαιοτέρων, και η συναναστροφή με συνετούς και έμπειρους ανθρώπους». Σήμερα, αντί στην ελληνική εκπαίδευση να εντείνεται η διδασκαλία των οικουμενικών και διαχρονικών αξιών που πρεσβεύει ο ελληνισμός και η ορθοδοξία, δυστυχώς επικρατεί η τάση να διαγραφούν από τη μνήμη μας τα στοιχεία που συνθέτουν την ταυτότητά μας ως Έλληνες, ξεχνώντας ότι «Χωρίς ελληνομάθεια, δεν υπάρχει παιδεία» (Λέων Τόλστοϊ). Από τον βίο του Αγίου γίνεται εύκολα αντιληπτό, ότι ο Φώτιος ενσαρκώνει το αρχαίο ρητό που δεσπόζει στο έμβλημα της Σχολής Ευελπίδων: «Άρχεσθαι μαθών, άρχειν επιστήσει» (Σόλων), δηλαδή «Όποιος έχει μάθει να διοικείται, ξέρει και να διοικεί». Γι’ αυτό σήμερα, όποιος θέλει να προσφέρει στα κοινά, πρέπει να έχει αποκτήσει εργασιακές εμπειρίες, ώστε να προσφέρει τον εαυτό του «θυσία» για το κοινό καλό... Μόνο τότε θα είναι χρήσιμος.
Ο Αγ. Φώτιος αναφέρει: «Λένε πως άξιος άρχοντας είναι όποιος κάνει μεγάλη, μια μικρή χώρα. Εγώ όμως λέω πως ακόμα σημαντικότερο είναι αν κατορθώσει μια πολιτεία φαύλη (ανήθικη), να την κάνει σπουδαία». Το ερώτημα είναι πώς; Και ο Άγιος απαντά όταν «Το ήθος των αρχόντων γίνεται νόμος για τους υπηκόους τους». Δηλαδή, υπεύθυνοι για την ανηθικότητα του λαού είναι οι άρχοντες κάθε τόπου, που αποτελούν το «υπογραμμόν και παράδειγμα». Εδώ, θα μπορούσε να προστεθεί ότι εφόσον μια κοινωνία είναι ανήθικη, αποτελεί νομοτέλεια ότι θα εκλέγει και φαύλους άρχοντες, θυμίζοντας την ιστορία του «Τρελού νερού» που είχε γράψει ο Φώτης Κόντογλου (Ελευθερία, 6 Ιουλίου 2020, Φώτης Κόντογλου: «Το τρελό νερό»). Ο Αγ. Φώτιος αναφέρει: «Η ευδαιμονία των υπηκόων αναδεικνύει τη σύνεση και τη δικαιοσύνη της εξουσίας». Όπως επίσης: «Στις αποφάσεις για την ευδαιμονία των πολιτών, είναι ανάγκη να ζητάς τη γνώμη τους, ώστε να τους κάνεις μετόχους και φιλίας και αρχής και αποφάσεων». Εφαρμόζονται άραγε σήμερα όλα αυτά; Πανευρωπαϊκή έρευνα που πραγματοποιήθηκε στην περίοδο των ευρωεκλογών του 2019, έδειξε ότι τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ευρωπαίοι πολίτες είναι το αίσθημα ανασφάλειας, η απουσία δικαιοσύνης και η περιθωριοποίηση ως προς τη συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων. Αλήθεια, πότε ακούστηκε η φωνή της πλειοψηφίας του λαού; Μήπως στο θέμα των ταυτοτήτων το 2000 ή το Μακεδονικό ζήτημα το 2019 ή μήπως στο επίσημο δημοψήφισμα του 2015; Για τις σχέσεις των αρχόντων με τους πολίτες ο Άγιος συμβούλευε: «Να άρχεις όχι με τρόπο τυραννικό, αλλά με την εύνοια των αρχομένων. Η εύνοιά τους είναι το μεγαλύτερο και ασφαλέστερο βάθρο της Αρχής, παρά ο φόβος». Παρότι πολλοί σημερινοί άρχοντες επικαλούνται τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και τους εκπροσώπους του, ξεχνούν τον Ζαν Ζακ Ρουσσώ που έλεγε ότι: «Οι φορείς της εκτελεστικής εξουσίας (κυβέρνηση) δεν είναι αφέντες του λαού, μα υπάλληλοί του»... Η ετυμολογία της λέξης «Υπουργός» [«βοηθός» < υπό + έργον] τα μαρτυρεί όλα. Το γνωρίζουν άραγε οι ίδιοι; Ο Αγ. Φώτιος συμβούλευε τους άρχοντες της εποχής του να έχουν «υπομονή, σεβασμό προς τους ιερείς, προσευχή και ταπεινοφροσύνη». Φωτεινό παράδειγμα ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο οποίος εκκλησιαζόταν δημοσίως τακτικά, ενώ είχε οικοδομήσει και ένα μικρό παρεκκλήσι στον περίβολο της κατοικίας του στο Ναύπλιο, για να προσεύχεται ιδιωτικά. Αξιοσημείωτο είναι ότι στο Εκκλησιαστικό Μουσείο Κορίνθου διασώζεται η εικόνα της Παναγίας Γοργοϋπηκόου που είχε στο δωμάτιό του και προσευχόταν ο σπουδαίος Κυβερνήτης. Έκτοτε, πόσοι αλήθεια κυβέρνησαν και ομοίασαν στον Καποδίστρια;
Κλείνοντας, να ευχηθούμε μέσα στις δύσκολες συγκυρίες που βιώνει η χώρα μας, αλλά και όλη η ανθρωπότητα, οι πολιτικοί μας ταγοί να ομοιάζουν στις αρετές τον Μέγα Φώτιο, καθώς «Μνήμη Αγίου, μίμησις Αγίου», ενώ εμείς οι πολίτες να επιλέγουμε ενάρετους και συνετούς πολιτικούς άρχοντες.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Ο Ηγεμών, Εκδόσεις: Αρμός, 2007
Ο Μέγας Φώτιος, Εκδόσεις: Αδελφότης Θεολόγων η «ΖΩΗ», 1968
Από τον Αθανάσιο Κων. Λιακατά, γεωπόνο
