έντονο διάλογο. Και συγχρόνως να επισημάνω ότι οι ακραίοι και αφοριστικοί, ένθεν κακείθεν, λόγοι δεν ταιριάζουν σε μία συζήτηση γύρω από την Τέχνη. Παρ’ ότι επί αιώνες αυτό είναι σύνηθες, δεν παύει να παραμένει λάθος.
Για την ιστορία να πω μόνο ότι κατά την Αναγέννηση, πολλά έργα γιγαντιαίων δημιουργών της ζωγραφικής ή της γλυπτικής κρίθηκαν από τα δημοτικά ή εκκλησιαστικά συμβούλια που τα είχαν παραγγείλει ως μη αποδεκτά, ενώ στους αιώνες που ακολούθησαν αυτά τα ίδια έργα υμνήθηκαν για την ποιότητά τους. Η δε αξία των δημιουργών τους, αναγνωρισμένη ήδη κατά την παραγγελία του έργου, δεν αμφισβητούνταν ούτε και την ώρα της απόρριψης. Στην πόλη μας εξάλλου, τέτοιο παράδειγμα αποτελεί ο ανδριάντας του Ρήγα, που βρίσκεται στην αυλή του Κουτσίνειου Λυκείου, ενώ για δεκαετίες προηγουμένως βρισκόταν τοποθετημένος μέσα σε ξύλινο κιβώτιο στον διπλανό χώρο, του τότε Γυμναστηρίου. Ακριβώς διότι δεν «παραλήφθηκε», επειδή κρίθηκε τότε από την επιτροπή παραλαβής ότι δεν πληρούσε συγκεκριμένα κριτήρια αισθητικής. Ο δημιουργός του, επίσης καταξιωμένος από την εποχή εκείνη γλύπτης.
Η σύλληψη της ιδέας να συνδυασθεί η Κλίμακα του Ιωάννη με τη Σπείρα του Τατλίν δεν είναι απλά πρωτότυπη αλλά, νομίζω, προϊόν εντόνως καλλιεργημένου νου. Και γι’ αυτό, από μόνο του, αξίζουν συγχαρητήρια στον δημιουργό κ. Χρ. Παπανικολάου. Κυρίως γιατί τολμά να θέσει στους συμπολίτες του τη συν-εξέταση μιας πορείας: αφενός μεν την «των αρετών Κλίμακα, την εγγίζουσαν εις την Γήν, και αφικνουμένην εις τον Ουρανόν» και αφετέρου τη μνημειακή απεικόνιση της Γ’ Διεθνούς, ως της συλλογικής ακατάβλητης προσπάθειας των ανθρώπων για πρόοδο, για ανύψωση, για την έφοδο στον Ουρανό. (Καιρός εξάλλου για αποδοχή και των χριστιανικών καταβολών του κομμουνισμού).
-Β. Κι ενώ είναι γνωστά τα της κομμουνιστικής θεωρίας και η ιστορία της Γ’ Διεθνούς, χρήσιμη είναι μια γνωριμία με την Κλίμακα του Ιωάννη. Που γράφτηκε τον 6ο αιώνα από τον Ιωάννη τον Σιναΐτη, τον επονομασθέντα ακριβώς γι’ αυτό το έργο του και Ιωάννη της Κλίμακος. Βαθύς μελετητής των Πατέρων της Εκκλησίας και των Ελλήνων φιλοσόφων, ο Ιωάννης περιέγραψε σε τριάντα λόγους, αντίστοιχες βαθμίδες (σκαλοπάτια) κατάκτησης αρετών για να προσεγγίσει κάποιος το Θείον, τον Ουρανό. Εδώ παρατίθενται μόνον οι τίτλοι των τριάντα αυτών (μνημείων γλώσσας και νοήματος) λόγων με την ανιούσα σειρά τους: 1ος Περί Φυγής του Κόσμου, 2ος Περί Απροσπαθείας ήγουν Αλυπίας, 3ος Περί Ξενιτείας, 4ος Περί Υπακοής, 5ος Περί Μετανοίας, 6ος Περί Μνήμης Θανάτου, 7ος Περί Χαροποιού Πένθους, 8ος Περί Αοργησίας και Πραότητος, 9ος Περί Μνησικακίας, 10ος Περί Καταλαλιάς (κατάκρισης), 11ος Περί Πολυλογίας και Σιωπής, 12ος Περί Όρκου και Ψεύδους, 13ος Περί Οκνηρίας, 14ος Περί Γαστριμαργίας, 15ος Περί Παρθενίας, 16ος Περί Φιλαργυρίας και Ακτημοσύνης, 17ος Περί Αναισθησίας, 18ος Περί Ύπνου και Προσευχής, 19ος Περί Αγρυπνίας Σωματικής, 20ος Περί της Ανάνδρου Δειλίας, 21ος Περί Πολυμόρφου Κενοδοξίας, 22ος Περί Θεομισούς Υπερηφανίας, 23ος Περί Λογισμών Βλασφημίας, 24ος Περί Πραότητος, 25ος Περί Αγιωτάτης Ταπεινώσεως, 26ος Περί Διακρίσεως α’ Λογισμών, Παθών και Αρετών, β’ Ευδιακρίτου, 27ος Περί Ιεράς Ησυχίας, 28ος Περί Ιεράς Προσευχής, 29ος Περί Θεομιμήτου Απαθείας και 30ος Περί Ελπίδος, Αγάπης και Πίστεως.
Η παράθεση των παραπάνω έγινε για να καταδειχθεί το πλήθος και η ποικιλία των νοημάτων που εμπεριέχονται σ’ αυτό που ο Χρ. Παπανικολάου θέλησε να συνθέσει σε μία «κατασκευή». Για να λαμβάνονται υπόψιν κατά τη θέαση του έργου. Χωρίς να εκθέτω την προσωπική αισθητική μου άποψη για το έργο, που ούτως ή άλλως θα ήταν υποκειμενική και επομένως δευτερεύουσα, θα σημειώσω το εξής:
Σ’ όλες τις αγιογραφίες οι Κλίμακες του Ιωάννη, ανάλαφρες σε οδηγούν με σιγουριά στον Ουρανό. Το μοντέλο του μνημείου της Γ’ Διεθνούς, με πυκνά βαριά ικριώματα, με ταινίες που σπειροειδώς τα περικλείουν, τελικώς όσο ψηλότερα τόσο ελαφραίνει και οπωσδήποτε κατευθύνεται με σιγουριά στον Ουρανό. Η ανοιχτή σπειροειδής κλίμακα του Παπανικολάου δείχνει μια ανθρωπότητα που έχει μάλλον κουραστεί, που τελματώνει. Ας είναι καλά η τελευταία απόληξη. Αυτή η αδύναμη κεραία, σαν τροχιοδεικτική φωτοβολίδα ναυαγών που επιμένει να δείχνει την κατεύθυνση.
-Γ. Η θέση της εγκατάστασης είναι λάθος. Σε έναν κόμβο οδικής κυκλοφορίας, ένα εικαστικό έργο απευθύνεται αποκλειστικά στους εποχούμενους. Που σημαίνει ότι πρέπει να συλλαμβάνεται ως σύνολο και να λειτουργεί αισθητικά και νοηματικά μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Κυρίως, δεν πρέπει να περισπά την προσοχή των οδηγών.
Η Κλίμακα του Ιωάννη, διαθέτει πλήθος διαφορετικών σημαινόντων. Απαιτεί την προσοχή του θεατή της. Τη δυνατότητά του, εάν το κρίνει απαραίτητο, να καθίσει κάπου και απερίσπαστος να τη μελετήσει, να την κρίνει, ή να στοχασθεί. Χωρίς μια συνεχή ροή αυτοκινήτων ανάμεσα σ’ αυτόν και το έργο.
Από τον Βασίλη Μίχο
