στα μέρη μας και στο σπίτι μας. Ακολουθούσε το σφάξιμο του γουρουνιού και το πάρσιμο της φούσκας, για το καθιερωμένο με αυτήν ποδόσφαιρο, μιας και μπάλες δεν υπήρχαν εκείνη την περίοδο. Το σπίτι έπρεπε να 'ναι καθαρό, να αστράφτει και τα πάντα να είναι στην εντέλεια. Οι δουλειές γινόντουσαν με υπερβάλλοντα ζήλο, για να υπάρχει δημιουργικότητα, καθαριότητα και προκοπή όλον τον χρόνο. Ο στολισμός του ήταν απλός, ενώ όλα τα καλά κεντήματα και τα τραπεζομάντηλα έβγαιναν απ' τα σεντούκια και έπαιρναν τη θέση τους στο σπίτι, όπως και τα καλά σκεπάσματα στα κρεβάτια. Το τζάκι από την πρώτη μέρα των Χριστουγέννων μέχρι και της Υπαπαντής, 40 μέρες δηλαδή, έπρεπε να καίει συνέχεια, γιατί η Παναγιά είναι λεχώνα και θέλει ζέστη. Η πόρτα του σπιτιού άνοιγε τώρα στα παιδιά που θα πουν τα κάλαντα, παραμονές Χριστουγέννων και θα πάρουν το δωράκι τους (τα σύκα ή την παραδοσιακή ζυμωμένη κουλούρα), αλλά και για τους συγχωριανούς που θα έρθουν να ευχηθούν και θα κεραστούν κι αυτοί ένα ποτήρι κρασί με το μεζέ του, ένα τσίπουρο, ένα γλυκό ή ό,τι άλλο διέθετε η κάθε οικογένεια. Η νοικοκυρά ήταν η «ηρωίδα» των εθίμων του δωδεκαημέρου, γιατί μοίραζε με τα έργα των χεριών της τη χαρά και την απόλαυση και έκανε το μικρό εκείνο οικογενειακό βασίλειο έναν όμορφο κόσμο: τον δικό της κόσμο. Η κουζίνα του δωδεκαημέρου δεν ήταν πλούσια, στα μέρη μας τουλάχιστον, ήταν όμως εξαιρετική, ειδική, αλλιώτικη από το ακόμα πιο φτωχικό καθημερινό φαγητό, μια απόλαυση που ασφαλώς είχε μεγαλύτερη αξία και απήχηση για τους ανθρώπους της εποχής εκείνης από ό,τι για εμάς σήμερα. Η αίσθηση της γεύσης, που ακολουθούσε την ακαταμάχητη αίσθηση της όσφρησης ήταν οι κυρίαρχες σ' αυτήν τη γιορτινή ατμόσφαιρα, όσο φτωχικό κι αν ήταν το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Η γευστική απόλαυση του κρέατος (κάθε Χριστούγεννα - Πάσχα και μεγάλες γιορτές το τρώγαμε) γινόταν εντονότερη γιατί ερχόταν μετά από μια μεγάλη νηστεία. Τα σπιτικά γλυκά (οι λαγκίτες ή σπάργανα του Χριστού, όπως λέγονταν, οι σκωμαίδες και η μουσταλευριά), έδιναν κι αυτά το «παρών» μαζί με τις υπόλοιπες λιχουδιές (καραμέλες, θρεψίνη, κ.ά.).
Ο Χριστός γεννιέται, κι ένας καινούριος χρόνος έρχεται, για να σβήσει όλα τα άσχημα του παλιού. Φτάσαμε λοιπόν στην παραμονή της Πρωτοχρονιάς και στα κάλαντα της ημέρας. Ακολουθεί η μεγάλη αγωνία των παιδιών, γιατί στις μέρες μας σχεδόν πάντοτε μας ξεχνούσε ο Άι Βασίλης, κι αν κάποτε τύχαινε να μας θυμηθεί, δεν του έμενε στο σακούλι για μας παρά μια σοκολάτα, ένα μπισκότο κι ένα χωνί με ζαχαράτα (οι καραμέλες της εποχής). Ήταν βλέπεις η εποχή, που όχι μόνο οι άνθρωποι, αλλά και οι Άγιοι δυσκολεύονταν οικονομικά. Ο κόσμος και της Πρωτοχρονιάς, ήταν ένας μικρόκοσμος φτιαγμένος από γυναίκες, γιατί μιας και οι άντρες δεν ασχολούνταν με το σπίτι, έπρεπε να συνεχίσουν τις εργασίες τους για ολόκληρη την οικογένεια και για όλο το υπόλοιπο διάστημα του δωδεκαημέρου. Όλη μέρα στο πόδι, να ετοιμάσουν το σπίτι και ν' ανοίξουν τα φύλλα της πίτας, για να ’ναι αύριο έτοιμη για τη γάστρα. Όλη η οικογένεια ανηφορίζει ή κατηφορίζει για την εκκλησιά και ακολουθεί το κόψιμο, το σταύρωμα της πίτας και το φαγητό.
Ξημέρωσαν τα Φώτα και τα έθιμα που ακολουθούν ήταν σημαντικά. Νηστικοί πηγαίναμε στην εκκλησία για να πάρουμε το αγίασμα σε παγούρια, γκιούμια, μπουκάλια και κανάτια. Όταν γυρίζαμε στα σπίτια, έπιναν όλα τα μέλη της οικογένειας από το αγιασμένο νερό και στη συνέχεια ραντίζαμε το σπίτι, τα ζώα, τον κήπο και τα χωράφια για να έχουνε καλή σοδειά. Ένα μπουκαλάκι με αγιασμό φυλάσσονταν στο εικονοστάσι και το χρησιμοποιούσαμε σαν γιατρικό. Οι γυναίκες έρχονταν μ' έναν χειρόβολο βριζάχυρο στα χέρια και τ' άφηναν στο χαγιάτι για να το ραντίσει με αγίασμα ο παπάς, ώστε να μην πιάνουν αρρώστιες και ρίχνουν τον καρπό. Αφού λοιπόν τελείωνε η εκκλησία και όλα αυτά, η εκκλησιαστική επιτροπή έβγαζε σε διαγωνισμό τον Σταυρό και τις εικόνες των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ (πολιούχοι του χωριού) και όποιος έδινε το περισσότερο λάδι ή χρήματα τα έπαιρνε στο σπίτι του για έναν χρόνο. Στη συνέχεια ακολουθούσε στο προαύλειο της εκκλησίας χορός, τραγουδώντας το: «Σήμερα είν’ τα Φώτα και ο φωτισμός κι αύριο είν’ ο Άι Γιάννης ο Πρόδρομος». Ο παπάς στη συνέχεια και σύμφωνα με το έθιμο, περνούσε από όλο το χωριό και αγίαζε τους κατοίκους, τις εγκαταστάσεις του σπιτιού και τα ζώα. Παλιότερα του έδιναν φασόλια ή καλαμπόκι, ενώ αργότερα έριχναν μέσα στο κατσαρόλι ένα νόμισμα (συνήθως δίδραχμο ή τάλιρο).
Έτσι τελειώνουν οι μέρες των εορτών και αν αναλογιστούμε τι έκανε τους ανθρώπους εκείνης της εποχής να καταπιάνονται με όλα αυτά που σας ανέφερα, κάτω από το φως της λάμπας πετρελαίου και του δαδιού, κουρασμένοι από τις δουλειές του σπιτιού, της οικογένειας, τα ζώα και τα χωράφια, δεν μπορούμε παρά να βρούμε μονάχα μιαν απάντηση: Αυτό που έκανε τις παραδοσιακές εκείνες πράξεις τόσο σημαντικές είναι η ίδια η χαρά της ζωής. Η ζωή ήταν πολύ δύσκολη τότε. Η χαρά όμως ήταν μεγαλύτερη, γιατί ταυτιζόταν με την ευτυχία της στιγμής, που έκανε εκείνες τις μέρες να ξεχωρίζουν. Οι γονείς και οι παππούδες μας χαίρονταν την κάθε στιγμή και την κάθε γιορτή, γιατί δεν είχαν πολλά άλλα πράγματα στη ζωή τους για να χαρούν και η χαρά τους αυτή ήταν αυθεντική!
Από τον Γιάννη Γούδα
