Από την Απελευθέρωση στον Εμφύλιο... Από το φως στο βαθύ σκοτάδι

Από τον Βασίλη Πλατή, φιλόλογο-δρα Ιστορίας Α.Π.Θ.

Τέτοιες ημέρες ήταν, του Οκτώβρη 1944, όταν η Ελλάδα απελευθερωνόταν από τη γερμανική κατοχή και οι Έλληνες ξεχύθηκαν στους δρόμους να πανηγυρίσουν για την κατάκτηση της ελευθερίας μετά από τρία χρόνια πολύπαθης σκλαβιάς και καταπίεσης. Στις 12

Οκτωβρίου οι Γερμανοί εγκατέλειψαν την Αθήνα, ενώ στις 23 του ίδιου μήνα, και όχι αθόρυβα, την πόλη της Λάρισας.
Οι πανηγυρισμοί, βέβαια, δεν κράτησαν για πολύ, γιατί μερικές ημέρες αργότερα ακολούθησε ο αιματοβαμμένος Δεκέμβριος του 1944 με τους πολυάριθμους νεκρούς σε διάφορα σημεία της πρωτεύουσας, τόσο από τις τάξεις των αρνούμενων να αφοπλισθούν ανταρτών όσο και από την πλευρά του υπό συγκρότηση εθνικού στρατού.
Η Συμφωνία της Βάρκιζας, στις αρχές του επόμενου έτους, απέβη, δυστυχώς, μια προσωρινή και εμβαλωματική λύση του «προβλήματος», η οποία θα οδηγούσε αργότερα σε οριστικές και επώδυνες λύσεις, σε «ένα παντελώς αχρείαστο ξεκαθάρισμα λογαριασμών».
Πράγματι, τα «Δεκεμβριανά» αποτέλεσαν στην πράξη το πρελούδιο για όσα φρικτά συνέβησαν στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, μεταξύ 1945-1949, καθώς οι αντιθέσεις μεταξύ των αντιμαχόμενων παρατάξεων παρέμειναν μέχρι τότε ισχυρές και τα άγρια πάθη και μίση που είχαν υποθαλφθεί στη διάρκεια της Κατοχής διατηρούνταν ακόμη εξημμένα.
Έτσι η ελληνική επικράτεια για μία τριετία μετατράπηκε σε ένα ανελέητο πεδίο εχθροπραξιών στο οποίο αντιμάχονταν Έλληνες εναντίον Ελλήνων, στροβιλιζόμενοι, δίκην «υπνοβατών», στη δίνη του Ψυχρού Πολέμου, οι εξελίξεις του οποίου ξεπερνούσαν κατά πολύ αμφότερους τους αντιπάλους, που δεν μπορούσαν ούτε να τις ελέγξουν ούτε να τις κατανοήσουν.
Η αγριότητα του Εμφυλίου προκάλεσε ξεκλήρισμα και διαμελισμό οικογενειών, εκατόμβες ελληνικού αίματος, ξεριζωμό και μετανάστευση, ενώ άφησε ανεξίτηλα τα ίχνη της και στις επόμενες γενιές, τραυματίζοντας με τον τρόπο αυτόν την ενότητα του ελληνικού κράτους και της κοινωνίας.
Τα κείμενα που ακολουθούν, αποσπάσματα εκτενέστερων τεκμηρίων που απόκεινται στα Αρχεία του Νομού Λάρισας, αποκαλύπτουν τη βία της εποχής εκείνης από όποια ιδεολογική σκοπιά κι αν τη δει κανείς, και βοηθούν τον αναγνώστη να αντιληφθεί την πλάνη στην οποία βρέθηκαν τότε οι Έλληνες. Η παράθεσή τους αποσκοπεί να ανασυνθέσει πτυχές της πραγματικότητας της εποχής προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως διδακτικό παράδειγμα για τους επιγόνους:1. «…. παρασυρθείς από τα απατηλά συνθήματα των εθνοπροδοτών κομουνιστόν οργανώθηκα εις την ΕΠΟΝ…» … και μεταφέρθην ης το στρατόπεδον τρίκερη και από ική… ης το ΑΕΤΟ/ΕΣΑΤ, όπου έχο αποδήξω τα εθνικά μου φρονίματα. Εδώ ης το τάγμα αντιλήυθικα την μεγάλην μου πλάνην δια τούτο υπέβαλα αυθόρμιτην δήλοσι μετανίας… όπου αποκιρήσω και καταδικάζω μετά βδελυγμίας το ξινώδουλο και προδωτικό ΚΚΕ και όλας τας παραφιάδας αυτού και τον Σλαυόδουλο συμοριτησμό, Και τάσομε δι’ ανιπιφηλάκτος ης το πλευρόν του αγωνιζόμενους έθνους και επιθημό να πάρο γρήγορα το όπλο για να πολιμίσω με φανατισμόν τους προδώτας κομουνιστοσυμμορίτας. Η επιστολή μου αύτη παρακαλώ να λάβη ευρεία δημοσιότητα. ΖΗΤΟ Η ΑΘΑΝΑΤΗ ΕΛΛΑΔΑ. ΖΗΤΟ Ο ΑΝΙΚΗΤΟΣ ΣΤΑΤΟΣ (sic) ΜΑΣ ΖΗΤΟ Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ.2. «όπως διαμαρτυρηθώσι διά το απαίσιον και βδελυρόν παιδομάζωμα ελληνοπαίδων εις σλαυοδούλοις χώραις…. διαμαρτύρονται με όλην την δύναμιν της ψυχής τους διά την αποτρόπαιον και εγκληματικήν αυτήν πράξιν των Κομμουνιστοσυμμοριτών της διαρπαγής εκ της αγκάλης των γονέων 28.000 ελληνοπαίδων εις τα στρατόπεδα του σιδηρούν παραπετάσματος.3. …. Προάγομεν επ’ ανδραγαθία εις τον βαθμόν του Εφέδρου Επιλοχίου τους κάτωθι οπλίτας φονευθέντας κατά τας επιχειρήσεις εναντίον αναρχικών συμμοριών.Αντί σχολίου, και αφήνοντας τον αναγνώστη να αναστοχαστεί, αξιοποιώντας και τη χρονική απόσταση που τον χωρίζει, τα γεγονότα της άγριας εκείνης εποχής, αλλά και με αρκετή δόση τραγικής ειρωνείας, επισημαίνουμε δύο λέξεις που απαντούν στα παραπάνω παραθέματα: α) το επίθετο «αυθόρμιτην» ως προσδιοριστικό του «δήλοσι μετανίας» β) τον προσδιορισμό «επ’ ανδραγαθία», που ακολουθεί το ρήμα «προάγομεν». Συμπληρωματικά, αξίζει να λεχθεί ότι κατ’ άλλους το «βδελυρόν παιδομάζωμα» εθεωρείτο «παιδοσώσιμο».
Πόσο δίκαιο είχε τελικά ο Θουκυδίδης, αναλύοντας με εμβρίθεια την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση, όταν υποστήριζε ότι στον Εμφύλιο Πόλεμο οι άνθρωποι εξαχρειώνονται και γίνονται κτήνη, οι λέξεις χάνουν το πραγματικό τους νόημα, οι ιδεολογίες και οι αξίες ευτελίζονται και χάνονται, ενώ κυριαρχεί παντού και ισοπεδωτικά η τυφλή βία;
Ο τελικός απολογισμός του Εμφυλίου Πολέμου ήταν 60.000 περίπου νεκροί Έλληνες, που σκοτώθηκαν από άλλους Έλληνες μέσα σε μια τριετία. Η ακραία διχαστική γραμμή ανάμεσα στον κομμουνισμό και τον αντικομμουνισμό, ανάμεσα στην «Ανατολή» και τη «Δύση», με ψυχροπολεμικούς όρους, έμελλε να διαπεράσει την ελληνική κοινωνία για περισσότερο από δύο γενιές.
Μακάρι αυτός ο τόπος να μην ξαναζήσει τέτοιες ημέρες…