σχηματική παράσταση πολλών επαλλήλων ομόκεντρων κύκλων, δηλαδή να έχουν το ίδιο κέντρο που αντιστοιχεί στη νομοθετική και εκτελεστική εξουσία. Το επάλληλο αναφέρεται στη διακριτικότητα της συνεισφοράς των διαφόρων συνόλων, και κατοχυρώνει αφενός μεν το μέγεθος και το κλάσμα της παραγωγής του συνολικού έργου οικονομικού ενδιαφέροντος, μα και στις υποδιαιρέσεις του, όπως της προαγωγής της μόρφωσης, του πολιτισμού, μα και της συμμετοχής των πολιτών στη δημόσια σφαίρα. Η συμμετοχή δε είναι η ικανή και αναγκαία συνθήκη προκειμένου να συμβάλουν όλοι με το υποκειμενικό τους Εγώ στην ποσοτική, αλλά και στην ποιοτική ανέλιξη των στοιχείων που χαρακτηρίζουν μια αντιπροσωπευτική έστω δημοκρατία. Λέω έστω διότι οι πληθυσμοί των εκατομμυρίων ανθρώπων ενός κράτους καθιστούν πρακτικά αδύνατη την άμεση συμμετοχή των πολιτών στο νομοθετικό, δικαστικό και εκτελεστικό έργο. Παρόλα αυτά θα λαμβάνει χώρα στις συναθροίσεις τους σε αγροτικές, συνδικαλιστικές οργανώσεις, μα και σε πολιτιστικούς συλλόγους, καλλιτεχνικούς ομίλους, μια διυποκειμενική διάδραση, η οποία δεν θα χαρακτηρίζει με μονοσήμαντο τρόπο το σκεπτικό και τη δράση τους, αλλά θα διαχέεται στη δημόσια σφαίρα μια κατά κάποιον τρόπο κοινή αντίληψη της έννοιας δημόσιο συμφέρον, που όπως και να το κάνουμε κάπως από την ομπρέλα του λειτουργούμε όλοι!
Είναι νομίζω κοινή η παραδοχή ότι ο 19ος αιώνας ως ανάπτυξη θεωριών κυρίως, μα και ο 20ός ως εφαρμογή τους, κυριαρχήθηκαν από δύο ανταγωνιστικά πολιτικό-κοινωνικά συστήματα. Από τη μία ο ακραιφνής φιλελεύθερος καπιταλισμός με μέντορα τον Άνταμ Σμιθ, στην αντίπερα δε όχθη με μπούσουλα τη θεωρία του μαρξισμού έκανε έντονη την παρουσία του ο κομουνισμός, στο μέσο δε του περασμένου αιώνα κυριάρχησε σχεδόν η σοσιαλδημοκρατία, ως μία ενδιάμεση αυτορρύθμιση ισορροπίας κοινωνικής, μετά τη μεγάλη πληγή του παγκόσμιου πολέμου.
Ο άνθρωπος, από αρχαιοτάτων χρόνων, σαν μονάδα κυριαρχείται από δύο στοιχεία στη ζωή του. Πρώτον τον διακρίνει, αναλόγως και της ψυχοσύνθεσής του, το άπληστο αρχέγονο Εγώ του, στο οποίο δεν χωρούν ούτε ψήγματα ηθικής, η οποία μάλιστα ρέει στον κάθε φορέα της ποσοτικά και ποιοτικά στον χρόνο! Ούτε μπορούμε να την ορίσουμε μ' έναν γνωσιολογικό τρόπο απόδειξης. Δεύτερον είναι αναμφισβήτητο ότι δεν μπορούμε να μείνουμε μόνοι μας, γιατί αποκτούμε πρόσωπο, συνείδηση της ύπαρξής μας, μόνον καθρεφτιζόμενοι στα μάτια των συνανθρώπων μας, είτε αυτή αναφέρεται στην πνευματική επάρκειά μας, είτε το συνηθέστερο στη συσσώρευση πλούτου.
Ωστόσο επανερχόμενος στις δύο κοσμοθεωρίες, κατά πρώτον του ιστορικού υλισμού και δευτερεύοντος του φιλελευθερισμού, αυτές βρίσκουν τον κόσμο πια σε σύγχυση και καθόλου συγχρονισμένο στον βηματισμό τους! Μέσα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, ούτε οι πολίτες μπορούν να ενταχθούν καθαρά στην ταμπέλα του προλετάριου, μα ούτε και σ' αυτήν του κεφαλαιοκράτη. Η οικονομική πρόοδός τους δεν οφείλεται αποκλειστικά στη χειρωνακτική εργασία. Η ατομική ιδιοκτησία παραμένει ο ακρογωνιαίος λίθος αυτής της κοινωνίας, καθώς και η επιδίωξη του υπερκέρδους, η δε πολιτικοκοινωνική τους συνείδηση διαχέεται! Καθώς το «δούναι και λαβείν» στην παραγωγή και διάθεση προϊόντων και υπηρεσιών ξεπερνά τα όρια κρατικών οντοτήτων, ακόμα και οι εθνικές ταμπέλες αρχίζουν να θαμπώνουν! Συνοπτικά μπορούμε να πούμε ότι η σκέψη του Μαρξ μπροστά στην παγκοσμιοποίηση μπορεί να παίξει μόνο τον ρόλο που παίζει η φυσική του Νεύτωνα σε σχέση με τη σύγχρονη φυσική της σχετικότητας, την ατομική ενέργεια, των ατόμων και των μορίων! Δηλαδή ένα σκαλοπάτι μόνο στην προσπάθεια να ανιχνεύσουμε στο πού θα κλείνει η παγκόσμια αντίληψη κοινωνικής ισορροπίας του πλανήτη μας, επιπλέον δεν απαιτεί την εκ των ουκ άνευ περιβαλλοντολογική μέριμνά μας! Πάντως είναι κοινή η παραδοχή ότι το άτομο αυτοπεριορίζει τις ορεκτικές επιθυμίες του νου του και πειθαρχεί στις αναγκαστικές νόρμες, όταν βεβαίως αυτές δεν έχουν στοιχείο αυταρχικού καταναγκασμού, μόνο με τη συμμετοχή του στον όποιον βαθμό «λόγος και πράξης»! Στον μέλλοντα χρόνο η διυποκειμενικότητα, δηλαδή η συνολική διάδραση, μπορεί να ωθήσει στην παγκόσμια συναντίληψη.
Όπως τα φιλοσοφικά συστήματα των δύο περασμένων αιώνων προσπάθησαν ανεπιτυχώς να ενσαρκώσουν την ιδέα μιας κοσμικής ή ανθρώπινης αρμονίας, έτσι και το ιδανικό της σχηματικής παράστασης πολλών ομόκεντρων κύκλων, αντιπροσωπευτικό ομάδων ή έστω τάξεων μιας λειτουργούσας δημοκρατίας, είναι μια ουτοπία! Ο ανθρώπινος νους και η ανθρώπινη συνείδηση είναι εκ της φύσης τους αδύνατον να ενταχθούν σε σταθερές παραμέτρους της διαρκώς εξελισσόμενης κοινωνίας! Ο απλούστατος λόγος είναι ότι οι δύο αυτοί παράμετροι υπόκεινται σε συνεχή διαμόρφωση κατεύθυνσης, εξαιτίας των τυχαίων γεγονότων, ή εν πάση περιπτώσει ερεθισμάτων που λαμβάνουν χώρα στον περίγυρό τους. Ως εκ τούτου οι αμφίδρομες συνέργειες του κέντρου νομοθέτη-εκτελεστική εξουσία-κράτους, με τους διοικούμενους οικονομικούς, πολιτιστικούς παράγοντες μερικώς αυξάνονται ή ατονούν. Τότε οι ιδεατοί κύκλοι που προαναφέραμε στρεβλώνουν, παίρνουν τη μορφή ελλειπτικής τροχιάς και η εντροπία του συστήματος (συσσωρευμένη ενέργεια) αλλάζει, όπως ακριβώς συμβαίνει και στα επιμέρους, μικρά ή μεγάλα συστήματα της ουράνιας σφαίρας. Όπως ακριβώς ο ανθρώπινος νους, αδυνατώντας να συστηματοποιήσει το άπειρο μέγεθος που τον περιβάλλει, αποδέχεται την τυχαιότητα των συμβαινόντων του, έτσι ακριβώς αδυνατεί να προβλέψει και πολύ περισσότερο να σχηματοποιήσει το απροσδόκητο της ανθρώπινης νόησης, που η διατρητική της δεινότητα φορές-φορές ξεπερνά και την ταχύτητα του φωτός! Εν τω μεταξύ οι κοινωνίες πάντα θα ψάχνουν τον βηματισμό τους, πάντα δε αυτός θα είναι και αποτέλεσμα μιας παγκόσμιας διάδρασης, χρωματισμένης βέβαια από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κουλτούρας κάθε τόπου.
Καταλήγοντας αισθάνομαι την ανάγκη να τονίσω ότι καμιά στιγμή δεν πέρασε από τον νου μου μια ορισμένη συστηματοποίηση λειτουργίας της κοινωνίας. Βεβαίως ο άνθρωπος διακρίνεται να υποκύπτει στον πειρασμό αναζήτησης της μοναδικής α-λήθειας, χαρακτηριστικό της ματαιότητάς του. Έτσι ορίζει «σταθερές», ακόμα και στη σκέψη του, προκειμένου να ισορροπήσει στο διττό της ζωής του. Πρώτον να κυριαρχήσει στο όλο οικοσύστημα που τον περιβάλλει, του οποίου όμως οι ανελέητοι φυσικοί νόμοι αφορούν ακριβώς τον ίδιο! Από την άλλη να δώσει στον εαυτό του και στους ομοίους του έναν σκοπό που να προτάσσει και ηθικές αξίες, οι οποίες δίνουν ένα νόημα στη ζωή του, και διαφοροποιούνται στον χρόνο. Όπως στην έμβια ζωή ό,τι γεννιέται, αναπτύσσεται, τελικά πεθαίνει, έτσι και το παράγωγο της ζωής μας, η διανόηση, υφίσταται κι αυτή διαρκή αναγέννηση. Γιατί είναι νομοτέλεια, μερικοί το λένε μοίρα, το μόνο νοήμον ον της υφηλίου μας, ο άνθρωπος, στη συνεχή διεργασία του νου του, να ακυρώνει τις προσωρινά κατοχυρωμένες α-λήθειες του, σε μια συνεχή φενάκη (απάτη, ψευδαίσθηση) αναζήτησης της διανοητικής του Ιθάκης!
Από τον Παύλο Γιατσάκη
