Τι είναι αυτό που ωθεί τον καθένα μας να προσωποποιεί τους νόμους, ίσως άδικα, γιατί υπήρξαν «καλύτεροι» νόμοι σε επίπεδο θέσμισης;
Η απάντηση είναι, το ανθρώπινο στοιχείο τους, το ανθρώπινο πρόσημο των διατάξεών τους.
Η οργάνωση της κοινωνίας εκτείνεται πέρα από την επιλογή των αρίστων, των καλύτερων και των ειδικών. Ο τόσος πολύς χρόνος κοντά ο ένας με τον άλλον δημιούργησε νέα δεδομένα για την παγκόσμια κοινότητα. Τα καλύτερα χαρίσματα ή η υπακοή στις εντολές δεν επαρκούν για να δομηθεί οργανωμένη κοινωνία. Χρειάζονται άνθρωποι να αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει γύρω τους και να μην είναι μονοσήμαντοι και εγκλωβισμένοι στη δική τους εικονική πραγματικότητα.
Ετσι, δειλά- δειλά, διευρύνεται το περιθώριο, αν και η αντοχή της κοινωνίας σε διαφορετικές φωνές - στο παρόν - εξακολουθεί να προκαλεί αντίδραση παρά τον διαφωτισμό, τις επαναστάσεις και τις ρήξεις του ανθρώπου με την εκάστοτε εξουσία.
Ετσι προκρίθηκε η αλληλεγγύη και η συνεργατικότητα, καθώς η αντίληψη του ανθρώπου ότι ο εαυτός του είναι κομμάτι ενός ευρύτερου συνόλου παράγει ευαγή αποτελέσματα για το ευρύ σύνολο.
Η γερμανική νομική σκέψη το είχε βιώσει, καθώς στο εργατικό της δίκαιο θεωρούσε ως λόγο καταχρηστικότητας της καταγγελίας της σύμβασης εργασίας, όταν ο εργαζόμενος αποδείκνυε ότι η απόλυσή του ή οι απολύσεις απειλούσαν τη συνοχή του εργατικού δυναμικού της επιχείρησης. Μια τέτοια σκέψη σήμερα, πέραν του ότι δεν προβλέπεται, θα προκαλούσε το γέλιο του Έλληνα εργατικού νομοθέτη, όπου πλέον ο εργαζόμενος είναι αντικαταστατή μονάδα.
Έτσι, ενώ καταφέραμε τη δικτύωση, τη σύνδεση ανθρώπων, την αμεσότητα και διάχυση της πληροφορίας, αντί η πρόοδος αυτή ως φυσικό κεφάλαιο του βιβλίου της παγκοσμιοποίησης να βελτιώνει τον πολίτη μιας κοινωνίας, οι άναρθρες κραυγές που μειώνουν την αξία του ανθρώπου, η ανάγκη για δικαιοσύνη που διαδικτυακά «ικανοποιείται» αναδεικνύονται ως γενικές φωνές. Μήπως τελικά το διάβασμα μιας εφημερίδας, όπου το μυαλό θα επεξεργαστεί την πληροφορία και θα επεκτείνει τη σκέψη, η ατομική βόλτα σε μια εξοχή ή η εκδρομή με μια παρέα, δηλαδή τα απλά και τα καθημερινά, εξακολουθούν να έχουν χώρο στον χρόνο και σηματοδοτούν την αξία του ανθρώπου και όχι τόσο η αριστεία, όσο η ανθρωπιά και η συνεργασία;
Το ανθρώπινο αυτό πρόσημο στους νόμους, αλλά και στην καθημερινότητα είναι το αντίδοτο στην ύφεση; Μήπως τελικά ο Τρίτσης που έκανε τομή στην παιδεία ή ο Γεννηματάς που διέχυσε τις δομές υγείας στην επαρχία ή η Κατσέλη που είδε το νοικοκυριό, πέρα από τους ισολογισμούς των τραπεζών, απέκτησαν τη θέση στη νομική αιωνιότητα, γιατί ανέδειξαν την ανάγκη του ανθρώπου για την υγεία, την παιδεία ή την οικονομία, έξω και πέρα από τους αριθμούς και με παρανομαστή το ανθρώπινο στοιχείο;
Όσο το κάδρο ολοκληρώνεται τον μισό αυτόν αιώνα νομικής παραγωγής, όσο η τεχνητή νοημοσύνη δεν αποτελεί πρόκληση στην καθημερινότητα των ανθρώπων η σημαντικότητα του ενός σε σχέση με τους άλλους σηματοδοτεί την ανάγκη της εποχής.
Σε εποχή έλλειψης πόρων και χρημάτων, η κατανόηση του άλλου και των αναγκών του, αποτελεί το σκάφος που θα οδηγήσει τον άνθρωπο αντίθετα στην πορεία του ερέβους και του χάους, στην οδό προς το ασφαλές μέλλον.
Όσο και αν τα σχέδια ή οι προσδοκίες δεν μπορούν να εκταθούν πέραν του έτους, καθώς βρισκόμαστε εν μέσω πανδημίας, εκείνα τα αργά δειλά βήματα προς την επιτυχία, όπου το ανθρώπινο πρόσημο θα είναι σημαία και ο άλλος και η ενσυναίσθηση των αναγκών του, θα είναι παραστάτες, θα είναι τα ασφαλή βήματα της ανθρωπότητας.
Μόνο έτσι θα καταφέρει ο καθένας να ξεπεράσει την ανεπάρκεια, να γίνει σημαντικός για τον εαυτό του και για τους άλλους, καθώς ο 21ος αιώνας - όπως τον φανταζόμασταν δεκαετίες πριν - δεν είναι τελικά αιώνας ακμής και προόδου, αλλά αιώνας ανισοτήτων και οικονομικής ύφεσης.
Από τον Γιάννη Γιαγλάρα,
δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω
