Ποιος Κορονοϊός; Το κλίμα

Από τον Δημήτρη Κωνσταντακόπουλο

Κορονοϊός ή όχι, οι ανακοινώσεις εθνικών και διεθνών οργανισμών για εξαιρετικά επικίνδυνες εξελίξεις σε ό,τι αφορά το παγκόσμιο κλίμα διαδέχονται η μία την άλλη με μια εξαιρετικά ανησυχητική «κανονικότητα». Τελευταία στη σειρά η ανακοίνωση της

Υπηρεσίας «Κοπέρνικος» της Ε.Ε. για την κλιματική αλλαγή που υπογραμμίζει ότι το 2019 ήταν το θερμότερο έτος στην ιστορία της Ευρώπης. Αυτό από μόνο του δεν είναι τόσο ανησυχητικό, γιατί θα μπορούσε να είναι μια απλή στατιστική εκτροπή. Δεν μοιάζει αντίθετα με εκτροπή, αλλά με συστηματική τάση το γεγονός, που επίσης επισήμανε ο «Κοπέρνικος», ότι τα 12 πιο ζεστά χρόνια έχουν σημειωθεί μετά το 2000!
Κατά τον Andrew Shepherd, επικεφαλής του Κέντρου Παρατηρήσεων και Μοντελοποίησης των Πόλων στο Πανεπιστήμιο του Leeds, στη Βρετανία, το πιο ανησυχητικό από τα στοιχεία που ανακοίνωσε ο «Κοπέρνικος», είναι αυτό που υποδεικνύει επιταχυνόμενο λιώσιμο του «φύλλου πάγου» (Ice Sheet) που καλύπτει τα τέσσερα πέμπτα της Γροιλανδίας.
Και επίσης πολύ ανησυχητικό είναι το ότι η κρίση του Covid-19, αν είχε αρχικά μια προσωρινή ευεργετική επίδραση με τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, στη συνέχεια μπορεί να επιδεινώσει την κατάσταση, αν γίνει επιλογή να στηριχτούν οικονομικά οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων, όπως φοβάται ο διευθυντής της σχολής Σμιθ της Οξφόρδης, καθηγητής Cameron Hepburn. Η «επαναφορά», η «επανεκκίνηση» από την κρίση πρέπει να στηριχθεί στην πράσινη και τη συνεταιριστική οικονομία, μας λέει από την πλευρά του ο διάσημος Αμερικανός οικονομολόγος Τζέιμς Γκαλμπρέιθ.
Ενώ αυτά συμβαίνουν στην Ευρώπη, στο άλλο άκρο του πλανήτη διαπιστώθηκε ότι ο μεγάλος κοραλλιογενής ύφαλος (Great Barrier Reef), έξω από την Αυστραλία, έπαθε τη μεγαλύτερη καταστροφή στην ιστορία του και την τρίτη πιο μεγάλη από το 2015, ως αποτέλεσμα της θέρμανσης των θαλασσών. Λιγότερος από τον μισό ύφαλο έχει επιβιώσει από τα κύματα ζεστού νερού που τον έχουν πλήξει κατά καιρούς.
Υπενθυμίζεται ότι τον περασμένο Σεπτέμβριο, το διακυβερνητικό πάνελ για την κλιματική αλλαγή του ΟΗΕ έδωσε στη δημοσιότητα την «Ειδική Έκθεση για τους Ωκεανούς και την Κρυόσφαιρα». Προϊόν πολύ μεγάλης έρευνας επιστημόνων σ’ όλο τον πλανήτη, η έκθεση αυτή υπογράμμισε ότι πολλά μεγέθη σχετικά με τους ωκεανούς πλησιάζουν ταυτόχρονα σε κρίσιμο σημείο. Οι ωκεανοί γίνονται θερμότεροι και οξύτεροι και χάνουν οξυγόνο, προκαλώντας μια αλυσίδα αρνητικών αποτελεσμάτων που καταστρέφουν κοράλλια και άλλα θαλάσσια οικοσυστήματα, απειλούν με κατάρρευση τα παγκόσμια αλιευτικά αποθέματα και οδηγούν σε έκρηξη του αριθμού θανατηφόρων τυφώνων και τροπικών καταιγίδων.
Η ακριβής βέβαια πρόβλεψη του κλιματικού μέλλοντος είναι πολύ δύσκολη εξαιτίας του μη γραμμικού χαρακτήρα των φαινομένων, της μεγάλης περιπλοκότητας του συστήματος της ατμόσφαιρας και του στοχαστικού χαρακτήρα των περισσότερων ατμοσφαιρικών διαδικασιών. Αν σε αυτά προσθέσουμε και την αβεβαιότητα για το πού θα καταλήξει η αλληλεπίδραση με τα βιολογικά και με τα κοινωνικο-οικονομικά συστήματα, τα πράγματα μπερδεύονται ακόμα περισσότερο.
Μια εξαιρετικά ανησυχητική μελέτη δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Nature τον περασμένο μήνα, αναλύοντας την πιθανότητα μαζικής απότομης κατάρρευσης οικοσυστημάτων και όχι μόνο της απώλειας μεμονωμένων ειδών (Trisos, C.H. et al, The Projected Timing of Abrupt Ecological Disruption From Climate Change, Nature, April 8, 2020).
Σύμφωνα μ’ αυτή τη μελέτη, ένας μεγάλος αριθμός ειδών θα εκτεθεί σε βλαβερές κλιματικές συνθήκες περίπου ταυτόχρονα, γεγονός που ενδέχεται να οδηγήσει σε απότομη και καταστροφική απώλεια βιοποικιλότητας. Με το παρόν επίπεδο εκπομπών αερίου θερμοκηπίου, τέτοια απότομα γεγονότα αναμένεται να αρχίσουν πριν το 2030 στους τροπικούς ωκεανούς και να επεκταθούν σταδιακά στα τροπικά δάση και τις εύκρατες περιοχές. Κανένα κράτος στον κόσμο δεν είναι έτοιμο να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της κατάρρευσης των οικοσυστημάτων και δεν θα μπορούσε στην πραγματικότητα να είναι έτοιμο.
Δεν υπάρχει τρόπος να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες τέτοιων φαινομένων. Μόνο να τα αποτρέψουμε μπορούμε και έχουμε ελάχιστο πλέον χρόνο να το πράξουμε, καθώς είμαστε πολύ κοντά -αν δεν το έχουμε περάσει- σ’ αυτό που οι επιστήμονες ονομάζουν «πλανητικά όρια» (planetary boundaries). Μόνο που μια τέτοια σκέψη έρχεται σε σύγκρουση με την ψυχολογία της τεχνολογικής «παντοδυναμίας» που ανέπτυξε ο άνθρωπος στη διάρκεια της βιομηχανικής εποχής και ιδίως τα τελευταία 70 χρόνια, όπως επίσης με την προσήλωση στο βραχυπρόθεσμο έναντι του μακροπρόθεσμου, στο ατομικό έναντι του συλλογικού συμφέροντος.
Όπως και με τον κορονοϊό, κινδυνεύουμε να ξυπνήσουμε σύντομα και πολύ άσχημα από τη φαντασίωση αυτή, διαπιστώνοντας ότι αν μας παρέχει κάτι η τεχνολογία δεν είναι ασφαλώς παντοδυναμία, αλλά μάλλον πρωτοφανείς στην ιστορία κινδύνους για την επιβίωση και των ανθρώπων και των ανώτερων μορφών ζωής! Δεν θέλουμε όμως να το παραδεχτούμε συνήθως και, οπωσδήποτε, δεν θέλουμε καν να πάρουμε υπόψη μας αυτή τη σκέψη. Μόνο μια πολύ μαζική, πολύ γρήγορη, πολύ βαθειά αλλαγή νοοτροπίας της παγκόσμιας κοινής γνώμης και των ελίτ θα μπορούσε να σώσει το είδος μας.
Σύμφωνα πάντως με τις τωρινές προβλέψεις της Παγκόσμιας Υπηρεσίας Ενέργειας (ΙΕΑ), τα σχέδια των μεγάλων πετρελαιαγωγών χωρών, αλλά και τα σχέδια της Κίνας και της Ινδίας για ανάπτυξη της καύσης άνθρακα, οδηγούν σε αύξηση, κι όχι σε μείωση των εκπομπών αερίου θερμοκηπίου, εξασφαλίζοντας την αποτυχία επίτευξης ακόμα και των ελάχιστα φιλόδοξων στόχων που έθεσε η συμφωνία των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή.
* Ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας