Η Κυριακή των Βαΐων είναι η είσοδος του μαρτυρίου του Χριστού στην επίγεια ζωή και σε λίγες ημέρες θα μαρτυρήσει στον σταυρό, θα θανατωθεί και θα νικήσει τον θάνατο για να χαρίσει την αιώνια ζωή.
Ο Χριστός μπαίνει στα Ιεροσόλυμα, χωρίς βασιλική πολυτέλεια, αλλά καθισμένος επί πώλου όνου. Σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Ιωάννη, « όχλος πολύς… έλαβον τα βάια φοινίκων και εξήλθον εις υπάντησιν αυτώ, και έκραζον, Ωσαννά ..» (Ιωαν , ιβ, 12-19).
Η Κυριακή των Βαΐων είναι η πορεία του ανθρώπου από τον θάνατο προς τη ζωή, αφού εισέρχεται στην τελική της ευθεία. Είναι, το μεγαλείο της πορείας του Χριστού προς το Θείο Πάθος, με έναν λαό να τον υποδέχεται, ως βασιλιά, ο οποίος δεν δίνει σημασία στις τιμές και στην επίγεια εξουσία, αλλά προχωρά στο μαρτύριο και στην Ανάσταση.
Το έθιμο των Βαΐων είναι παλιό και η εκκλησία μας το εισήγαγε τον 9ον αιώνα, σε ανάμνηση της υποδοχής του Κυρίου μας στα Ιεροσόλυμα. Τα Βάια σημαίνουν την νίκη του Χριστού κατά του διαβόλου και του θανάτου.
Το γεγονός της εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, αναπαρίσταται στους Αγίους Τόπους, από τον 4ον αιώνα...Στα βυζαντινά χρόνια υπήρχε η συνήθεια να τελείται ο λεγόμενος Αυτοκρατορικός περίπατος, ο οποίος άρχιζε από τα ανάκτορα και η πομπή κατέληγε στο Ναό της Αγ Σοφίας.
Ο αυτοκράτορας κρατούσε την εικόνα του Χριστού, πλαισιούμενος από το ιερατείο, ενώ προηγούνταν ο Λαμπαδάριος, ο οποίος έψελνε «Εξέλθατε έθνη και θεώσασθε σήμερον τον βασιλέα των ουρανών». Στο τέλος, ο αυτοκράτορας μοίραζε βάια και σταυρούς, ενώ ο Πατριάρχης κεριά για τη Μ. Εβδομάδα. Τα έθιμα του λαού μας ποικίλουν από περιοχή σε περιοχή.
Στον Θεσσαλικό χώρο υπήρχαν αρκετά έθιμα, από τα οποία μερικά σώζονται και σήμερα. Στην περιοχή της Ελασσόνας και στα ορεινά χωριά, τα δασκαλόπαιδα το Σάββατο του Λαζάρου, αλλά και την Κυριακή των Βαΐων, γύριζαν στα σπίτια με στολισμένο καλαθάκι και μάζευαν αβγά, λέγοντας διάφορα τραγούδια, όπως «Ήρθε Λάζαρος, ήρθαν τα βάγια, ήρθε Κυριακή που τρων τα ψάρια. ….Το καλαθάκι μου θέλει αβγό κι η τσέπη μου, κουκόσια, δηλαδή, καρύδια»..
Οι κτηνοτρόφοι της Θεσσαλίας έκαναν σταυρό με τα Βάγια και χτυπούσαν στη ράχη τα πρόβατά τους για το καλό, λέγοντας, άντε, Καλή Λαμπρή. Ένα έθιμο που συνάντησα και το κατέγραψα στα χωριά, του Έβρου, όπου υπηρέτησα σε σχολεία της Ορεστιάδας, ήταν τα λεγόμενα, «Βαγιοκτυπήματα»
Οι γυναίκες που ήταν έγκυες χτυπιούνταν με τα κλαδιά της Βάγιας, ώστε ο τοκετός να γίνει πιο ανώδυνος, ενώ οι νεόνυμφες πίστευαν ότι τα χτυπήματα θα τις μεταδώσουν τη γονιμοποιό δύναμη και θα αποκτήσουν παιδί. Επίσης, κάθε νεόνυμφη προσπαθούσε να φέρει πρώτη φύλλα Βάγιας στην εκκλησία, για να πρωτογεννήσει αγόρι. Ένα άλλο έθιμο των χωριών αυτών ήταν τα στεφάνια, τα οποία έπλεκαν ανύπαντρα κορίτσια από βάγια και τα περιέβαλαν με κόκκινη κλωστή. Τα κορίτσια πήγαιναν μετά το τέλος της Θ. Λειτουργίας σε κάποιο ρέμα και έριχναν τα στεφάνια μέσα στο νερό. Το στεφάνι της κοπελιάς που θα έπεφτε πρώτο στο ρέμα ήταν και το πιο καλότυχο και το έλεγαν το στεφάνι «της συντέκνησας». Το έθιμο αυτό μεταφέρθηκε από την Ανατολική Ρωμυλία ή από την περιοχή του Πόντου, αφού απαντάται και στις περιοχές αυτές με κάποια παραλλαγή. Σε ορισμένα Θεσσαλικά χωριά, οι γυναίκες έκαναν στεφάνια και σταυρούς από βάγια και τα πήγαιναν στην εκκλησία για να τα ευλογήσει ο ιερέας. Μετά την Απόλυση της εκκλησιάς, πήγαιναν και βίτσιζαν, δηλαδή, χτυπούσαν με τους σταυρούς τα δέντρα, τα ζώα, τα περιβόλια, ώστε να τους δώσουν καλή σοδειά... Στην Κέρκυρα, από το 1630, υπάρχει το έθιμο της λιτανείας του σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνος, ο οποίος έσωσε το 1929 τους κατοίκους από τη φοβερή πανώλη. Στο Μεσολόγγι, επειδή η έξοδος του Μεσολογγίου 1826, συνέπεσε την Κυριακή, ημέρα των Βαΐων, οι κάτοικοι τιμούν συνάμα και τους πεσόντες αγωνιστές. Την Κυριακή των Βαΐων, η Εκκλησία μας επιτρέπει την κατάλυση ψαριών, επειδή γιορτάζεται η είσοδος του Κυρίου μας στην πόλη, ως βασιλιά. Εξάλλου, τα παιδιά που τραγουδούν την ημέρα αυτή λένε: «Βάγια-βάγια των Βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιό, κι ως την άλλη Κυριακή με το κόκκινο το αβγό και το ψήσιμο τα’ αρνί». Στο τέλος του τραγουδιού, λένε: «Καλή Ανάσταση, χωριανοί, με κόκκινα αβγά καλοφάγω το αρνί».
Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο
