Οι Σπαρτιάτες με τον ισχυρό τους στρατό είχαν αρχίσει να πολιορκούν από τη στεριά την Αθήνα, η οποία συνδεόταν μέσω των Μακρών τειχών με το λιμάνι του Πειραιά και εφαρμόζοντας το σχέδιο του Περικλή που έλεγε άμυνα στην στεριά και κυριαρχία στη θάλασσα, δεν αντιμετώπιζε κανένα πρόβλημα.
Το έτος εκείνο όμως μια επιδημία λοιμού έπληξε την ισχυρή πόλη και αποδεκάτισε τον πληθυσμό της. Σύμφωνα με τον ιστορικό Θουκυδίδη η αρρώστια εμφανίστηκε αρχικά στο λιμάνι του Πειραιά, που αποτελούσε την κύρια πύλη προμηθειών της πόλης. Η ασθένεια είχε ξεκινήσει από την Αιθιοπία και μέσω της Αιγύπτου και της Λιβύης πέρασε και στον ελληνικό κόσμο στις ακτές της Μεσογείου. Οι γιατροί της εποχής είχαν να αντιμετωπίσουν κάτι πρωτόγνωρο και αδυνατούσαν να βρουν λύση, ενώ συνήθως ήταν και οι πρώτοι που πέθαιναν μιας και έρχονταν σε επαφή με τους ασθενείς. Ο λοιμός σκότωσε περίπου το 1/3 με 1/4 του πληθυσμού της Αθήνας που τότε αριθμούσε 300.000 ανθρώπους. Οι Σπαρτιάτες βλέποντας τις νεκρικές φωτιές και φοβούμενοι την εξάπλωση του λοιμού εγκατέλειψαν την πολιορκία.
Όσοι ήταν ήδη άρρωστοι από άλλη ασθένεια και προσβάλλονταν από τον λοιμό κατέληγαν σύντομα. Οι υγιείς εμφάνιζαν αρχικά πονοκέφαλο και υψηλό πυρετό με ερεθίσματα στα μάτια και στο σώμα. Στη συνέχεια εμφανιζόταν αίμα στον φάρυγγα και στο στόμα και δυσκολία στην αναπνοή. Στην πορεία η αρρώστια κατέβαινε προς το στήθος προκαλώντας βήχα, ναυτία και εμετό, ενώ εμφανίζονταν εξανθήματα και φουσκάλες. Τελικά οι περισσότεροι πέθαιναν την έβδομη ή ένατη μέρα μετά την εκδήλωση της ασθένειας. Η ασθένεια ήταν τόσο φοβερή που ακόμη και οι σκύλοι και τα πτωματοφάγα ζώα απέφευγαν ακόμη και να πλησιάσουν τους νεκρούς.
Σημαντικό είναι να δούμε τις επιπτώσεις που είχε η επιδημία στον κοινωνικό ιστό της πόλης-κράτους καθώς και στον τρόπο με τον οποίο οι Αθηναίοι προσπάθησαν να περιορίσουν και να σταματήσουν την εξάπλωση. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη κάποιοι σταμάτησαν να υπακούουν στους νόμους μιας και θεωρούσαν ότι ο θάνατος είναι σίγουρος, κάποιοι ξόδευαν αλόγιστα τις περιουσίες τους, ενώ πάρα πολλοί συμπεριφέρονταν ανέντιμα και δεν υπολόγιζαν το κακό που έκαναν. Ένας μεγάλος αριθμός ατόμων εμφάνισε κατάθλιψη και δεν αντιστεκόταν, ούτε επεδίωκε ιατρική φροντίδα καθώς θεωρούσε βέβαιο τον θάνατο. Υπήρξαν και περιπτώσεις όπου κάποιοι επειδή δεν κόλλησαν αμέσως την ασθένεια, θεώρησαν ότι δεν κινδυνεύουν και φέρθηκαν με επιπολαιότητα, πηγαίνοντας σε συναθροίσεις πολιτών και μη τηρώντας τους κανόνες. Κλονίστηκε τέλος επίσης η πίστη τους στους Θεούς και σταμάτησαν οι λατρείες προς αυτούς.
Οι συνθήκες συνωστισμού επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό την εξάπλωση της ασθένειας, συνεπώς ένας τρόπος να περιοριστεί ήταν η απομόνωση, όσο ήταν εφικτή, και η αποφυγή επαφών με άλλους ανθρώπους. Εξαιρετικά σημαντική ήταν και η αυστηρή τήρηση των κανόνων ατομικής υγιεινής, που επιβράδυναν τη μεταδοτικότητα της νόσου. Επειδή κανένα γνωστό φάρμακο δεν ήταν αποτελεσματικό, κατάλαβαν ότι ο μόνος τρόπος αντιμετώπισης της επιδημίας ήταν: η αυστηρή τήρηση των νόμων της Πολιτείας, η ανάπτυξη συνείδησης ατομικής ευθύνης και η προσπάθεια φροντίδας και στήριξης των συμπολιτών τους. Με τον χρόνο κάποιοι ανέπτυξαν ανοσία στην αρρώστια και φρόντιζαν τους άλλους χωρίς κίνδυνο. Ανάμεσα σε εκείνους που νόσησαν και επέζησαν ήταν και ο ίδιος ο Θουκυδίδης.
Ακόμη και σήμερα οι επιστήμονες δεν έχουν καταφέρει να δώσουν μια οριστική απάντηση για το ποια ασθένεια έπληξε την αρχαία Αθήνα. Κατά καιρούς υποστηρίχθηκε ότι ήταν χολέρα, ευλογιά, βουβωνική πανώλη, ενώ τα τελευταία χρόνια λέχθηκε ότι ήταν ο ιός Έμπολα. Έρευνα που έγινε από Έλληνες επιστήμονες υποστήριξε ότι τελικά ήταν τυφοειδής πυρετός. Ο ακριβής ορισμός της επιδημίας εξακολουθεί μέχρι της μέρες μας να παραμένει ένα από τα άλυτα επιστημονικά μυστήρια.
Ο λοιμός εμφανίστηκε ξανά στην Αθήνα το 429 π.Χ. (ανάμεσα στα θύματα εκείνης της χρονιάς και ο ηγέτης της ο Περικλής) και τον χειμώνα του 427/426 π.Χ. αποδεκατίζοντας τον πληθυσμό της πόλης. Η ζημιά που προκάλεσε ήταν τόσο σημαντική που ουσιαστικά η Αθήνα δεν μπόρεσε ποτέ να ανακάμψει, οδηγώντας ταυτόχρονα στο πρόωρο τέλος της χρυσής εποχής.
Από τον Νίκο Τάχατο, φιλόλογο
