Από τον Βασίλη Πλατή
Το ζήτημα της απόσχισης της Καταλονίας, μιας περιοχής επτάμισι περίπου εκατομμυρίων κατοίκων στα βορειοανατολικά της Ισπανίας, επανήλθε ζωηρά στο πολιτικό προσκήνιο μετά τις τελευταίες δηλώσεις των Καταλανών αυτονομιστών ότι πρόκειται να προβούν σε μονομερή ανακήρυξη της ανεξαρτησίας της περιοχής σε περίπτωση που επικρατήσουν στις επικείμενες περιφερειακές εκλογές της 27ης Σεπτεμβρίου, εφόσον η κυβέρνηση της Μαδρίτης επιχειρήσει να αποτρέψει νομικά την εξέλιξη αυτή μη αποδεχόμενη το εκλογικό αποτέλεσμα.
Πράγματι, με «φόντο» τις εκλογές του Σεπτεμβρίου, οι Καταλανοί θιασώτες της απόσχισης εργάζονται εντατικά για την εκλογική επιτυχία, η οποία, όπως προσδοκούν, θα ανοίξει το δρόμο για την ανεξαρτησία της περιοχής. Σε αντίθεση με το πλημμελώς οργανωμένο δημοψήφισμα της 9ης Νοεμβρίου 2014, την αξιοπιστία του οποίου αμφισβήτησε φανερά η Μαδρίτη, αυτή τη φορά οι πολιτικές δυνάμεις που υποστηρίζουν την ανεξαρτησία στην Καταλονία κατεβαίνουν στις εκλογές ενωμένες σε έναν κοινό σχηματισμό που έχουν αποκαλέσει «Μαζί για το ΝΑΙ», προσδοκώντας να καταφέρουν στην κυβέρνηση Ραχόι το τελειωτικό χτύπημα. Είναι χαρακτηριστικό ότι το νέο μόρφωμα έχει εγκολπωθεί συνολικά τέσσερα πολιτικά κόμματα και οργανώσεις πολιτών της Καταλονίας συμπεριλαμβάνοντας τα πιο αριστερά τους στοιχεία, ενώ σε αυτόν έχουν προσχωρήσει και οι Podemos.
Στο εγχείρημα της ανεξαρτησίας της Καταλονίας συστρατεύθηκε και ο διάσημος Καταλανός προπονητής ποδοσφαίρου της Μπάγερν Μονάχου Πεπ Γκουαρντιόλα, ο οποίος συνδέθηκε με τις σημαντικές επιτυχίες της ποδοσφαιρικής Μπαρτσελόνα τα τελευταία χρόνια. Το όνομα του Γκουαρντιόλα θα βρίσκεται στο ψηφοδέλτιο των αυτονομιστών της Καταλανίας για τις εκλογές του Σεπτεμβρίου, περισσότερο βέβαια για λόγους συμβολικούς παρά για ουσιαστικούς, εφόσον δεν θα τοποθετηθεί σε εκλόγιμη θέση.
Από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση συνασπισμού Σοσιαλιστών-Φιλελεύθερων έχει αποδυθεί τις τελευταίες ημέρες, όπως γράφει η έγκριτη El Pais, σε αγώνα να φέρει προς ψήφιση στο Κοινοβούλιο, με τη διαδικασία του κατεπείγοντος, νομικές ρυθμίσεις που θα προλαμβάνουν εδεχόμενο «καταλανικό ατύχημα» στις 27 του Σεπτέμβρη. Άλλωστε και οι δημόσιες παρεμβάσεις του πρωθυπουργού Μαριάνο Ραχόι, με τις συνήθεις κινδυνολόγες αναφορές τους στο μέλλον της Καταλονίας, στην αποτροπή αυτής της εξέλιξης κατατείνουν.
Η περίπτωση της Καταλονίας φέρνει στο μυαλό μας τη διενέργεια δημοψηφίσματος στις 18 Σεπτεμβρίου 2014 στη Σκωτία, το οποίο, αν και δεν οδήγησε τελικά τους Σκωτσέζους σε απόσχιση από το Ηνωμένο Βασίλειο, έφερε ωστόσο στην επιφάνεια το ζήτημα της εμφάνισης ενός νέου εθνικισμού στην Ευρώπη. Το ενδεχόμενο ανεξαρτησίας της Σκωτίας από το Ηνωμένο Βασίλειο δεν έχει ακόμη αποκλειστεί ιδιαίτερα μετά τα αποτελέσματα των πρόσφατων βουλευτικών εκλογών στη Μεγάλη Βρετανία, παρά την έμπρακτη γενναιοδωρία της κυβέρνησης Κάμερον προς τους υπηκόους της Σκωτίας μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος του Σεπτεμβρίου.
Την επιθυμία πάντως των Καταλανών και των Σκωτσέζων για αυτοδιάθεση φαίνεται να συμμερίζονται οι κάτοικοι και άλλων περιοχών της γηραιάς ηπείρου, όπως της Βασκονίας στην Ισπανία, της Φλαμανδίας στο Βέλγιο, της Βενετίας στην Ιταλία, της Βαυαρίας στην ομόσπονδη Γερμανία. Οι αποσχιστικές αυτές τάσεις είναι προφανές ότι πλήττουν το οικοδόμημα της Ενωμένης Ευρώπης τη στιγμή που η τελευταία βρίσκεται σε τροχιά διεύρυνσης.
Βέβαια, οι εθνικιστικές αυτές τάσεις σε καμιά περίπτωση δεν χαρακτηρίζονται από τη βιαιότητα που διέκριναν τις εξάρσεις του εθνικισμού στο πρόσφατο παρελθόν, οι οποίες οδήγησαν, για παράδειγμα, σε αιματοκύλισμα του ετερόγλωσσου πληθυσμού στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ουκρανίας και, παλιότερα, στο Κοσσυφοπέδιο. Στις περιπτώσεις αυτές, αξίζει να επισημανθεί, το κύμα εθνικισμού υποδαυλίστηκε από τις αναθεωρητικές τάσεις των ισχυρών κρατών, που διεκδικούσαν για τους εαυτούς τους ρυθμιστικό ρόλο.
Αντίθετα, οι νέοι εθνικισμοί είναι ανάγκη να εξεταστούν εντός του τοπικού πλαισίου όπου αναπτύχθηκαν. Η Καταλονία, για παράδειγμα, είναι μία από τις πλουσιότερες περιοχές της Ισπανίας, οι κάτοικοι της οποίας ωστόσο έχουν επωμιστεί τα τελευταία χρόνια επαχθή φορολογικά βάρη που, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς τους, δεν τους αναλογούσαν σε τόσο μεγάλο βαθμό, καθώς ολόκληρη η χώρα προσπαθούσε να ανακάμψει οικονομικά.
Επίσης, οι αποσχιστικές διαθέσεις των Σκωτσέζων αναπτύχθηκαν σε σημαντικό βαθμό εξαιτίας της οικονομικής κάμψης που γνώρισε το Ηνωμένο Βασίλειο στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα και κυρίως στη δεκαετία του 1980, εποχή αποβιομηχάνισης για τη Βρετανία, καθώς στη συλλογική συνείδηση των πολιτών στη Σκωτία επικράτησε η άποψη ότι υπέφεραν πολύ περισσότερο σε σχέση με τους άλλους «εταίρους» τους στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Ωστόσο, εκτός από τις κατά τόπους αντιθέσεις, κοινός παρανομαστής στην εκδήλωση των περισσότερων από τα σύγχρονα αποσχιστικά κινήματα είναι η έκφραση διαμαρτυρίας για τον συγκεντρωτισμό της κεντρικής εξουσίας. Οι «κινηματίες» επιδιώκουν ενισχυμένες εξουσίες για τα τοπικά κοινοβούλια καθώς και δυνατότητα λήψης αποφάσεων σε μείζονα ζητήματα της καθημερινότητας των πολιτών τους: στη φορολογία, την υγεία, την εκπαίδευση και σε άλλα.
Οποιεσδήποτε κι αν είναι πάντως οι αιτίες που εκκόλαψαν τα αποσχιστικά κινήματα των τελευταίων δεκαετιών, είναι βέβαιο ότι ούτε οι Καταλανοί ούτε οι Βάσκοι ούτε οι Σκωτσέζοι, οι οποίοι συμβιβάστηκαν προς το παρόν με τη δεδομένη πολιτική κατάσταση στο Ηνωμένο Βασίλειο, οραματίζονται ένα κοινό μέλλον με Βρετανούς και Ισπανούς αντίστοιχα. Οι καρδιές φαίνεται να έχουν «ραγίσει» και οι παλιοί ισχυροί δεσμοί να έχουν αποδυναμωθεί. Τα ευρωπαϊκά κράτη σύντομα θα βρεθούν αντιμέτωπα με εξελίξεις που θα εξασθενίσουν τη συνοχή τους ως κρατικών οντοτήτων, οι οποίες ενδεχομένως να προκαλέσουν αλλαγές και στην «αρχιτεκτονική» της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο Βασίλης Πλατής, είναι φιλόλογος-δρ. Ιστορίας Α.Π.Θ.
