Ταξίδεψε στην Αίγυπτο, στην Περσία, ενώ λέγεται ότι πήγε στην Αιθιοπία και στην Ινδία. Πρόκειται για έναν καθολικό Νου, για έναν άνθρωπο που ασχολήθηκε σχεδόν με τα πάντα: μουσική, μαθηματικά, βιολογία, αστρονομία, λογική, ιστορία, ηθική, γεωγραφία, αισθητική, κοσμολογία και από την άποψη αυτή μπορεί να συγκριθεί μόνο με τον Αριστοτέλη. Τα μοναδικά πεδία που δεν τον ενδιέφεραν ήταν η Θρησκεία και η Πολιτική. Έζησε για μικρό χρονικό διάστημα στην Αθήνα και τελικά επέστρεψε στην πατρίδα του, τα Άβδηρα, όπου και πέθανε σε μεγάλη ηλικία, πιθανόν το 370 π.Χ. Ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στην αναζήτηση της αλήθειας.
Είναι ο φιλόσοφος που διατύπωσε την Ατομική θεωρία. Υποστήριξε ότι η ύλη αποτελείται από μικρά, μη ορατά με το μάτι σωματίδια, τα οποία είναι άφθαρτα, αδιάσπαστα και αναλλοίωτα. Αυτά τα άπειρα σε αριθμό άτομα στροβιλίζονται στο άπειρο, συνενώνονται και σχηματίζουν τους κόσμους, όπως είναι η Γη. Είναι ο πρώτος που μίλησε για την ύπαρξη άπειρων κόσμων και την πιθανότητα ζωής σε κάποιους από αυτούς. Όπως συνήθιζε να λέει: τα άτομα και το κενό είναι η αρχή των πάντων και τα υπόλοιπα είναι κατασκευάσματα του νου. Είναι άξιο θαυμασμού το γεγονός ότι χωρίς επιστημονικά όργανα, χωρίς πειράματα, κατάφερε μόνο με τη δύναμη του μυαλού του να διατυπώσει μια θεωρία που επιβεβαιώθηκε αιώνες και αργότερα και γι΄ αυτό δίκαια σήμερα αναγνωρίζεται ως ο πατέρας της Ατομικής θεωρίας.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει όμως και η κοσμοθεωρία του. Έμεινε στην ιστορία ως «ο γελαστός φιλόσοφος», γιατί θεωρούσε την ευθυμία, δηλαδή την ψυχική γαλήνη, ως το υπέρτατο αγαθό. Για να καταφέρει ο άνθρωπος να φτάσει σε αυτή την ψυχική ισορροπία, επιβάλλεται να κάνει τα πάντα στη ζωή του με μέτρο. Ευτυχισμένη ψυχή για τον Δημόκριτο είναι εκείνη που διατηρεί το μέτρο. Έδινε μεγάλη σημασία στη γνώση και προσπάθησε να απαλλάξει τον άνθρωπο από τον φόβο. Τόνιζε ότι ο άνθρωπος έπρεπε να κατανοήσει τον κόσμο μέσα στο οποίο ζει και γι΄ αυτό χρειάζεται να γνωρίσει τις αιτίες των φαινομένων και τη φύση των πραγμάτων που τον περιβάλλουν. Προέτρεπε τους ανθρώπους να μελετούν, λέγοντας ότι: τα βιβλία είναι το φάρμακο της νόησης. Τόνιζε ότι το καλό και το κακό δεν υπάρχουν έξω από τους ανθρώπους, αλλά μέσα τους. Ο άνθρωπος πρέπει να αναζητήσει και να βρει το καλό μέσα του και όχι να το περιμένει από τον εξωτερικό κόσμο. Οι άνθρωποι, έλεγε, πρέπει να ζήσουν μια ζωή με ολιγάρκεια, με στοχασμό και αγάπη για τους άλλους ανθρώπους.
Συμβούλευε τους ανθρώπους να μην αφήνουν τη ζωή τους στην Τύχη, αλλά να πάρουν τη μοίρα τους στα χέρια τους. Όπως συνήθιζε να λέει: Οι άνθρωποι δημιούργησαν την εικόνα της Τύχης για να δικαιολογήσουν τη δική τους αβουλία.....η οξυδερκής προνοητικότητα εξομαλύνει τα περισσότερα προβλήματα της ζωής. Κατά τον Δημόκριτο ο άνθρωπος που εξετάζει με προσοχή τις συνθήκες της ζωής του, που ελέγχει τις αντιδράσεις του, όταν αλλάζουν οι περιστάσεις, λυπάται και χαίρεται με μέτρο, φτάνει σε μια κατάσταση ψυχική ηρεμίας και είναι ελεύθερος.
Ήταν ένας ελεύθερος άνθρωπος, με μια σοφία ξεχωριστή και σπάνια που αφιέρωσε τη ζωή του στην αναζήτηση της αλήθειας. Ένας φιλόσοφος που η θέση του δίκαια μπορεί να τοποθετηθεί δίπλα στον Σωκράτη, στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Ένα από τα πιο όμορφα αποφθέγματά του είναι το εξής: Η ευτυχία ή η δυστυχία των ανθρώπων δεν εξαρτώνται από την περιουσία ή τον χρυσό που διαθέτουν. Η ευτυχία ή η δυστυχία τους βρίσκονται στην ψυχή τους.
Από τον Νίκο Τάχατο, φιλόλογο
