Είναι, όμως, και γιορτή του Μ. Βασιλείου, ο οποίος υπήρξε από τους φωτεινότερους αγίους της εκκλησίας μας. Την Πρωτοχρονιά τελείται η δική του Θεία Λειτουργία, η οποία είναι εκτενέστερη και διαφορετική υμνολογικά, με αυτή του Χρυσοστόμου. Οι πιστοί την ημέρα αυτή ακούνε την «Οπισθάμβωνο», ευχή του Βασιλείου και το μεγαλυνάρι του.(Τον ουρανοφάντορα του Χριστού, μύστην του Δεσπότου). Από υμνολογικής άποψης, η γιορτή του Α. Βασιλείου, αποκαλύπτει τον πλούτο της βυζαντινής μουσικής με τους υπέροχους ήχους.. Η εκκλησία μας την ημέρα αυτή αναμιμνήσκεται και την περιτομή του Χριστού. Εξάλλου, ως γνωστόν το εκκλησιαστικό έτος αρχίζει την 1η Σεπτεμβρίου, αλλά, όμως, στην εκκλησία μας ψάλλεται και την Πρωτοχρονιά η Δοξολογία.
Ο ιστορικός άνθρωπος ανακάλυψε τα ημερολόγια για τη μέτρηση του χρόνου, στηριζόμενος στην εναλλαγή της ημέρας με τη νύχτα, στις εποχές, στις φάσεις της σελήνης, στα αστρικά φαινόμενα, μπερδεύοντας μέσα και θρησκευτικά στοιχεία. Οι Ελληνες ορθόδοξοι διχάστηκαν με τα δύο ημερολόγια, το Ιουλιανό και το Γρηγοριανό και με την εαρινή ισημερία στις 21 Μαρτίου. Το χριστιανικό χρονολόγιο, το εισηγήθηκε ο Διονύσιος ο Μικρός το 532 μ.Χ., ο οποίος υπολόγισε λάθος τη γέννηση του Χριστού το 753, από κτίσεως Ρώμης. Εξάλλου, στο Βυζάντιο το χρονολόγιο μετρούσε έτη από κτίσεως κόσμου και το ημερολόγιο ήταν το Ιουλιανό, το οποίο παρουσίαζε σφάλματα 10 ημερών. Αλλά, όμως το σφάλμα του Ιουλιανού διορθώθηκε από τον Πάπα Γρηγόριο, ο οποίος έκοψε τις ημέρες αυτές και έτσι, προέκυψε ένα ακριβέστερο ημερολόγιο.
Στα δυτικά κράτη εισήχθη το 1752, ενώ στα ορθόδοξα κράτη τον 20ό αιώνα, όταν η διαφορά ήταν πια 13 ημέρες, ενώ στην Ελλάδα εισήχθη το 1923. Ο Βασίλειος είναι ο άγιος των παιδικών μας χρόνων, των αναμνήσεων και έχει ταυτιστεί με τα δώρα του. Η Πρωτοχρονιά συνδέεται με ήθη, έθιμα, δοξασίες. Το καλόπιασμα των στοιχείων της φύσης, η εισαγωγή κλαδιών στο σπίτι, αποτελούν διαβατήρια έθιμα, σε σημαντικά περάσματα, όπως συμβαίνει με την αρχή του νέου χρόνου και είναι πανάρχαια κατάλοιπα λαϊκής λατρείας και δεισιδαιμονιών. Το ποδαρικό είναι για το σπιτικό το πρώτο μέλημα των ανθρώπων. Ένα καλό ποδαρικό θα φέρει υγεία, ευτυχία και έσοδα στο σπίτι από τις γεωργικές και κτηνοτροφικές εργασίες. Το καλόπιασμα του νέου χρόνου γινόταν με το αμίλητο νερό από τη βρύση, με το οποίο ράντιζαν το σπίτι.
Στην Κρήτη τα παιδιά επισκέπτονταν τα σπίτια, έφερναν μια γερή πέτρα ή μια ασκελατούρα, την οποία έστηναν στο κέντρο του σπιτιού και εύχονταν: Καλοχρονιά στα ρίφια, λέγοντας: αρνιά, κατσίκια θηλυκά, μοσχάρια αρσενικά. και χρυσάφι στο σπιτικό. Στον νομό της Λάρισας τα παιδιά που έπαιζαν τα «Σούρβα», παραμονή της Πρωτοχρονιάς επισκέπτονταν τα σπίτια και έριχναν αλάτι στη φωτιά, λέγοντας: Κυρ Βασίλη να φέρεις αρνιά και κατσίκια θηλυκά. Το σπασμένο ρόδι στην πόρτα του σπιτιού φέρνει την καλοχρονιά, ενώ τα σκόρδα και τα στάχυα στην εξώπορτα διώχνουν τα κακά από το σπίτι. Οι βοσκοί θυμιάζουν τα ζωντανά και τα δίνουν καλή τροφή για να είναι όλη τη χρονιά γερά.
Στα νησιά οι ψαράδες θυμιάζουν τα καΐκια τους σταυρωτά για να είναι καλοτάξιδα και βάζουν ένα πιάτο με γλυκά για τον Άγιο. Το πιο γνωστό έθιμο είναι η βασιλόπιτα με το φλουρί, η οποία συνδέεται με τον Α. Βασίλειο. Η βασιλόπιτα έχει τον κοινωνικό ενωτικό χαρακτήρα, διότι μαζεύει στο τραπέζι όλα τα μέλη της οικογένειας. Τον ερχομό της Πρωτοχρονιάς στη Θεσσαλία, προανήγγειλαν πριν από έναν μήνα οι νέοι των αγροτικών περιοχών, οι οποίοι αρματωμένοι με κυπριά και κουδούνες, γύριζαν στα σοκάκια των χωριών και τα χτυπούσαν, προκαλώντας εκκωφαντικούς θορύβους.
Οι μεταμφιέσεις την ημέρα της Πρωτοχρονιάς ήταν η πιο σημαντική εκδήλωση. Πρόκειται για μεταμφιεσμένους με δέρματα ζώων, μάσκες και κουδούνια, οι οποίοι επιδίδονταν σε αρχέγονα λατρευτικά δρώμενα, με καταγωγή την αρχαιότητα και που διαδραματίζονταν και στα βυζαντινά χρόνια, αλλά και στην Τουρκοκρατία. Μεταμφιέζονταν σε γύφτους, αρκουδιάρηδες, κλέφτες, χωροφύλακες, γιατρούς. Στην περιοχή του Ολύμπου, οι φουστανελοφόροι ήταν και η πιο ζηλευτή ομάδα, αφού ενσάρκωναν και συμβόλιζαν τους κλέφτες και καπετάνιους του απελευθερωτικού αγώνα, όταν με το πρόσχημα του εθίμου αυτού μπορούσαν κάτω από τη μύτη των Τούρκων να συνεννοηθούν για τον αγώνα.
Ας ευχηθούμε ο Αγιος Βασίλης των παιδικών μας ονείρων να φέρει δώρα στη χώρα μας, την πνευματική, ηθική, κοινωνική και οικονομική άνθηση.
Από τον Απόστολο Ποντίκα, δάσκαλο, θεολόγο, φιλόλογο, πτυχ. Πολιτικών Επιστημών, επίτ. σχολικό σύμβουλο
