μάλιστα την ανθελληνική μανία κάποιων ξένων, με πρωταγωνιστή τον Φαλμεράιερ, θεωρήθηκε επιτακτική ανάγκη να προβούμε στη μετονομασία των οικισμών με ξενικής προέλευσης ονόματα. Οι μετονομασίες, λοιπόν, έγιναν για εθνικούς λόγους. Ήταν αδιανόητο το τοπωνύμιο Χαρβάτι, π.χ., να προσδιορίζει έναν οικισμό δίπλα στις Μυκήνες, το αρβανίτικο Κόκλα έναν οικισμό δίπλα στις Πλαταιές και το τουρκικό Χατζηλάρ, έναν οικισμό στον χώρο της αρχαίας Κραννώνας. Στη μετονομασία οικισμών και περιοχών έγιναν λάθη, μερικές φορές αδικαιολόγητα. Χτυπητό παράδειγμα ο νομός της Φθιώτιδας. Στην Αρχαιότητα η περιοχή της Λαμίας ανήκε στη Μαλίδα (απ’ όπου και ο Μαλιακός Κόλπος) και στη Λοκρίδα. Κι όμως, ονομάσθηκε Φθιώτιδα, ενώ Φθία-Φθιώτιδα ονομαζόταν η περιοχή της Φαρσάλου (Φαρσάλων). Μετονομάσθηκαν ασήμαντοι οικισμοί, αλλά παρέμειναν το σλαβικής προέλευσης Βελεστίνο (Βελεγεζίτες Σλάβοι) και το τουρκικής προέλευσης Καλαμπάκα (Kalabakkaya). Μετονόμασαν, επιτυχώς, το Μουσαλάρι σε Ροδιά, αλλά άφησαν το τουρκικό Δελέρια (Ντελη-λέρ, των Ντελήδων). Για τη μετονομασία ενός οικισμού αποφάσιζε μία τριμελής επιτροπή, αποτελούμενη από τον πρόεδρο, τον ιερέα και τον δάσκαλο. Αυτοί πρότειναν ένα όνομα, συνήθως ένα τοπωνύμιο της κτηματικής περιοχής του χωριού τους ή το όνομα της εκκλησίας τους. Η επικρατούσα πρόταση υποβαλλόταν για έγκριση στο Υπουργείο, μέσω της Νομαρχίας. Πολλές φορές, με τη συνδρομή ίσως φιλιστόρων, ονόματα αρχαίων πόλεων ή πολιχνών δόθηκαν σε οικισμούς, χωρίς να είναι βέβαιοι οι προτείνοντες για την ακριβή θέση τους. Στο Καστρί του Αμπελώνα ίσως βρισκόταν η Φάλαννα και όχι στο Μπέη Τατάρι, στη σημερινή Φαλάννη. Επομένως, η μετονομασία του Μπέη Τατάρι δεν είναι αυτή που έπρεπε. Κάπου στα ανατολικά της Λάρισας υπήρχε η πολίχνη Χαλκαί. Προφανώς, στη μετονομασία του Μαϊμουλίου σε Χάλκη, με πρόταση του Δημ. Χατζηγιάννη (εάν είναι σωστή η πληροφορία) οφείλεται στο αρχαίο τοπωνύμιο. Παρ’ όλα αυτά, το νέο όνομα είναι ενδιαφέρον και δημιουργήθηκε εύκολα το πατριδωνύμιο Χαλκιώτης. Η μετονομασία έγινε μόδα και πολλοί μετονόμασαν οικισμούς των οποίων τα ονόματα δεν ήταν ξένα. Η Ταρχανιώτη της Καλαμπάκας, από άγνοια της Ιστορίας, προφερόταν ως Τραχανιώτη και ταυτίστηκε με τον τραχανά! Στο Prosopographisches Lexikon den Palaiologenzeit του Ε. Τrapp (έκδοση της Αυστριακής Ακαδημίας), αναφέρονται πολλά μέλη της βυζαντινής οικογένειας των Ταρχανειώτη (αρ. 27.463-27.512). Ανάμεσά τους συμπεριλαμβάνεται και ο Μιχαήλ Παλαιολόγος Ταρχανειώτης, πρωτοβεστιάριος το 1281. Ο οικισμός μετονομάσθηκε σε Αγία Τριάδα, αλλά το αρχικό όνομα δεν λησμονήθηκε ακόμα. Το Κουρτίκι του Παλαμά, από άγνοια της Ιστορίας, θεωρήθηκε μη ελληνικό και μετονομάσθηκε σε Μεταμόρφωση. Όμως το επώνυμο Κουρτίκης αναφέρεται στο προαναφερόμενο Λεξικό του Τrapp (αρ. 13.503- 13.597). Ένας μάλιστα από αυτούς, ο Νικόλαος Κουρτίκης αναφέρεται ως καστροφύλαξ το έτος 1271. Το αρχικό όνομα δεν λησμονήθηκε ακόμα, οι κάτοικοι λένε ότι είναι Κουρτικιανοί και το βουνό τους λέγεται Κουρτικιανό! Το Κουρτέσι της Καρδίτσας μετονομάσθηκε σε Πρόδομο, μολονότι το επώνυμο Κουρτέσης έφεραν πολλοί Έλληνες της παλαιολόγειας εποχής, όπως προκύπτει από τα λήμματα του Λεξικού του Τrapp (αρ. 13.573-13.585). Σημειωτέον ότι ο διασημότερος Θεσσαλός Κουρτέσης υπήρξε ο Γεώργιος Κουρτέσης, ο πατριάρχης Γεννάδιος Σχολάριος (1454). Συμπληρωματικά, να προσθέσω ότι το επώνυμο Κουρτέσιος-Κουρτέσης, όπως και το γυναικείο Κουρτέσα-Κουρτέσω υπήρξαν για αιώνες βαφτιστικά ονόματα πολλών Θεσσαλών. Τόσο οι χωρικοί, όσο και οι αρμόδιοι του Υπουργείου των Εσωτερικών δεν σκέφτηκαν την κυριότερη λεπτομέρεια: αν από το προτεινόμενο τοπωνύμιο παράγεται σχετικό πατριδωνύμιο. Ο κάτοικος του Κουρτικίου λεγόταν Κουρτικιανός. Ο κάτοικος της Μεταμόρφωσης θα μπορούσε να λεγόταν Μεταμορφωσιώτης, αλλά είναι δύσχρηστο και κανείς δεν το χρησιμοποιεί, όπως ο κάτοικος της Αμυγδαλέας ονομάζεται Γουντσιώτης, καθώς το Αμυγδαλεώτης είναι μάλλον για γέλια. Σημειωτέον ότι στον νομό μας εκτός από την Αμυγδαλέα (Γούνιτσα) υπάρχει και η Αμυγδαλή (Κουκουράβα). Από τα οικωνύμια Νίκη, Ευαγγελισμός (στα Τέμπη και στην Ελασσόνα), Nέσσων, Μόδεστος, Χαρά, Σωτήριο, Αερινό και πολλά ακόμα, σε όλη τη Θεσσαλία, δεν παράγεται πατριδωνύμιο κι επομένως ένας από τους κύριους λόγους δημιουργίας ενός τοπωνύμιου δεν υπάρχει. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881) έγιναν λάθη στις ονομασίες των νέων δήμων. Ενώ η χώρα Τυμφαία βρισκόταν στην Πίνδο, οι οικισμοί των νότιων Χασίων (Κονισκός, Γερακάρι κ.ά.) υπήχθησαν στον Δήμο Τυμφαίων. Σημειωτέον ότι τα νότια Χάσια, στην περίοδο του Εμφυλίου ονομάσθηκαν Αντιχάσια, ένα λόγιο δημιούργημα χωρίς αξία. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε και τον κάτω Όλυμπο Αντιόλυμπο; Κι όμως, το ανύπαρκτο Αντιχάσια εξακολουθεί να αναφέρεται!! Μία άλλη περίπτωση για γέλια υπήρξαν οι Δήμοι Νέσσωνος και Συκουρίου. Ο Δήμος Νέσσωνος είχε έδρα το Μεγάλο Κεσερλί, το μετέπειτα Συκούριο, και ο Δήμος Συκουρίου το Τοπουσλάρ, τον μετέπειτα Πλατύκαμπο! Τέτοιες περιπτώσεις είναι πολλές και χρειάζονται πολλές σελίδες για να παρουσιασθούν. Τώρα, φυσικά, είναι αργά για να διορθωθεί η στρέβλωση. Μερικοί οικισμοί έχουν απογυμνωθεί εξαιτίας της αστυφιλίας. Ίσως οι κάτοικοι μερικών οικισμών, οι οποίοι έχουν μέλλον, μπορούν να κινήσουν τη σχετική διαδικασία, όπως έκαναν π.χ. οι κάτοικοι της Δροσοπηγής της Άρτας, οι οποίοι ζήτησαν και επανήλθε το παλιό όνομα του χωριού τους, Βουλγαρέλι.
*Από τον Κώστα Σπανό, εκδότη του «Θεσσαλικού Ημερολογίου»
kspanos.thessaliko.gr
