Η έννοια του έθνους συχνά παρουσιάζεται σαν κοινωνικός σχηματισμός, ο οποίος υπήρχε πάντα και αρκετά συχνά γίνονται προσπάθειες να βρεθεί σύνδεση σε ευθεία γραμμή με συγκεκριμένους προγόνους ή ακόμα και σύνδεση εξ αίματος!
Αυτό το οποίο πρέπει να ξεκαθαρίσουμε και να τονίσουμε είναι πως το έθνος σαν κοινωνικός σχηματισμός είναι προϊόν συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου και συνδέεται άμεσα με τις νέες οικονομικές και παραγωγικές σχέσεις, οι οποίες εμφανίζονται με την εμφάνιση του καπιταλισμού.
Δεν έχει καμία σχέση με τους προγενέστερους κοινωνικούς σχηματισμούς όπως αυτόν του γένους και της φυλής. Το έθνος σαν βάση έχει την ανεπτυγμένη ανταλλαγή, η οποία στηρίζεται στην εμπορευματική οικονομία, ενώ η βάση του γένους είναι το μάζεμα των φυτών, η αλιεία, το κυνήγι και η εξημέρωση των ζώων. Τέλος, η βάση της φυλής είναι η γεωργική και κτηνοτροφική οικονομία.
Με την εμφάνιση του νέου κοινωνικού σχηματισμού, αυτόν του καπιταλισμού αναδύεται η ανάγκη για μία ενιαία αγορά, η οποία θα προσπαθήσει να δημιουργήσει ενιαίους νόμους και θα βασιστεί σε κοινή γλώσσα και κουλτούρα.
Η αστική τάξη, η οποία κυριαρχεί επίσημα με τη γαλλική επανάσταση, βασίζοντας την ανάπτυξή της στις εμπορευματικές σχέσεις θα αποτελέσει βασικό φορέα του έθνους. Επιπλέον μέσω της ανάπτυξης των σιδηροδρόμων και των θαλάσσιων οδών θα προσπαθήσει να ομαδοποιήσει τις διάσπαρτες φυλές. Έπειτα εμφανίζεται το βιομηχανικό κεφάλαιο, το οποίο βασίζεται στη μεγάλη εμπορευματική παραγωγή και χρειάζεται τη δημιουργία μεγάλης μάζας καταναλωτών ομοειδών εμπορευμάτων.
Βασικό μέλημα της αστικής τάξης είναι το να προσπαθεί να συσκοτίσει την ταξική συνείδηση και να άρει τις ταξικές αντιθέσεις με το να μην αναγνωρίζει πως το έθνος εμφανίζεται σε συγκεκριμένη ιστορική περίοδο (Καπιταλισμός) προσπαθώντας να προτάξει την αιώνια ύπαρξη αυτού είτε εκ Θεού, είτε εκ φύσεως, είτε εκ του λογικού. Ακόμη προσπαθεί να συσκοτίσει την έννοια της ράτσας με την έννοια του έθνους και να αναπτύξει θεωρίες για συγκεκριμένους πληθυσμούς (Αφρικανούς, Ασιάτες κ.λπ.) πως είναι ανίκανοι για πρόοδο λόγω της επίδρασης εξωγενών παραγόντων (παράγοντες όπως το κλίμα) με σκοπό να βασίσει την αποικιακή της πολιτική, η οποία παρουσιάζεται σαν “φυσική ανάγκη της δημιουργίας, προερχόμενη απ’ αυτή την ίδια τη φύση κυρίαρχων και δούλων εθνών” .
Ένα συνηθισμένο εργαλείο, το οποίο χρησιμοποιεί η κυρίαρχη τάξη για να απομονώσει τις λαϊκές μάζες του ενός έθνους από αυτές των άλλων, είναι ο εθνικισμός. Ο εθνικισμός χωρίζεται σε επιθετικό εθνικισμό και σε αμυντικό.
Ο επιθετικός εθνικισμός εμφανίζεται όταν η κυρίαρχη τάξη αναπτύσσει ενεργό δράση εναντίον της κυρίαρχης τάξης ενός άλλου έθνους και συνήθως τα συμφέροντα είναι οικονομικά. Ο αμυντικός εθνικισμός εμφανίζεται από την κυρίαρχη τάξη του έθνους, το οποίο δέχεται επίθεση και εκφράζεται με την προσπάθεια διαφύλαξης της εθνικής συνείδησης, της θρησκείας, των εθίμων και οδηγεί στην απομόνωση από τον υπόλοιπο κόσμο.
Κατόπιν όλων των παραπάνω εύλογα γεννάται το ερώτημα πώς μέσα στη γεωγραφική επικράτεια, η οποία ορίζεται ως έθνος, ο πολίτης ο οποίος βρίσκεται στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας και δεν ανήκει στην κυρίαρχη τάξη έχει τα ίδια συμφέροντα με εκείνον που βρίσκεται στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας και ανήκει στην κυρίαρχη τάξη;
Ασφαλώς και δεν συμβαίνει αυτό, αφού τα συμφέροντα είναι τελείως αντίθετα και όσο πιο γρήγορα αποβάλουμε αυτήν τη συσκότιση τόσο πιο μεγάλα θα είναι τα βήματα που θα κάνουμε σαν κοινωνία.
Από τον Γιώργο Σαϊτάνη,
μέλος της ομάδας Μελέτης Ιστορίας και Κοινωνικών Αγώνων Θεσσαλίας
