Ο Προμηθέας γιος του Ιαπετού και της Ωκεανίδας, ήταν τιτάνας με θεϊκή δύναμη στην καρδιά και το νου αλλά με ανθρώπινη Μοίρα, που σημαίνει, πως η όποια υπέρβαση, «ύβρις», συνεπάγεται «τιμωρία».
Προμηθείς, ωστόσο, και Οιδίποδες αυτοσυντρίβονται ως τραγικοί ήρωες, μπροστά στα διαιώνια διλήμματα, που αφορούν την ελευθερία της βούλησης, αψηφώντας το τίμημα.
Έτσι,
Του Προμηθέα ο πόνος για την προσφορά του στον άνθρωπο χαρακτηρίζεται ως συμφορά από τον Ωκεανό, Φίλτρο όλων των ποταμών και των τρεχούμενων νερών στα ιλιγγιώδη βάθη του, που τα χωράει όλα, σαν την ψυχή του υπεράνθρωπου, κατά τον Νίτσε.
Και για του λόγου το αληθές, οι στίχοι από τον συναρπαστικό διάλογο ανάμεσα στον Ωκεανό, Γεράσιμο Γενατά και τον Προμηθέα, Κάθριν Χάντερ.
Πράγματι ο Ωκεανός βλέποντας τις πληγές του, απ’ του αετού τη βουλιμία να κατατρώει το αείζωο συκώτι του, θέλει να τον λυτρώσει. Να πετύχει, δηλαδή, την υποταγή του στο δίκαιο του ισχυρότερου, λέγοντας του
Ωκεαν «αλλ’ ω ταλαίπωρε ας έχεις οργάς αφες 315
ζήτει δε των δε πημάτων απαλλαγάς» 316
Και ο Προμηθέας, ως τραγικός ήρωας, που επωμίζεται ολομόναχος το αυτοδίδακτο χρέος του, αυτοσυντρίβεται συνειδητά, και όχι από άγνοια ως τραγικός άνθρωπος, του απαντά.
Προμ. «μη γαρ σε θρήνος ουμός εις έχθραν βάλη» 387
Ο Ωκεανός, τότε, υποκλίνεται στη γενναιοδωρία του Προμηθέα με την περίφημη αισχύλεια φράση:
Ωκεαν «η ση, Προμηθεύ, συμφορά διδάσκαλος».
Διδασκαλία, λοιπόν, η συμπεριφορά του Προμηθέα στο άπειρο της γνώσης, στης αιωνιότητος σχολείο, προσομοιάζει, με τη δική του σταύρωση, την έλευση του Θεανθρώπου που έστησε το δικό του σταυρό της Αγάπης για μια άλλη κοσμογονία.
Οι ηθοποιοί υποδύονται εξωκοσμικές δυνάμεις! Ο Αλέξανδρος Μπουρδούμης το κράτος και τη βία, ο Δημήτρης Πιατάς τον Ήφαιστο, δήμιο του Προμηθέα. Η Πέγκυ Τρικαλιώτη την Ηώ, μαινόμενη απ’ το πάθος του Δία. Μάσκες, ας πούμε, Θεών και εξουσίας παντοδύναμης, για προφητείες δίχως προφήτη, αδέσποτες.
Μάσκες, δηλαδή, δήμιοι της ομορφιάς για της ζωής το θαύμα. Ο Προμηθέας τις σκίζει και λυτρώνει τον άνθρωπο απ’ τα δεσμά της άγνοιας.
Οι θεατές βλέπουν, κρίνουν και διαλογίζονται για τον Προμηθέα που έχουν μέσα τους, αν έχουν, γιατί τώρα ξέρουν πως είναι αυτός που επωμίζεται το βάρος της ευθύνης για τη φωτιά που έδωσε στον άνθρωπο, «αρχή του παντός» της τέχνης, της τεχνολογίας, της επιστήμης και γενικά του πολιτισμού κα της προόδου.
Αλλά του χάρισε και την αβεβαιότητα, μέγα δώρο, για την ώρα του θανάτου, πηγή για τις ημέρες και τα έργα μας στη δόξα του εφήμερου.
Ο Προμηθέας ανατρέπει τη σχέση Θεού και ανθρώπου, παντοδυναμίας, της εξουσίας και αδυναμίας, λόγω αμάθειας, όλων της γης των καταπιεσμένων. Αποκρυπτογραφεί τα μυστικά των μυημένων στη γνώση από την αρχαιότητα ως τη διάσπαση του ατόμου.
Της ενορατικής μαγείας, ίσως, που εκφράζει ο χορός ανιχνεύοντας, μέσα απ’ όλα τα διλήμματα των ηρώων, την αιτιότητα του τραγικού στων παθών μας την άβυσσο. Κατά τα άλλα ο χορός, Ωκεανίδες νύμφες στη Χώρα του Απόλυτου ήταν μια παρουσία αδιάφορη, αν και εκφράζει την κοινή γνώμη «σημείον» όλων των καιρών «αντιλεγόμενον».
Εξάλλου ο χορός εκπροσωπεί τον διαιώνιο άνθρωπο που γκρέμισε τη Σφίγγα απ’ το βάθρο της. Αλλά, επειδή το αίνιγμα παραμένει για τα μεγάλα μυστήρια της ύπαρξης, ας γυρίσουμε στο σκηνοθέτη Σταύρο Τσακίρη και ας τον συγχαρούμε για το πολύσημο, σκηνοθετικό, εύρημα με τα βιβλία στα χέρια των Ωκεανίδων, αντίτυπα της Μοίρας, για μια καινούργια γένεση του Αληθινού και του Ωραίου, που ανοιγόκλειναν άλλοτε ως εκστατικές σιωπές απόσταγμα των θλίψεων, «τέρψη της τραγωδίας».
Άλλοτε ως υψιπετείς εκρήξεις στα δρώμενα και άλλοτε ως φτερά για να πετάξουμε στ’ ανοιχτά της γνώσης μέσα από την ξάστερη ματιά του σκηνοθέτη ή τη δική μας, που είδε τον Νικήτα Τσακίρογλου με ένα θαυμαστικό απορίας για την εμβέλεια του χορού στη διαλεκτική της τραγωδίας.
Αφηγητής, ωστόσο, ο Τσακίρογλου, που η μορφή και το παράστημά του ταυτίζεται με την έννοια: τέχνη, μας ταξίδευε από το «φαίνεσθαι» των αισθήσεων στων ιδεών το «είναι», όπου, μέσα από μια έκρηξη ηδονής και οδύνης, άφησε να αναδυθεί το φως, το αληθινό, του αισθητικού κάλλους στης ψυχής μας τον όρθρο.
Ένα σημείο, λοιπόν, ένα σημείο ο Προμηθέας στους αιώνες μας διδάσκει πίσω απ’ τη θλίψη του Ορατού το όνειρο του Αόρατου. Αειθαλές, σαν τη μαγεία της Αγάπης, το κορμί του πεθαίνει και ανασταίνεται για της ζωής την ομορφιά, που γεννά τον πόνο και γεννιέται απ’ τον πόνο. Γι’ αυτό ο Προμηθέας, Κάθριν Χάντερ, μακριά από κάθε θεϊκή ιδιότητα σχετική με την έννοια «Πανάγαθος» καταρρίπτει και την παντοδυναμία του Δία και προβάλλεται ως άνθρωπος που μας θυμίζει την πέμπτουσα του πεπρωμένου μας με την περίφημη φράση του Νίτσε.
«Ο Θεός είναι νεκρός, ζήτω ο υπεράνθρωπος». Έτσι ο υπεράνθρωπος Προμηθέας, ο άνθρωπος, δηλαδή, που δεν φοβάται τον πόνο και τον θάνατο, όταν δίνει, προφητεύει για το μέλλον της γης, αλυσοδεμένος, στην αρχή σ’ ένα έρημο στύλο και ύστερα σ’ έναν άγριο και απρόσιτο βράχο στην ερημική Σκυθία, κατά την παράδοση.
Μόνος και έρημος προσπαθεί να λυτρωθεί και να λυτρώσει τον άνθρωπο από την παντοδύναμη εξουσία των Θεών για μια πορεία προ την Εξουσία του πνεύματος που εμπλουτίζει την πραγματικότητα «επέκεινα» της μακαριότητας και της απάθειας τους για την αβεβαιότητα της ύπαρξής μας.
Όσον αφορά, τώρα, το σκηνοθέτη Σταύρο Τσακίρη διάλεξε το στύλο, ο οποίος ψηλός σε σχήμα οβελίσκου και κόκκινος σαν ματωμένο καρφί απ’ τις πληγές του Προμηθέα, ονειρεύεται ν’ αγγίξει λίγο ουρανό και να τρυπήσει την παντοδύναμη θεία, εξουσία με της σκλαβιάς το δέος που λυτρώνει και απ’ της Μοίρας μας τη λύτρωση. Επειδή η Μοίρα γεννήθηκε πριν από τον Θεό και πριν από τον χρόνο.
Από την Άννα Μανωλοπούλου
