Ένα ανεκτίμητο βυζαντινό μνημείο με πλούσια θρησκευτική ιστορία και σπάνια αγιογραφικά αριστουργήματα. Το Μοναστήρι κτίστηκε αρχές του 11ου αιώνα σ’ ένα πανοραμικό τοπίο στην κοιλάδα των Λειβιθρίδων Μουσών.
Σύμφωνα με τη μυθολογημένη ιστορία, σ’ αυτή την κοιλάδα που ήταν χτισμένη η αρχαία πόλη των Λειβήθρων, η οποία ήταν ένα σημαντικό θρησκευτικό κέντρο της εποχής, στα δυτικά του όρους του Ολύμπου, ανάμεσα σε πλαγιές με πυκνά δάση από έλατα, καστανιές και οξιές, στη βόρεια όχθη του ποταμού Ξυός, βρισκόταν ο τάφος και η λατρευτική στήλη με το άγαλμα του μεγάλου αοιδού της αρχαιότητας Ορφέα, τόπος ιδιαίτερης λατρείας των Μουσών, του Διός και του Απόλλωνα. Η αρχαία πόλη καταστρέφεται ολοσχερώς από τα ορμητικά νερά του ποταμού, σύμφωνα με χρησμό που προέλεγε πως «η πόλις θα καταστραφεί, όταν ο ήλιος θα δει τα οστά του Ορφέα».
Σύμφωνα, με την παράδοση, το καινό μήνυμα του Χριστιανισμού φθάνει στην περιοχή μέσα από το θρησκευτικό σταυροδρόμι από τον Απόστολο Παύλο και αργότερα από τους Αγίους Πατέρες οι οποίοι περιόδευσαν στην αρχαία πρωτεύουσα «Ολοοσσώνα», τη σημερινή Ελασσώνα, η οποία αποτελεί «τον κοινόν από τη Θεσσαλία εις την Μακεδονίας φέροντα δρόμον». Το 1055 μ.Χ., δύο ιερομόναχοι, ο Ιωακείμ και ο Δαμιανός, φθάνουν στην είσοδο της κοιλάδας των Λειβηθρίδων Μουσών, στο χείλος ενός φυσικού πλατώματος που βλέπει προς τη θάλασσα και χτίζουν το μοναστήρι των Κανάλων.
Η επιπρόσθετη ονομασία της Μονής ως ‘’Κανάλων‘’ οφείλεται στο φυσικό περιβάλλον. Σύμφωνα με την περιγραφή των επισκεπτών της περιοχής από κάποιο σημείο δίπλα στη Μονή πήγαζαν τέσσερις (4) χείμαρροι (κανάλια) οι οποίοι τροφοδοτούσαν τον παραρρέοντα ποταμό Ξυ, τον μικρό ποταμό Ζηλιάνα.
Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η Μονή ήκμασε κατά τον 17ο αιώνα. Τότε ανακαινίζεται και αγιογραφείται ο νάρθηκας του Καθολικού και ο μικρός κοιμητηριακός ναός των Αγίων Πάντων, το εσωτερικό του οποίου διατηρείται επίσης τοιχογραφικός διάκοσμος του 1638. Το συγκρότημα περιβάλλεται από ψηλό περίβολο και πτέρυγες βοηθητικών κτιρίων και κελλιών, ενώ στο κέντρο της αυλής του βρίσκεται το Καθολικό. Το Καθολικό ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης θολοσκέπαστης βασιλικής, έχει υπερυψωμένο γυναικωνίτη και είναι κτισμένος από τοπική πέτρα και μάρμαρο και η στέγη από σχιστολιθικές πλάκες. Ο ναός οικοδομήθηκε το 1883 από τον αρχιτέκτονα Ευθύμιο Μήλιο από τον Πεντάλοφο της Κοζάνης, στη θέση του παλαιότερου, που είχε καταστραφεί το 1881. Δίπλα του βρίσκεται το παρεκκλήσιο του Αγίου Δημητρίου, μικρός μονόχωρος ναός που κτίστηκε το 1684 και αγιογραφήθηκε τα έτη 1689-1696. Εντυπωσιακή είναι η τραπεζαρία της μονής, στενόμακρο κτίσμα, που στην ανατολική πλευρά καταλήγει σε τρεις κόγχες διακοσμημένες με αγιογραφίες οι οποίες είναι αλλοιωμένες από τον χρόνο και τις καιρικές συνθήκες.
Αρχικά η Μονή υπάγεται στη Μητρόπολη Θεσσαλονίκης και την Επισκοπή Πλαταμώνος. Το 1903, εκδίδεται Πατριαρχικό Σιγίλλιο, με το οποίο η Μονή ονομάζεται Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή. Μέχρι το 1930 που ερημώθηκε, λειτουργούσε ως ανδρικό μοναστήρι. Έκτοτε ο χώρος του μοναστηριού χρησιμοποιείται ως στάβλος.
Από το 2001 έως και σήμερα λειτουργεί ως γυναικείο Μοναστήρι και υπάγεται στη Μητρόπολη Ελασσόνας. Η Μονή τιμάται στη Γέννηση της Παναγίας στις 8 Σεπτεμβρίου. Οι κάτοικοι της γύρω περιοχής μιλούν με συγκίνηση για τα θαύματα της Παναγίας που έγιναν.
Η Παναγία Κανάλων βρίσκεται μέσα σε μια δασοσκεπή κοιλάδα, ο δρόμος προς την Μονή είναι ασφαλτοστρωμένος, απέχει από το χωριό Καρυά 5 χλμ., από την Ελασσόνα 45 χλμ. κι από τη Λεπτοκαρυά 29 χλμ. Μία σύντομη χιλιομετρικά διαδρομή, 57 χλμ., με ασφαλτοστρωμένο δρόμο είναι από Λάρισα μέσω Αμπελώνα – Ροδιάς –Συκαμινιά –Καρυάς –Μονή Κανάλων. Όποια διαδρομή και να επιλέξει ο επισκέπτης αντικρίζει εικόνες φυσικού κάλλους. Μοναδικά καθηλωτική από φυσικής ομορφιάς είναι η θέα του θεϊκού Ολύμπου.
* Η Μονή τιμάται στη Γέννηση της Παναγίας στις 8 Σεπτεμβρίου.
Από την Αίγλη Μότσιου
