Τα πράσινα κόμματα θα έχουν 69 έδρες στο νέο Κοινοβούλιο (έναντι 51) και οι δεξιοί λαϊκιστές αύξησαν το ποσοστό τους από 20% σε 25%. Το αποτέλεσμα ήταν τα παραδοσιακά κεντροδεξιά και κεντροαριστερά κόμματα να χάσουν για πρώτη φορά την πλειοψηφία από το 1979.
Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε αυτές τις τάσεις; Παρόλο που οι δεξιοί λαϊκιστές και οι Πράσινοι θεωρούνται συχνά αντίθετοι πόλοι, έχουν ένα κοινό σημείο: είναι αυτό που οι πολιτικοί επιστήμονες αποκαλούν «εξειδικευμένα» ή «μονοθεματικά» κόμματα (niche parties). Κόμματα δηλαδή που αντλούν τη δύναμή τους από τη σύνδεσή τους με ένα θέμα: τη μετανάστευση στη μια περίπτωση, την οικολογία στην άλλη. Για τον λόγο αυτό, οι περισσότερες ερμηνείες για την άνοδό τους επικεντρώνονται σχεδόν αποκλειστικά στις δομικές τάσεις που φέρνουν αυτά τα θέματα στο προσκήνιο του πολιτικού ανταγωνισμού.
Η άνοδος των οικολόγων, υποστηρίζεται, αποτελεί συνέπεια της ανάπτυξης μετα-υλιστικών αξιών που επικεντρώνονται στην ποιότητα ζωής, ενώ η επιτυχία των λαϊκιστών οφείλεται στην αύξηση της μετανάστευσης και την αντίδραση των ψηφοφόρων σε αυτό. Τέτοιες εξηγήσεις, όμως, αποτελούν στην καλύτερη περίπτωση την αρχή της ιστορίας, όχι το τέλος της.
Οι μετα-υλιστικές αξίες, για παράδειγμα, έχουν αναδειχθεί τις τελευταίες δεκαετίες σε όλες τις χώρες της δυτικής Ευρώπης, ενώ τα πράσινα κόμματα έχουν ενισχυθεί σε μερικές μόνο από αυτές. Αντιστοίχως, δεν μπορεί να γίνει σύνδεση ανάμεσα στον αριθμό των μεταναστών σε μια χώρα και την επιτυχία των λαϊκιστών. Οι Σουηδοί, για παράδειγμα, είναι από τους λιγότερο λαϊκιστές και εθνικιστές στην Ευρώπη, κι όμως οι ακροδεξιοί Δημοκράτες είναι εκεί τρίτη δύναμη. Επίσης, τις τελευταίες δεκαετίες ο ρατσισμός υποχωρεί στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης και παρ’όλα αυτά η υποστήριξη προς τον λαϊκισμό αυξάνεται.
Το μεγαλύτερο πρόβλημα με τις ερμηνείες που επικεντρώνονται στις διαρθρωτικές τάσεις είναι ότι τις συνδέουν ευθέως με την ψήφο. Στην πραγματικότητα, το κατά πόσον «νέα» ζητήματα όπως η οικολογία ή η μετανάστευση στρέφουν ψηφοφόρους σε πράσινα ή λαϊκιστικά κόμματα εξαρτάται από το πώς ανταποκρίνονται τα παραδοσιακά κεντροαριστερά και κεντροδεξιά κόμματα.
Όταν προκύπτουν νέα ζητήματα και κόμματα, τα υπάρχοντα κόμματα μπορεί να υιοθετήσουν μια από τρεις στρατηγικές. Η πρώτη είναι να αγνοήσουν το θέμα και το μονοθεματικό κόμμα. Αυτό έχει νόημα μόνο όταν το θέμα είναι ασήμαντο και το μονοθεματικό κόμμα αναμένεται να εξαφανιστεί σύντομα. Σε αντίθετη περίπτωση, η στρατηγική αυτή παραχωρεί την «ιδιοκτησία» του νέου θέματος στο μονοθεματικό κόμμα, επιτρέποντάς του να προσελκύσει ψηφοφόρους που δίνουν προτεραιότητα στο θέμα αυτό.
Η δεύτερη στρατηγική είναι η αντιπαράθεση με το νέο κόμμα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να προβληθεί το θέμα στο οποίο επικεντρώνεται το κόμμα αυτό και κατά συνέπεια να εδραιωθεί η ιδιοκτησία του από το κόμμα. Η στρατηγική αυτή λοιπόν έχει νόημα όταν το παραδοσιακό κόμμα πιστεύει ότι οι περισσότεροι ψηφοφόροι δεν συμφωνούν με τη θέση του νέου κόμματος για το θέμα αυτό και κατά συνέπεια δεν θα μετακινηθούν σε αυτό.
Η τρίτη στρατηγική είναι η μετακίνηση της πολιτικής του παραδοσιακού κόμματος προς εκείνη του νέου. Οι γερμανοί Σοσιαλδημοκράτες, για παράδειγμα, θεωρούν τώρα ότι ήταν λάθος τους να μη δώσουν προτεραιότητα στην κλιματική αλλαγή και το πλήρωσαν χάνοντας τη δεύτερη θέση από τους Πράσινους.
Το κακό με τη στρατηγική αυτή είναι ότι αν δεν ακολουθηθεί νωρίς, μπορεί να φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα. Σε χώρες, για παράδειγμα, όπου η παραδοσιακή Δεξιά στράφηκε γρήγορα προς σκληρότερες θέσεις για τη μετανάστευση, η λαϊκιστική Δεξιά σημείωσε μικρότερη επιτυχία. Όταν όμως ένα μονοθεματικό κόμμα αποκτήσει την «ιδιοκτησία» του συγκεκριμένου θέματος, η στρατηγική αυτή είναι επικίνδυνη γιατί μπορεί να οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερη ενίσχυση του niche party.
Το πολιτικό μέλλον θα εξαρτηθεί συνεπώς στο πόση επιτυχία θα σημειώσουν τα πράσινα, λαϊκιστικά, σοσιαλδημοκρατικά, χριστιανοδημοκρατικά και άλλα κόμματα στο να διατηρούν τα θέματα που τους συμφέρουν στο προσκήνιο της συζήτησης και της αντιπαράθεσης.
* Από τη Sheri Berman
(*) Η Σέρι Μπέρμαν είναι πολιτική επιστήμονας και συγγραφέας
(Πηγή: Social Europe)
