Η λέξη έξις προέρχεται από το ρήμα έχω και αρχικά σήμαινε το να έχει συνέχεια κάποιος στην κατοχή του κάτι που έχει αποκτήσει. Ο Αριστοτέλης όμως προχώρησε ακόμη πιο πέρα και προσέγγισε τη λέξη από ηθική σκοπιά. Γι΄ αυτόν η λέξη δηλώνει τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα που αποκτούμε με την επανάληψη συγκεκριμένων ενεργειών.
Οι συνήθειες κυβερνούν την καθημερινότητά μας. Ουσιαστικά η ζωή μας δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα σύνολο εμπειριών και συνηθειών. Συνήθως όταν ακούμε τη λέξη συνήθεια, το μυαλό μας πάει σε κάτι αρνητικό. Είναι όμως έτσι; η αλήθεια είναι ότι οι συνήθειες είναι εξαιρετικά χρήσιμες. Είναι απαραίτητες για την καθημερινή μας επιβίωση. Χάρη στις αυτοματοποιημένες ασχολίες μας δεν είμαστε αναγκασμένοι να σκεφτόμαστε και να παίρνουμε αποφάσεις για το κάθε τι. Φανταστείτε να έπρεπε καθημερινά να σκεφτόμαστε και να αποφασίζουμε για κάθε ενέργειά μας. Θα ήταν μια εξουθενωτική διαδικασία.
Σύμφωνα με έρευνες, το 40% των καθημερινών μας ενεργειών είναι αποτέλεσμα συνήθειας. Για σχεδόν, δηλαδή, τις μισές καθημερινές ασχολίες δεν χρειάζεται να σκεφτούμε. Γίνονται αυτόματα, αντανακλαστικά. Μ΄ αυτόν τον τρόπο απλοποιούμε τη ζωή μας και αυτό μας εξασφαλίζει μια σχετική ηρεμία.
Το πρόβλημα προκύπτει όταν η ζωή μας κυριαρχείται από κακές συνήθειες, όπως το κάπνισμα, το αλκοόλ, η καθιστική ζωή, ο εθισμός στα τυχερά παιχνίδια. Ακόμη και η κατάθλιψη, η απογοήτευση, η αίσθηση ότι τίποτε δεν μας πάει καλά, η αρνητική κριτική, η κακή διαχείριση των χρημάτων μας, είναι αποτελέσματα κακών συνηθειών που έχουμε υιοθετήσει για μεγάλη χρονική περίοδο της ζωής μας. Μοιάζουν με τον ιό που είναι εγκατεστημένος σε έναν υπολογιστή και διαβρώνουν, αποπροσανατολίζουν και ελέγχουν τις ενέργειές μας. Για να γίνει κατανοητή η δύναμη της συνήθειας, αρκεί να σκεφτούμε πόσες φορές δεν υποσχεθήκαμε στον εαυτό μας ότι από την επόμενη μέρα θα αλλάξουμε κάποια πράγματα και τελικά το αύριο μάς έχει βρει στην ίδια ακριβώς με την προηγούμενη κατάσταση; Δυστυχώς συχνά επιλέγουμε κάποια κακή συνήθεια, ακόμη και αν γνωρίζουμε ότι είναι βλαβερή.
Πιο σημαντικό όμως πρόβλημα είναι όταν οι αρνητικές συνήθειες χαρακτηρίζουν ολόκληρη την κοινωνία. Κοινωνία της γραφειοκρατίας γιατί έτσι συνήθισε, κοινωνία που αρνείται να υιοθετήσει νέες τεχνολογίες στις γραμμές παραγωγής αγαθών γιατί έτσι συνήθισε, κοινωνία που αποτελείται από άτομα του καναπέ γιατί έτσι συνήθισαν, κοινωνία που θεωρεί φυσιολογικό την καταστροφή του φυσικού περιβάλλοντος ή τη βία στους αθλητικούς χώρους, γιατί έτσι συνήθισε.
Το να αλλάξουμε μια κακή συνήθεια δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Δεν μπορούμε να καταργήσουμε μια κακή συνήθεια μόνο και μόνο γιατί δεν μας αρέσει. Σύμφωνα με τους επιστήμονες χρειάζονται το λιγότερο είκοσι μία μέρες για να αποβάλουμε μια συνήθεια και να υιοθετήσουμε μια άλλη. Βασική προϋπόθεση είναι να κατανοήσουμε την κακή συνήθεια και η θέλησή μας να υιοθετήσουμε μια καλή, την οποία και θα επαναλαμβάνουμε συνεχώς για τρεις βδομάδες. Χρειάζεται μια ειλικρινής παραδοχή ότι έχουμε μια αρνητική συνήθεια και με υπομονή να κάνουμε κτήμα μας μια θετική συνήθεια.
Ο Βρετανός συγγραφέας Σόμερσετ Μωμ (1874-1965) είχε πει ότι: ένα πρόβλημα σ΄ αυτόν τον κόσμο είναι ότι είναι πολύ πιο εύκολο να παρατήσεις τις καλές συνήθειες παρά τις κακές. Επιβάλλεται να συνειδητοποιήσουμε ότι οι μόνοι που μπορούμε να αλλάξουμε τον εαυτό μας ή την κοινωνία που ζούμε είμαστε εμείς οι ίδιοι. Με θέληση και κυρίως με συνέπεια, μπορούμε να αλλάξουμε τη ρουτίνα της καθημερινότητάς μας και κατ΄ επέκταση ολόκληρης της κοινωνίας. Μπορεί να είναι μια επίπονη διαδικασία, αλλά το αποτέλεσμα είναι σίγουρο ότι θα μας προσφέρει ευχαρίστηση και θα μας δικαιώσει.
Από τον Νίκο Τάχατο, φιλόλογο
