Αφού ήρθε σε συνεννόηση με τις αρμόδιες αρχές, δημοσίευσε σε εφημερίδες της χώρας την ακόλουθη αγγελία: στείλτε μου 50 λεπτά της λιρέτας στη διεύθυνση της εφημερίδας και δεν θα χάσετε. Το αποτέλεσμα αιφνιδίασε ακόμη και τον ίδιο. Αρκετές χιλιάδες άνθρωποι που διάβασαν την αγγελία, στην υπόνοια ότι κάτι μεγάλο θα κέρδιζαν καταβάλλοντας κάτι ασήμαντο, έστειλαν το ποσό. Συγκεντρώθηκαν αρκετά χρήματα, με τα οποία ο καθηγητής έκανε μια εκδήλωση- πάρτι στον χώρο του πανεπιστημίου, στην υγειά του Ρωμαίου πολίτη.
Με τον όρο μάζα εννοούμε ένα μικρό ή μεγάλο σύνολο ατόμων που καθώς δέχεται επιδράσεις και επιρροές κυρίως συναισθηματικής φύσεως, προσαρμόζει ανάλογα τη συμπεριφορά του. Η μαζοποίηση που είναι φαινόμενο του σύγχρονου κόσμου, περιγράφει την τάση των ανθρώπων να εξομοιωθούν με τους άλλους. Αυτό οδηγεί σε απώλεια της προσωπικότητας και εκείνων των ιδιαίτερων πνευματικών – ψυχικών γνωρισμάτων που κάνουν τον άνθρωπο ξεχωριστό και μοναδικό.
Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της μάζας-όχλου είναι η υπακοή στις υποβολές και ο σταθερός προσανατολισμός ιδεών και συναισθημάτων. Μέσα στον όχλο συχνά ξεχωρίζει ο ανόητος και όχι ο έξυπνος, ενώ κυριαρχούν τα κατώτερα ένστικτα.
Ο πατέρας της ψυχολογίας, Ζίγκμουντ Φρόιντ στο έργο του «Η ψυχολογία των μαζών και η ανάλυση του Εγώ» είχε υποστηρίζει ότι ο όχλος μπορεί να χειραγωγηθεί αν καταφέρουμε να επηρεάσουμε τις επιθυμίες και τους φόβους του. Ο μαθητής του και ανιψιός του Έντουαρντ Μπερνέζ ήταν ο πρώτος που δίδαξε ότι ο κόσμος γίνεται «ευτυχισμένος» και υπάκουος όταν του ικανοποιούνται ασυνείδητες επιθυμίες και συνέδεσε για πρώτη φορά την ικανοποίηση αυτών των αναγκών με τα υλικά αγαθά.
Για να γίνουν περισσότερο κατανοητά τα παραπάνω, αρκεί να παρατηρήσουμε τον εαυτό μας. Πόσες φορές δεν έχουμε αγοράσει προϊόντα που δεν τα χρειαζόμαστε; Μια ολόκληρη βιομηχανία που χρησιμοποιεί αστέρες κινηματογράφου, μοντέλα, εικόνες ευτυχισμένων χαρούμενων ανθρώπων, μας κάνουν να επιθυμούμε το προϊόν. Ζούμε σε μια εποχή που οι επιθυμίες έχουν ξεπεράσει τις ανάγκες μας. Δεν έχει σημασία αν το χρειαζόμαστε το προϊόν, σημασία έχει να το επιθυμούμε και μάλιστα να το επιθυμούμε πριν καν χαλάσει εκείνο το προϊόν που ήδη έχουμε. Μέσα μας έχει εδραιωθεί η ψευδαίσθηση ότι το προϊόν μας προσφέρει ασφάλεια και σιγουριά. Πόσες φορές όταν είμαστε χάλια ψυχολογικά, δεν έχουμε πάει για ψώνια στην αγορά προσπαθώντας να νιώσουμε καλύτερα, κάνοντας αυτό που έχει επικρατήσει να λέγεται στα αγγλικά shopping therapy;
Στις μέρες μας η ευρεία διάδοση των κινητών και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ευνοούν τη χειραγώγηση της μάζας. Πόσες φορές δεν έχουν αναρτηθεί και δεν έχουν αναπαραχθεί με πολύ μεγάλη ευκολία, ειδήσεις που συχνά αγγίζουν τα όρια της γελοιότητας; Και όμως, αναπαράγονται, διαδίδονται και συχνά θεωρούνται αληθινές. Ειδικά σήμερα είναι τόσο δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς το πραγματικό από το ψεύτικο, το ουσιαστικό από το ανόητο. Μέσα σε τέτοιες συνθήκες και μην έχοντας ανεπτυγμένη κριτική σκέψη, εύκολα ασπαζόμαστε ιδέες, απόψεις, αντιλήψεις και εύκολα χειραγωγούμαστε.
Ειδικότερα, όταν μιλάμε για ηθικές αξίες, για κριτική σκέψη, για πραγματική ελευθερία, υπάρχει τέτοια σύγχυση και η μαζοποίηση είναι τόσο έντονη. Έχουμε φτάσει σε μια κατάσταση που πολύ εύστοχα την περιέγραψε ο Τσάρλς Μπουκόφσκι (1920-1994) στο γνωστό του απόφθεγμα: το πρόβλημα με τον κόσμο είναι ότι οι έξυπνοι άνθρωποι είναι γεμάτοι αμφιβολίες, ενώ οι ηλίθιοι είναι γεμάτοι αυτοπεποίθηση.
Ο κάθε άνθρωπος είναι μια μοναδική και ξεχωριστή προσωπικότητα. Η ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας είναι εκείνο το χαρακτηριστικό που επιβάλλεται να αναπτύξουμε προκειμένου να συνειδητοποιήσουμε τη μοναδικότητά μας και να διαχωρίσουμε τις ανάγκες από τις επιθυμίες. Μόνο όταν βρούμε τη χαμένη ατομικότητά μας θα μπορέσουμε να αντισταθούμε στη μαζοποίηση και στους μηχανισμούς της.
Από τον Νίκο Τάχατο, φιλόλογο
