Η ημέρα του Αγ. Βαλεντίνου, για παράδειγμα, της αγάπης δηλαδή, γιορτάζεται στις 14 του Φλεβάρη αλλά τον υπόλοιπο καιρό ούτε καρδούλες, ούτε σοκολατάκια, ούτε συγκινητικό Power of Love. Η ημέρα της εθνικής ανεξαρτησίας, η 25η Μάρτη, αποθεώνει τον μπακαλιάρο σκορδαλιά, τις άλλες μέρες όμως του χρόνου τον προτιμάμε σκέτο και ψητό, η σκορδαλιά δικαίως μας βρομάει. Η 21η του Μάρτη πάλι, η εαρινή ισημερία και Παγκόσμια Ημέρα της Ποίησης αναγκάζει τη Δημουλά και τον Πατρίκιο να μας διαβάζουν ποίηση, όλο τον άλλο χρόνο βολευόμαστε με τα οπισθόφυλλα στα παλιά ημερολόγια, άντε και με κανένα Κουράκη από το βήμα της Βουλής. Την πρωταπριλιά, όμως, τη δοξάζουμε κάθε μέρα και μάλιστα 9 φορές, έτσι λένε οι έρευνες!
Και καλά κάνουμε! Όσο κι αν σε πρώτη ανάγνωση ακούγεται παράξενο, τα ψέματα είναι η κόλλα, ο συνεκτικός ιστός, το λάδι στα γρανάζια της κοινωνικής μηχανής. Η κοινωνική συμβίωση απαιτεί το ψέμα («Χάρηκα πολύ που σε είδα») για να λειάνει τις αιχμές των προσωπικών επαφών ώστε οι άνθρωποι να μην ξεσκίζουν ο ένας τον άλλον όταν έρχονται κοντά. Η κοινωνική συναναστροφή απαιτεί την εξαπάτηση («Ευτυχώς που υπάρχεις εσύ στη ζωή μου») για να γλυκάνει το ψυχρό και αβάσταχτο φως με το οποίο λούζει η αλήθεια τα πράγματα για να κρυφτούν έτσι οι ατέλειες και οι παραμορφώσεις των ανθρώπινων σχέσεων.
Το ψέμα έχει αδικηθεί ως προς τη σημασία του και την κοινωνική συνεισφορά, όπως και η λήθη λιθοβολήθηκε για χάρη της μνήμης. Τα κηρύγματα γίνονται υπέρ της αλήθειας από το βήμα, τον άμβωνα, την έδρα ακόμη κι απ’ την κουζίνα της μαμάς, η ίδια η αλήθεια καθαγιάζεται ως αρετή σαν το μωρό στην κολυμβήθρα. Το ψέμα, απ’ την άλλη, διαβάλλεται πανταχόθεν ως μη αποδεκτό στην καλύτερη περίπτωση, ως η γενεσιουργός αιτία όλων των κακών στη χειρότερη (τεράστιο ψέμα, επίσης). Το ίδιο και με τη μνήμη η οποία υμνείται ως ιστορική, προσωπική, συναισθηματική κλπ, ενώ η ετεροθαλής αδελφή της, η λήθη, στοχοποιείται αδίκως σε περιπτώσεις αποτυχίας μνημονικής ανάκλησης και καταδικάζεται ομοθύμως σε περιπτώσεις εγκληματικής αμέλειας, όπως η λησμονιά επετείων, γενεθλίων κ.ά. Σκέψου όμως έναν κόσμο όπου η απάντηση στην ερώτηση «Μ’ αγαπάς;» θα ήταν «Δυστυχώς, όχι!» ή έναν κόσμο όπου ακόμα θα θυμάσαι την εικόνα του άντρα σου αγκαλιά με τη γειτόνισσα στο νυφικό κρεβάτι να σου φωνάζει «Αγάπη μου, δεν είναι αυτό που νομίζεις!». Θα το άντεχες; Θα άντεχες τόση αλήθεια και τέτοια μνήμη; Δόξα στο ψέμα και στη λήθη λοιπόν, κρατάνε τον γάμο σου ζωντανό. Το ίδιο, βέβαια, κάνουμε όλοι, μόνο που κάποιοι κάνουν κήρυγμα και νομίζουν, ψευδώς, ότι διαφέρουν προς το καλύτερο.
Αν πάντως θες να βουτήξεις στα βαθιά, να γυρίσεις το ντίμερ του διακόπτη στο τέρμα και να βουλιάξεις το δωμάτιο της ζωής σου στο κατάλευκο φως, να μερικές συμβουλές να το τολμήσεις, με το ρίσκο δικό σου πάντα.
Ξέχνα τους ανιχνευτές στρες στη φωνή που κυκλοφορούν, δεν κάνουν τίποτα. Μπορεί απλώς να φανερώνουν την αγωνία, το τρακ του ατόμου. Αντίθετα, αφού κλείσεις τα αυτιά στο αναξιόπιστο τρέμουλο της φωνής άνοιξε τα μάτια σου και πρόσεχε το μισοχαμόγελο στα χείλη του ψεύτη που προεξοφλεί στο τέλος την επιτυχία του παραμυθιού του. Τσέκαρε επίσης την αποστροφή του βλέμματός του γιατί η επαφή με τα μάτια απαιτεί πνευματική ενέργεια, τεταμένη προσοχή, στοχευμένη εστίαση, που δεν είναι διαθέσιμη, όταν ο άλλος υφαίνει μια ψεύτικη ιστορία (γι’ αυτό οι ψεύτες προτιμούν το τηλέφωνο, κι ακόμη καλύτερα τα μηνύματα). Πρόσεχε αν οι λέξεις και οι εκφράσεις συμβαδίζουν. Η γλώσσα του σώματος είναι ενστικτώδης και αυτόματη, τα λόγια αντίθετα χαλκεύονται. Δε μπορεί κάποιος που περιγράφει μια διάρρηξη να είναι αραγμένος στον καναπέ με τους ώμους ανοιχτούς, τα χέρια απλωμένα και τα πόδια σταυροπόδι. Δεν είναι στάση ανθρώπου, που έζησε μια τέτοια τραυματική εμπειρία, αυτή!
Εξακολουθείς να αναρωτιέσαι αν η λεπτομερής ιστορία που σου περιγράφει το 18άχρονο βλαστάρι σου, που επέστρεψε με τρακαρισμένο το αμάξι το Σαββατόβραδο είναι αληθινή; Ζήτησέ του να σου πει την ιστορία με ανάποδη χρονολογική σειρά! Αν λέει την αλήθεια δεν θα ‘χει πρόβλημα να το κάνει. Επίσης, τον ρώτησες με σαφήνεια «Εσύ τράκαρες το αμάξι;» κι εκείνος αντί να απαντήσει ορθά και κοφτά «Όχι» είπε «Αν με ρωτάς πώς σου επιστράφηκε το αυτοκίνητο σε διαφορετική κατάσταση από πριν και ποιος είναι ο υπεύθυνος γι’ αυτό ενώ επιβαίναμε 5 άτομα, σου απαντώ με απόλυτη ειλικρίνεια ότι δεν είμαι εγώ αυτός» λέει μάλλον ψέματα. Τον προδίδουν τα πολλά λόγια κι άλλωστε ποιος 18άχρονος μιλάει έτσι;
Τέλος, οι ένοχοι ψεύτες χρησιμοποιούν αντωνυμίες κι όχι ονόματα: «Αυτός το έκανε, όχι εγώ» αντί «ο Βασίλης φταίει». Αποφεύγουν τέλος τις προσωπικές προτάσεις και κρύβονται πίσω από τις αόριστες: «Κανείς εδώ μέσα δεν έκλεψε το πορτοφόλι της συναδέλφου» αντί «Δεν πήρα εγώ το πορτοφόλι»! Τελευταία συμβουλή: Μείνε στα αθώα ψέματα: «Ωραίο το άρθρο σου Δημήτρη», πολέμα τα μεγάλα: «Είσαι ο άντρας της ζωής μου!». Σιγά, σε πιστέψαμε! Σε βλέπω!
Από τον Δημήτρη Παπαχατζόπουλο
