* Από τον Βασίλη Πλατή
Η έκρυθμη κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στην πολιτική σκηνή της Ελλάδος από τα «Ιουλιανά» του 1965 που σηματοδότησαν μια μακρά περίοδο πολιτικής αστάθειας με την παραίτηση της εκλεγμένης κυβέρνησης του Γεωργίου Παπανδρέου (15 Ιουλίου 1965), οδήγησε σταδιακά στην επιβολή της δικτατορίας των συνταγματαρχών, στις 21 Απριλίου 1967.
Οι έντονες πολιτικές αντιπαραθέσεις της εποχής, η αδυναμία συνεννόησης των κομμάτων για τον προσδιορισμό του χρόνου προκήρυξης εκλογών από τις οποίες θα προέκυπτε ισχυρή κυβέρνηση καθώς και ο ρόλος του μονάρχη στον οποίο ασκούνταν ισχυρή κριτική για παραβίαση διατάξεων του συντάγματος του 1952, άνοιξαν το δρόμο για την εξουσία, προς αιφνιδιασμό όλων, σε ομάδα είκοσι αξιωματικών του στρατού, μεσαίων βαθμών, με επικεφαλής τους Γεώργιο Παπαδόπουλο, Στυλιανό Παττακό και Νικόλαο Μακαρέζο.
Η φίμωση της ελεύθερης έκφρασης του ελληνικού λαού και ο εξοστρακισμός πολλών συμπατριωτών μας που εμφορούνταν από ιδέες μη «συμβατές» με το καθεστώς, σημάδευσαν την επταετία 1967-1974. Η περίοδος αυτή συνοδεύτηκε από την εθνική τραγωδία της διχοτόμησης της Κύπρου ως αποτέλεσμα της βίαιης τουρκικής επέμβασης στο νησί. Τελικά, η επάνοδος της χώρας στη δημοκρατία επιτεύχθηκε με ενέργειες του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος προσκλήθηκε από τον τότε πολιτικό κόσμο μετά τα δραματικά γεγονότα της Κύπρου και επανέκαμψε από την αυτοεξορία του το βράδυ της 24ης Ιουλίου 1974, ημερομηνίας-«ορόσημου» για τη Μεταπολίτευση.
Επιχειρώντας να προσεγγίσουμε τα δραματικά γεγονότα της Κύπρου την περίοδο εκείνη, εστιάζουμε στο ρόλο των Αμερικανών, ο οποίος δεν έχει αποσαφηνισθεί πλήρως. Η ενεργός συμμετοχή του υπουργού Εξωτερικών των Η.Π.Α. Henry Kissinger τόσο στην τουρκική επέμβαση στη μεγαλόνησο μετά το πραξικόπημα εναντίον του πρώτου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Μακαρίου (15 Ιουλίου 1974) όσο και στη «διαχείριση» της κρίσης που προκλήθηκε στις ελληνοτουρκικές σχέσεις ήταν αναμφισβήτητη. Ο ίδιος επέβαλε τελικά τη «συνταγματική λύση» που είχε αρχίσει να επεξεργάζεται αμέσως μετά το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου.
Η λύση αυτή προέβλεπε την άρνηση χρήσης στρατιωτικών μέσων κατά της Τουρκίας για αποτροπή περαιτέρω τουρκικής διείσδυσης στο νησί, καθώς ενδεχόμενη αμερικανική εμπλοκή θα δημιουργούσε «ρωγμές» στις σχέσεις της Ουάσιγκτον με την Άγκυρα. Ταυτόχρονα θα γινόταν κατάπαυση του πυρός στην Κύπρο, ενώ θα ξεκινούσαν διαπραγματεύσεις μεταξύ των εγγυητριών δυνάμεων, με δεδομένο ότι η πιθανότητα επανόδου του Μακαρίου είχε αποκλειστεί.
Η κατάπαυση του πυρός εξασφαλίστηκε από τους Αμερικανούς μεταξύ 21 και 22 Ιουλίου 1974. Ωστόσο, η παρελκυστική τους πολιτική απέναντι στην Τουρκία ενίσχυσε την τουρκική επιθετικότητα και απομάκρυνε την πιθανότητα εξεύρεσης διπλωματικής λύσης στις διαπραγματεύσεις που άρχισαν στη Γενεύη της Ελβετίας. Αποτέλεσμα ήταν ο τουρκικός στρατός να καταλάβει στις 16 Αυγούστου 1974 χωρίς καμιά αντίσταση από την ελληνική εθνοφυλακή το 36% του εδάφους της Κύπρου και να εκτοπίσει βίαια περίπου 180.000 Ελληνοκύπριους από τις εστίες τους στο βόρειο τμήμα του νησιού.
Την ίδια περίοδο στην Ελλάδα είχε προκληθεί ρήξη στους κόλπους των Ενόπλων Δυνάμεων, καθώς υψηλόβαθμα στελέχη τους αντιδρούσαν στην κήρυξη πολέμου με την Τουρκία, όπως αρχικά είχε εισηγηθεί ο αρχηγός ΓΕΣ στρατηγός Μπονάνος, κατόπιν εντολής του Ιωαννίδη. Το τέλος της δικτατορίας των συνταγματαρχών είχε προεξοφληθεί κάτω από τις δραματικές συνέπειες της καταστροφικής πολιτικής του Ιωαννίδη στην Κύπρο.
Η επείγουσα ανάγκη σχηματισμού κυβέρνησης στην Ελλάδα για να επουλώσει τα «τραύματα» της δικτατορίας και να περιορίσει τις απώλειες στη μεγαλόνησο, έφερε στο προσκήνιο τον πρώην πρωθυπουργό και αρχηγό της ΕΡΕ («Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης») έως το Δεκέμβριο του 1963, Κωνσταντίνο Καραμανλή, ελλείψει άλλων εξίσου αξιόπιστων λύσεων. Είχε απορριφθεί ο σχηματισμός κυβερνητικού σχήματος με τη συμμετοχή των δύο αστικών προδικτατορικών κομμάτων, της ΕΡΕ και της «Ένωσης Κέντρου», που θα εκπροσωπούνταν από τους Παναγιώτη Κανελλόπουλο και Γεώργιο Μαύρο αντίστοιχα.
Επίσης, ενδεχόμενη ανάληψη της εξουσίας από τον Κανελλόπουλο είχε θεωρηθεί ότι δεν θα δημιουργούσε ανάλογη δυναμική με εκείνη του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Καταλύτες για την επιβολή της λύσης Καραμανλή και την άρση του πολιτικού αδιεξόδου ήταν ο Ευάγγελος Αβέρωφ και ο αντιναύαρχος Αραπάκης, αρχηγός του ναυτικού κατά την τελευταία περίοδο της δικτατορίας. Οι εξελίξεις τους δικαίωσαν…
Από τη σύντομη αφήγηση των δραματικών γεγονότων της Κύπρου το καλοκαίρι του 1974, προκύπτει ως συμπέρασμα ότι στη διεθνή πολιτική σκηνή μεταπολεμικά τα ισχυρά κράτη κατορθώνουν να επιβάλουν τη βούλησή τους και να καθυποτάσσουν τα ανίσχυρα κράτη, ιδίως όταν τα τελευταία βρίσκονται σε σημαντικές ζώνες γεωστρατηγικής επιρροής και μάλιστα όταν έχουν υποπέσει σε ολέθρια πολιτικά σφάλματα. Η υπόθεση της Κύπρου είναι αναμφίβολα διδακτική αναφορικά με την παρουσία του αμερικανικού παράγοντα στην περιοχή της νοτιοανατολικής Μεσογείου, καθώς η απροκάλυπτα «μεροληπτική» στάση του Kissinger υπέρ της Τουρκίας εδραζόταν στην αντίληψή του ότι η Τουρκία τη δεδομένη στιγμή εξυπηρετούσε καλύτερα τα συμφέροντα των Αμερικανών από ό,τι η Ελλάδα.
Εξίσου διδακτική θα πρέπει να είναι και η επώδυνη για τον ελληνικό λαό υπογραφή της πρόσφατης συμφωνίας με τους εταίρους μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή τη φορά, ο ισχυρός που επέβαλε τη θέλησή του στον ελληνικό λαό εξωθώντας τον σε σκληρή λιτότητα ήταν η Γερμανία της Μέρκελ και του Σόιμπλε, ενώ η αμερικανική διπλωματία από την πλευρά της δραστηριοποιήθηκε σε υψηλότατο επίπεδο ασκώντας πιέσεις για να αποτραπεί η ελληνική χρεοκοπία. Η εκτίμηση της γεωπολιτικής αξίας της Ελλάδος σε μια κρίσιμη συγκυρία για τα διαδραματιζόμενα στη Μέση Ανατολή, κυρίως μετά την ίδρυση του λεγόμενου «Ισλαμικού Κράτους», σε συνδυασμό με τις οικονομικές βλέψεις των Ηνωμένων Πολιτειών στην περιοχή, είχαν ασφαλώς τη δική τους επίδραση στην υιοθέτηση ενεργητικής στάσης από την πλευρά των Αμερικανών στο ελληνικό ζήτημα. Και μη χειρότερα…
* Ο Βασίλης Πλατής, είναι φιλόλογος, δρ. Ιστορίας του Α.Π.Θ.
