Για ν’ ανταποκριθεί κάποιος σ’ αυτή την αναγκαιότητα είχε να επιλέξει δύο δρόμους:
α) Να πηγαίνει σε κάποιον ειδικό λογογράφο, ο οποίος του έγραφε- με το αζημίωτο-ένα λόγο κατάλληλο για την περίσταση, τον οποίο μάθαινε απ’ έξω και τον απάγγελνε στο δικαστήριο. Περίφημος τέτοιος λογογράφος ήταν ο ρήτορας Λυσίας.
β) Να παρακολουθήσει μαθήματα σε μια σχολή ρητορικής, ένα φροντιστήριο δηλ., και να μάθει την τέχνη της ρητορικής, να ασκηθεί δηλ. στη δεξιότητα του δικανικού λόγου, που χρησιμοποιούνταν στα δικαστήρια. Ο Αριστοφάνης στην κωμωδία «Νεφέλες» παρουσιάζει τονγερο-Στρεψιάδη, έναν καταχρεωμένο γεωργό εξαιτίας του ακαμάτη και σπάταλου γιου του, να πηγαίνει στη σχολή του Σωκράτη, για να καλλιεργήσει τη γλωσσική ικανότητα να συζητάει και να ρητορεύει. Έτσι πιστεύει θα μάθει να εξουδετερώνει στα δικαστήρια τους δανειστές του και ν’ απαλλαγεί από τα χρέη του.
Όσοι όμως νέοι φιλοδοξούσαν να σταδιοδρομήσουν ως πολιτικοί και είχαν τα οικονομικά μέσα φοιτούσαν σε σχολές πανεπιστημιακού επιπέδου, για να γίνουν ικανοί στην τέχνη του διαλόγου και της ρητορικής. Περίφημες τέτοιες σχολές τον 4ο αιώνα π.Χ. ήταν η «Ακαδημία» του Πλάτωνα και η ρητορική σχολή του Ισοκράτη. Εκεί μάθαιναν πώς να πείθουν με επιχειρήματα τους Αθηναίους πολίτες στα δικαστήρια και στην εκκλησία του δήμου, αλλά και πώς να κυριαρχούν στις συζητήσεις πάνω σε ένα θέμα. Σε τέτοιες σχολές φοίτησαν οι διάσημοι πολιτικοί ρήτορες Ισοκράτης, Δημοσθένης, Αισχίνης κλπ. καθώς και ο εκπληκτικός στη συζήτηση Πλάτωνας.
Θα ισχυριστεί βέβαια κάποιος πως δεν υπάρχουν σήμερα σχολές για να διδαχτεί κανείς τη ρητορική τέχνη. Όμως μπορεί να αποκτήσει μόνος του τη δεξιότητα μελετώντας τόσο τους αρχαίους ρήτορες όσο και εκατοντάδες σύγχρονα βιβλία για τη ρητορική. Προσωπικά βέβαια ως παλιός δάσκαλος ονειρεύομαι να εισαχθεί κάποτε στα σχολεία μας η δραστηριότητα των Forensics (που σημαίνει ικανότητα να μιλώ δημόσια-από το λατινικό forum=αγορά), που καλλιεργείται στα αγγλοσαξονικά σχολεία. Ως τότε όμως αυτός που φιλοδοξεί να πολιτευτεί οφείλει μόνος του να ασκηθεί στο γνήσιο πολιτικό λόγο κι όχι στην υβριστική αερολογία.
Όσοι λοιπόν σήμερα φιλοδοξούν να πολιτευτούν, αντί να καλλιεργούν τη ρητορική και διαλεκτική τους ικανότητα, εντάσσονται σ’ ένα κόμμα και σταδιακά μαθαίνουν και υιοθετούν τον κομματικό γλωσσικό κώδικα, το κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι η αγένεια, το υβρεολόγιο και η προσωπική προσβολή του πολιτικού αντίπαλου. Για να μπορέσει μάλιστα να εκλεγεί βουλευτής, φαίνεται πως χρειάζεται να κατακτήσει όχι μόνο τον κομματικό γλωσσικό κώδικα, αλλά και τη γλώσσα του λεγόμενου πεζοδρομίου, ώστε να είναι ικανός να βρίζει και προσβάλλει όσο γίνεται περισσότερο τους πολιτικούς του αντιπάλους!
Παρακολουθώντας κανείς τους βουλευτές μας να συζητούν στις τηλεοράσεις ή να αγορεύουν στη Βουλή, μπορεί να επισημάνει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά του σημερινού βουλευτικού λόγου.
1. Ο κάθε βουλευτής δεν ακούει τα λεγόμενα από τους βουλευτές των άλλων κομμάτων. Έτσι δεν είναι σε θέση να τα αντικρούσει με λογικά επιχειρήματα. Γι’ αυτό ο λόγος του είναι γενικόλογος, ανερμάτιστος και παρόμοιος με τον λόγο των άλλων βουλευτών του κόμματός του. Στην πραγματικότητα δε φταίει αυτός για το ήθος και ύφος του, αλλά το κόμμα του. Το τονίζει άλλωστε κι ο Δ. Σαββόπουλος
«Τι να φταίει η Βουλή,
τι να φταιν οι εκπρόσωποι,
έρημοι κι απρόσωποι, βρε…
2. Αν ο ομιλητής είναι κυβερνητικός, αντί να υποστηρίξει με επιχειρήματα το κυβερνητικό νομοσχέδιο, επιτίθεται λεκτικά και υβριστικά κυρίως στην αξιωματική αντιπολίτευση, αλλά και στα άλλα κόμματα.
3. Το γλωσσικό ύφος συνήθως είναι γεμάτο αυταρέσκεια και αλαζονεία. Λείπει εντελώς η κοσμιότητα. Κυριαρχεί το λεξιλόγιο της αγένειας, της ύβρης, της προσωπικής προσβολής κάποιου πολιτικού αντιπάλου. Πρωταθλητές σ’ αυτό το γλωσσικό ιδίωμα είναι βουλευτές των ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ. Το αριστείο βέβαια το έχουν οι Π. Πολάκης και Π. Καμμένος.
4. Θα πρέπει ασφαλώς να επισημανθεί ότι υπάρχουν όχι μόνο εξαιρέσεις ατομικές αλλά και κομμάτων. Έτσι π.χ. ποτέ μέχρι τώρα βουλευτής του ΚΚΕ δε χρησιμοποίησε προσβλητική ή πεζοδρομιακή γλώσσα. Ο λόγος του κρατιέται πάντα στο επίπεδο της πολιτικής κοσμιότητας. Το ίδιο θα έλεγα και για τους βουλευτές άλλων κομμάτων, όπως του ΚΙΝΑΛ και του Ποταμιού.
Θα μπορούσα να προσθέσω κι άλλα χαρακτηριστικά. Σ’ αυτή την κατάντια του βουλευτικού λόγου φτάσαμε τα τελευταία χρόνια με ευθύνη κυρίως των κυβερνητικών βουλευτών. Για να καταλάβουν οι τωρινοί βουλευτές τι σημαίνει κόσμιος πολιτικός λόγος, ας διαβάσουν τους λόγους που εκφώνησαν την ταραγμένη περίοδο πριν από τη δικτατορία του 1967, οι τότε σφοδροί πολιτικοί αντίπαλοι, αρχηγοί των κομμάτων, Ηλίας Ηλιού, Παναγιώτης Κανελλόπουλος και Γεώργιος Παπανδρέου.
Ελπίζω στις εκλογές που έρχονται να στείλουμε στη Βουλή υποψήφιους, που έχουν το πολιτικό ήθος της γλωσσικής ευπρέπειας και να μην ξαναψηφίσουμε χυδαιολόγους νταήδες της πολιτικής σαν τον Πολάκη και τον Καμμένο.
Από τον Γιάννη Μπασλή, δρ.φ.
