* Από τον Αργύρη Ντόβα
To κάπνισμα αποτελεί μείζον κοινωνικό πρόβλημα. Έχει χωρίσει τους ανθρώπους σε δύο αντίπαλες παρατάξεις: α) την παράταξη των καπνιστών, οι οποίοι επιμένουν να είναι κοινωνοί μιας από τις ελάχιστες νόμιμες απολαύσεις της ζωής και β) την παράταξη των μη καπνιστών, οι οποίοι θεωρούν ότι το αναμμένο τσιγάρο, συνιστά ένα « ιδιαζόντως απεχθές » ρυπαντικό, τόσο των ατόμων όσο και του περιβάλλοντος γενικότερα.
Η χρήση καπνού είναι μία μορφή τοξικομανίας, η οποία έχει προσλάβει τη μεγαλύτερη μορφή επιδημίας, που υπήρξε ποτέ στον πλανήτη μας. Σήμερα, οι καπνιστές ξεπερνούν τα 1.2 δισεκατομμύρια παγκοσμίως.
Επιδημιολογία του καπνίσματος: Το κάπνισμα προκαλεί ένα στους δέκα θανάτους παγκοσμίως. Ευθύνεται για τους περισσότερους θανάτους από όλες τις άλλες θανατηφόρες αιτίες ( π.χ. AIDS, ναρκωτικά, τροχαία ατυχήματα, Φυματίωση κ. α. ). Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ( Π.Ο.Υ.), 5 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο εξ αιτίας του καπνίσματος.
Η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των χωρών της Ε.Ε., σ’ ό, τι αφορά το ποσοστό των καπνιστών. Η μέση ετήσια κατανάλωση τσιγάρων, κατ’ άτομο, ανέρχεται στα 3199,76. Το 40 % των Ελλήνων είναι καπνιστές, ενώ είκοσι χιλιάδες άτομα πεθαίνουν, κάθε χρόνο, εξ αιτίας του καπνίσματος.,
Οι σημαντικότερες αιτίες θανάτου από το κάπνισμα είναι: ο καρκίνος του πνεύμονα, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. Στον κατάλογο άλλων παθήσεων, περιλαμβάνονται: ο καρκίνος της ουροδόχου κύστης, ο καρκίνος του οισοφάγου, ο καρκίνος του λάρυγγα, ο καρκίνος του στόματος, ο καρκίνος της κεφαλής και του τραχήλου, το ανεύρυσμα της κοιλιακής αορτής, η οξεία λευχαιμία, ο καταρράκτης, ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας, ο καρκίνος των νεφρών και ο καρκίνος του παγκρέατος.
Συστατικά του τσιγάρου: Υπολογίζεται ότι στον καπνό του τσιγάρου περιέχονται πάνω από 4.000 βλαπτικές ουσίες για τον ανθρώπινο οργανισμό, εκ των οποίων οι 43 τουλάχιστον έχουν αναγνωρισθεί ως καρκινογόνες. Οι ουσίες του τσιγάρου διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: στις σωματιδιακές ( νικοτίνη, πίσσα, νερό ) και στις πτητικές ή αέριες ( τοξικά αέρια, όπως τα ασφυκτικά: μονοξείδιο του άνθρακα, φορμαλδεϋδη, υδροκυάνιο, νιτρικό οξύ, ακρολεϊνη, νιτροζαμίνες ). Άλλες ουσίες που εκπέμπονται από τον καπνό του τσιγάρου είναι: η ακετόνη, η αμμωνία, το βενζόλιο, ο μόλυβδος, ο υδράργυρος, το κάδμιο και το αρσενικό . Η νικοτίνη μαζί με το βενζόλιο είναι οι βασικοί παράγοντες εθισμού στο τσιγάρο.
Επιπτώσεις του καπνίσματος στα διάφορα όργανα και συστήματα του οργανισμού:.
α) Αναπνευστικό σύστημα: Η είσοδος στο αναπνευστικό σύστημα, των πολλαπλών βλαπτικών ουσιών του καπνού του τσιγάρου, προκαλεί: αύξηση της ποσότητας της βλέννας στην τραχεία και τους βρόγχους, καταστροφή των κροσσών του βρογχικού επιθηλίου, απόφραξη των αεροφόρων οδών και πάχυνση των λείων μυϊκών ινών στο τοίχωμα των βρόγχων. Επιστημονικές μελέτες έχουν δείξει ότι υφίσταται απόλυτα τεκμηριωμένη σχέση μεταξύ του καπνίσματος και του καρκίνου του πνεύμονα. Ο κίνδυνος εκδήλωσης πνευμονικού καρκίνου σχετίζεται με τον αριθμό των καταναλισκόμενων τσιγάρων ημερησίως.
β) Καρδιαγγειακό σύστημα: Το κάπνισμα προκαλεί αθηρωμάτωση, η οποία είναι η κύρια αιτία εκδήλωσης καρδιαγγειακής νόσου. Στους καπνιστές, ο κίνδυνος εμφάνισης στεφανιαίας νόσου, εμφράγματος του μυοκαρδίου και αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, είναι περίπου τετραπλάσιος. Αν συνυπάρχει αρτηριακή υπέρταση και υπερλιπιδαιμία, ο κίνδυνος εκδήλωσης των παραπάνω νοσημάτων γίνεται 16/πλάσιος. Τα εν λόγω άτομα έχουν επίσης τριπλάσια πιθανότητα εκδήλωσης αιφνίδιου θανάτου, σε σχέση με τους μη καπνιστές.
γ) Γεννητικό σύστημα: Δυσμενείς είναι οι επιπτώσεις του καπνίσματος στο έμβρυο, το οποίο μπορεί να είναι ελλιποβαρές, να παρουσιάζει μικρότερο ύψος ή να εμφανίζει μικρότερη διάμετρο κεφαλής. Το έμβρυο επίσης μπορεί να γεννηθεί πρόωρα. Η περιγεννητική νοσηρότητα είναι 30 - 35 φορές μεγαλύτερη.
Το κάπνισμα προκαλεί ελάττωση της γονιμότητας στην καπνίστρια γυναίκα, λόγω προκαλούμενης βλάβης των ωοθυλακίων, καθώς και πρώϊμη εμμηνόπαυση. Οι άνδρες καπνιστές παρουσιάζουν συχνά στυτική δυσλειτουργία, καθώς και τερατοσπερμία.
δ) Πεπτικό σύστημα: Δυσμενέστατη είναι η επίδραση του καπνίσματος στο πεπτικό σύστημα. Οι καπνιστές παρουσιάζουν συχνά δυσπεψία, η οποία οφείλεται συνήθως σε παλινδρόμηση χολής, λόγω διαταραχής της κινητικότητας του τοιχώματος του στομάχου και του 12/κτύλου και ελάττωσης της πίεσης του πυλωρού. Οι εμετοί στους καπνιστές είναι αρκετά συχνοί. Βάσει επιστημονικών μελετών, υφίσταται θετική συσχέτιση μεταξύ του γαστρικού καρκίνου και του καπνίσματος . Ισχυρή συσχέτιση υφίσταται, πρωτίστως, μεταξύ του καπνίσματος και του πεπτικού έλκους, το οποίο στους καπνιστές παρουσιάζει καθυστέρηση στην επούλωσή του, λόγω πτωχότερης ανταπόκρισης στη θεραπεία με Η2 – ανταγωνιστές ή αναστολείς της αντλίας πρωτονίων ( PPI’S ). Στους καπνιστές, ο καρκίνος του παγκρέατος είναι συχνότερος κατά 50 έως 200 φορές, σε σχέση με τους μη καπνιστές.
ε) Νευρικό σύστημα: Το κάπνισμα ωθεί το νευρικό σύστημα σε ταχείς ρυθμούς λειτουργίας. Κατά τη διάρκεια του καπνίσματος παρατηρούνται: ευερεθιστότητα, ταχυκαρδία, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, επιτάχυνση του ρυθμού της αναπνοής, πολλαπλασιασμός των περισταλτικών κινήσεων του γαστρεντερικού σωλήνα, καθώς και χαλάρωση των σκελετικών και αναπνευστικών μυών.
Παθητικό κάπνισμα είναι η έκθεση των μη καπνιστών στα συστατικά του καπνού, που εκλύονται από το αναμμένο τσιγάρο των καπνιστών, κυρίως σε κλειστούς χώρους. Τα παιδιά ιδιαίτερα, που υφίστανται το κάπνισμα, παρουσιάζουν συχνά λοιμώξεις του αναπνευστικού και του νευρικού συστήματος, καθώς και γαστρεντερίτιδες, διατρέχουν δε τέσσερις φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να προσβληθούν από καρκίνο του πνεύμονα, όταν ενηλικιωθούν.
Μέτρα κατά του καπνίσματος: Τον Μάϊο του 2004, μετά από εισήγηση του Π.Ο.Υ., τα 192 Κράτη – Μέλη του υιοθέτησαν τη λήψη μέτρων για την καταπολέμηση του καπνίσματος. Στα μέτρα αυτά περιλαμβάνονται: η επιβολή υψηλής τιμολόγησης και φορολογίας των τσιγάρων, η απαγόρευση της απ’ ευθείας διαφήμισής τους και των χορηγιών από εταιρείες καπνού σε καλλιτεχνικά και πολιτιστικά γεγονότα., καθώς και η καταπολέμηση του διεθνούς λαθρεμπορίου τσιγάρων.
Το Συμβούλιο της Ε.Ε. έχει λάβει επίσης ορισμένες αποφάσεις, σύμφωνα με τις οποίες: α) απαγορεύτηκε το κάπνισμα σε κλειστούς δημόσιους χώρους, β) επεκτάθηκε η απαγόρευση του καπνίσματος σ’ όλα τα μέσα μαζικής μεταφοράς μικρών διαδρομών, γ) επιβλήθηκε η δημιουργία ειδικών χώρων για κάπνισμα στις δημόσιες υπηρεσίες και στα μέσα μαζικής μεταφοράς μεγάλων διαδρομών.
Στη χώρα μας ο τελευταίος αντικαπνιστικός Νόμος 3868/2010 ουδέποτε εφαρμόστηκε.
Κέντρα διακοπής του καπνίσματος: Τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί στα Περιφερειακά Νοσοκομεία της χώρας μας Ειδικά Κέντρα διακοπής του καπνίσματος., στα οποία παρέχεται βοήθεια στους καπνιστές να κόψουν το κάπνισμα. Τα εν λόγω κέντρα παρέχουν κυρίως ψυχολογική υποστήριξη, αλλά ταυτόχρονα εφαρμόζουν και ειδική φαρμακευτική αγωγή, η οποία ελέγχει την επιθυμία για τσιγάρο, ενώ παράλληλα μειώνει τα συμπτώματα της στέρησης ( άγχος, αγωνία, ευερεθιστότητα κ. α. ).
Ο Π.Ο.Υ. από το 1988, καθιέρωσε την 31η Μαϊου, ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του καπνίσματος, για να μας υπενθυμίζει τις βλαπτικές συνέπειες αυτής της κακής συνήθειας.
* Ο Δρ Αργύρης Β, Ντόβας είναι τ. Διευθυντής Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας & Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας.
